Help, ik heb een beroemde voorouder!

Een beroemde (groot)ouder hebben lijkt leuk. Maar is het wel prettig voortdurend als ‘de achter(kleinzoon) van... ‘ te worden bekeken? En kan de dochter van een bekend taalpurist zich een simpele dt-fout veroorloven?

M et mijn vader praat ik veel over film, met mijn grootvader bijna nooit. Van hem weet ik alleen dat hij trots is op mij, net zoals ik hem bewonder. Ik denk ook dat hij blij is dat de traditie wordt voortgezet. Ik heb mijn naam nooit willen veranderen, want ik ben er fier op.”

Bridget Fonda is niet alleen de dochter van Peter en de kleindochter van Henry Fonda, maar ook een nichtje van Jane Fonda. Ze heeft het niet makkelijk gehad om als telg van een zo beroemde dynastie haar weg te vinden in de filmwereld. Maar zoals de meeste afstammelingen van beroemdheden, is ze op de eerste plaats trots en slechts op de tweede plaats verveeld of geïrriteerd. Er vraagt altijd wel iemand of zij toevallig niet de (klein)dochter is van...

Beroemde namen, vergeten carrières

Journaliste Christine Masuy maakte voor de RTBF een reeks radio- en televisiereportages onder het motto Mijn grootvader, de held. Daarvoor interviewde ze tientallen afstammelingen van beroemde figuren uit de Belgische geschiedenis. “Er zijn twee categorieën. Ofwel dragen ze een bekende naam – Horta, Bordet, Delhaize...- en zijn ze gewoon dat ernaar wordt gevraagd. Ofwel hebben ze een naam die niemand iets zegt. Ik denk dan bijvoorbeeld aan de meneer die op het einde van de XIXe eeuw de plannen van de Brusselse metro bedacht. Iedereen lachte hem uit, Leopold II was de enige die in hem geloofde. Toen de metro werd aangelegd, heeft men sommige van zijn tracés overgenomen en zijn kleinzoon is daar best fier op. Maar Belgen blijven bescheiden. Veel van die mensen denken dat iedereen hun voorouder vergeten is. Volgens mij vergissen zij zich want de jonge generaties willen niets liever dan hun roots te ontdekken.”

De naam of de loopbaan van een voorouder kan een drukkende last zijn. “Niet iedereen geeft het met zoveel woorden toe,” zegt Christine Masuy, “maar het gevaar bestaat dat je levenslang opgezadeld wordt met het gevoel dat je niet te kort mag schieten tegenover die voorouder. Je moet en zult het even goed doen, en dat is vaak onmogelijk! Het is een onbehagen dat pas op volwassen leeftijd ontstaat, in je jeugd realiseer je je dat allemaal niet, maar toch word je er vroeg of laat mee geconfronteerd. Overigens kan er nog een ander probleem opduiken: stel dat je afstamt van een personaliteit uit de Belgische geschiedenis, uit het culturele of het politieke domein, maar dat je je schaamt voor het gedrag van die voorouder. Misschien heeft hij twijfelachtige standpunten ingenomen of betwistbare dingen gedaan, misschien was hij moreel niet zuiver op de graat... Vaak wordt die voorouder vijftig jaar later nog altijd als een paria beschouwd.”

Uw roots aanvaarden

U kunt trots zijn op een beroemde naam of een belangrijke voorouder. Maar eenvoudig is dat niet altijd. Om uzelf te worden, moet u vrede zien te vinden met het verleden en uw wortels aanvaarden, met al hun positieve of negatieve aspecten. Een beroemde voorouder hebben mag hoe dan ook geen verplichting inhouden om uzelf te overtreffen en in te gaan tegen uw eigen aard.

Alain Losier is psychotherapeut en gespecialiseerd in coaching van mensen met identiteitsproblemen. “Vaak willen de mensen het imago van de voorouder overtreffen. Er kan ook sprake zijn van loyaliteit. Iemand die erg trots is op een beroemde voorouder, heeft soms de neiging om op hem te willen lijken of zich met hem te identificeren. Voor iemand die het moeilijk heeft met een beroemde naam of een held in de familie, komt het eropaan die voorouder als een mens te zien met zijn talenten en gebreken, niet als een beroemdheid met een verpletterende faam. De relatie die tussen twee mensen bestaat, is ook belangrijk. Vergeet nooit dat de geschiedenis van de grootvader of de oudtante zijn of haar geschiedenis is, niet die van de afstammelingen. Je moet de dingen gescheiden proberen te houden, maar zelfs als dat lukt, kun je het er moeilijk mee hebben.”

