Het collectief geheugen van Brussel

De collectie van de Brusselse uitgeverij Plaizier is zo bijzonder, dat het bijna verbaast dat er nooit een grote tentoonstelling aan werd gewijd. Nu de uitgeverij 40 wordt, is het eindelijk zover, en wel in Bozar.

Wie wel eens door hartje Brussel struint, is vast al op het charmante winkeltje van Plaizier gestuit, eigenlijk een permanente tentoonstelling op zich. De uitgeverij verzamelt sinds 1977 foto’s en tekeningen die een nostalgische sfeer uit -ademen en geeft ze uit op postkaart, kalender of affiche. Sommige daarvan zijn intussen beroemd geworden, zoals de foto van koning Boudewijn met Frank Sinatra en Gina Lollobrigida in 1959 in Hollywood (niet te zien op de expo), die werd aangetroffen op een rommelmarkt. Een groot deel van het Plaizier-archief bestaat uit beelden van onze hoofdstad. Het is die collectie die wordt tentoongesteld in Bozar.

Liefde voor de stad

Uitgever Wijnand Plaizier is een geboren en getogen Brusselaar, en ja Plaizier is zijn échte familienaam. “We zijn dit eigenlijk beginnen te doen uit liefde voor de stad”, vertelt hij. “Toen we destijds naar New York en Parijs reisden, merkten we dat daar veel belangstelling was voor de oude stad. In Brussel was dat toen niet het geval. We hebben geprobeerd die lacune in te vullen en zijn gaan rondstruinen op rommelmarkten, in archieven, hebben fotografen gezocht en dan onze eigen uitgaven gerealiseerd.”

Voor de tentoonstelling in Bozar hoefden de Plaiziers geen selectie te maken. Zowat het integrale archief van wat ze de voorbije 40 jaar over Brussel hebben uitgegeven, wordt geëxposeerd. Dat wil zeggen ruim 600 postkaarten en 70 affiches, waarvan de oudste foto’s dateren van eind 19de eeuw. “Ze worden getoond per buurt. Zo zie je hoe de wijken in de loop der jaren geëvolueerd zijn. Maar voor ons is niet de evolutie van de stad het belangrijkste, wel de esthetiek. We willen mensen dingen tonen die ze misschien niet meer zelf opmerken”, zegt uitgever Mieke Plaizier. “Onze uitgaven zijn eigenlijk als een herinnering uit lang vervlogen tijden. Ons materiaal is collectief geheugen.”

Het vooruitgangsgeloof van ’58

“Neem nu het Atomium, iedereen kent het, maar welke jongere weet nog dat dit het Belgische paviljoen was op Expo 58?”, vult Wijnand aan. “We hebben met de uitgeverij altijd een bijzondere fascinatie gehad voor Expo 58. Het was een tijd van vernieuwing en optimistisch vooruitgangsgeloof, vele elektrische toestellen kwamen op de markt, de ruimtevaart schoot uit de startblokken. Mensen dachten alle problemen te kunnen overwinnen en landen probeerden mekaar te overtroeven. Het is voor mij ook een persoonlijke herinnering. Ik woon al van kindsbeen af in die buurt en ben als kleine jongen vaak op de Expo geweest.”

Tot de meest bijzondere foto’s behoren die van het Brouckèreplein in de jaren ’40 en ’50, van het viaduct over de Leopold II-laan uit de jaren ’60 en de opbouw van het Atomium. Opmerkelijk is de foto van een helikopterhaven... op het Saincteletteplein. Die helihaven – de naam van een naburige laan verwijst er nog naar – was bedoeld om de rijke bezoekers van Expo 58 te verwelkomen. Wie de nu chaotische rotonde af en toe trotseert, zal met grote ogen staan kijken naar de landingsbaan naast de Citroën-garage. Er zijn ook recentere foto’s, die tonen hoe de Brusselse bevolking de afgelopen decennia is geëvolueerd. Zullen vooral inwoners en regelmatige bezoekers van de hoofdstad de plekken herkennen? “Ik denk dat om het even wie onze beelden ziet ontzettend veel kan leren”, besluit Mieke Plaizier.

Brussel is een Plaizier. 16/6 tot 10/9, in Bozar, Brussel. Di-zo, 10-18 uur. Do 10-21 uur. ?6. www.bozar.be

ANN HEYLENS