De macht niet uit handen geven

Kan de kleindochter van een bekende taalpurist zich veroorloven een doodgewone dt-fout te maken? Mag de kleinzoon van een gevierd auteur slecht zijn in opstellen schrijven? Mag je een hopeloze tekenaar zijn als je van Permeke of Spil- liaert afstamt? Of knoeien in de keuken als je vader of grootvader Bocuse heet? Of Fol? De omgeving staat snel klaar met bitse opmerkingen of met spottende kritiek. En in dat gevoel van onbehagen wegen de anderen altijd zwaar door. “Je moet je afvragen of je de macht uit handen mag geven”, analyseert Alain Losier. “Als ik mij slecht voel omdat ik onder druk sta, geef ik te veel macht aan de anderen. Dan is het tijd om zelf verantwoordelijkheid te nemen en in te gaan tegen het mechanisme dat aan de bron van het lijden ligt. En dat kan alleen door de oorzaak van mijn angsten te vinden. Misschien wil ik perfect zijn en vrees ik dat ik te kort zal schieten? In feite komt het altijd neer op het vinden van de eigen plaats, de eigen identiteit.”

Soms vindt een illustere voorouder ondanks zijn roem en zijn prestaties weinig genade in de ogen van zijn nageslacht. Als opa bijvoorbeeld prachtige doeken schilderde maar ook een losbandig leven leidde. Of als tante wel vocht voor de goede zaak maar door iedereen als marginaal werd beschouwd. Afhankelijk van het milieu kan die houding schandelijk worden gevonden en al het andere in de schaduw stellen, zodat opa of tante een taboeonderwerp wordt! “Iedereen heeft zijn eigen waarden,” vervolgt Alain Losier. “Als die van mijn illustere voorouder de mijne niet zijn, zal ik het daar misschien moeilijk mee hebben. Maar ik moet dat gevoel overwinnen en aanvaarden dat mijn voorouder zijn eigen leven heeft geleid en zijn eigen keuzes heeft gemaakt. En dat ik daar niet over mag oordelen. Wat mijn voorouder ook heeft gedaan, hij heeft het op een bepaald ogenblik gedaan, naar best vermogen en op grond van zijn ervaringen. Het is belangrijk voor ons evenwicht dat we aanvaarden dat niet iedereen denkt en handelt zoals wij dat vandaag en in de huidige omstandigheden doen.”

De last van de afstamming

Afstammelingen van beroemdheden zijn natuurlijk ook verantwoordelijk voor de ontwikkeling van de persoonlijkheid van hun eigen kinderen. Olivier Widmaier Picasso, een kleinzoon van de schilder, heeft veel onderzoek gedaan om een boek over zijn grootvader te schrijven. Hij heeft geprobeerd een tipje van de sluier rond de mythe op te lichten en een evenwicht te vinden tussen de bewondering en het verlangen naar de waarheid. “Picasso heten heeft zijn voordelen, maar het brengt ook lasten en verantwoordelijkheden met zich mee”, vertelt hij. “Ik voel mij verplicht om de herinnering in stand te houden.”

Paloma Picasso, een dochter van Pablo, heeft naam gemaakt in de wereld van de luxe en de cosmetica. Bernard Ruiz Picasso, een zoon van Pablo, woont sinds kort in Brussel en zet de artistieke erfenis van zijn vader verder. Maar Pablito, de zoon van Paulo en dus de kleinzoon van Pablo, pleegde op zijn 24e zelfmoord, enkele dagen na de dood van de wereldberoemde grootvader met wie hij een complexe, turbulente relatie had.

“Soms verleggen ouders hun eigen verlangens naar hun kinderen, omdat ze zelf de talenten niet hebben die nodig zijn om te worden wat ze graag zouden zijn. Ze projecteren hun gevoelens dan op hun nakomelingen, soms bewust, vaak onbewust”, legt Alain Losier uit. “Het kind wordt bestookt met de verlangens en frustraties van de ouders. Ofwel gaat het daarin mee, ofwel gaat het dwarsliggen. Het besef dat onze voorouders soms goed en soms minder goed gehandeld hebben maar dat hun leven het onze niet is, helpt ons om beter om te gaan met onze afstamming. Het is de kunst uit het verleden de dingen te halen die ons verrijken, en de rest te laten voor wat het is. Trots zijn op je grootvader is perfect, maar als bepaalde aspecten van zijn leven je minder bevallen, dan mag hij die houden!” n

Gilda Benjamin