Help, een beest

Van slangen, kwallen en schorpioenen weten we het allemaal, maar ook veel kleinere engerds zoals muggen en teken kunnen ernstige gezondheidsproblemen veroorzaken. Welke zomerbeestjes belagen u, hoe kunt u problemen vermijden en hoe grijpt u in als u toch gestoken of gebeten bent?

U hoeft niet op safari om gevaarlijke beesten te zien: wie in ons eigen landje zonder lange broek in hoog gras of struikgewas gaat dwalen, moet niet veel moeite doen om een teek te ontmoeten en dat onooglijke diertje veroorzaakt veel vaker gezondheidsproblemen dan een leeuw. Lastig ongedierte helemaal uit uw leven bannen, kunt u niet maar eenvoudige maatregelen en een flinke dosis alertheid voorkomen meestal wel dat u er (veel) last van ondervindt.

Giftige slangen

Hoe herkent u ze?

Voor een leek is het zo goed als onmogelijk giftige slangen van onschadelijke te onderscheiden. Adders, de vaakst voorkomende gifslangensoort in Europa, kunt u wel herkennen: zij hebben meestal een driehoekige kop.

Hoe gevaarlijk is een beet?

Dodelijke beten van in het wild levende Europese slangensoorten zijn zeer uitzonderlijk. Beten van gifslangen die thuis gehouden worden door hobbyisten of beten van exotische soorten kunnen tot een waaier van problemen leiden, waarvoor het advies van een specialist aangewezen is.

Hoe vermijdt u problemen?

De kans dat u zomaar een slang of adder tegen het lijf loopt, is klein omdat ze mensen uit de weg gaan. Soms worden wandelaars verrast als ze zonder kijken over een boomstronk stappen, dingen oprapen of in struikgewas woelen. Maar dan nog vallen slangen zelden meteen aan. Zet dus gewoon een stap achteruit (vooral als ze sissen omdat ze zich bedreigd voelen) of trek in een grote boog om het dier heen. De meeste mensen worden in de buurt van de enkels gebeten, een degelijke wandelschoen kan dus al veel onheil voorkomen. Verder kunt u een wandelstok gebruiken zodat slangen door de trillingen opgeschrikt worden en tijdig kunnen vluchten.

Wat als het toch misgaat?

In de allereerste plaats moet u rustig blijven want een verhoogde hartslag pompt het bloed, en dus ook het gif, sneller het lichaam rond. Vermijd bewegingen en laat u liggend vervoeren. De beetwonde wordt best gespalkt, zoals men met een gebroken bot zou doen. Dat vermindert de verspreiding van gif via de lymfe. De wonde uitzuigen en speciale toestelletjes die het gif wegzuigen (zoals Aspivenin) worden afgeraden.

Hebt u de kans, maak dan (eventueel met uw gsm) voorzichtig een foto van de slang, zodat de dokters snel kunnen bepalen of er – en zo ja welk – antiserum moet toegediend worden. Dat is immers niet altijd nodig, maar hangt af van de slangensoort, de hoeveelheid ingespoten gif en uw persoonlijke conditie. Vele slangenbeten zijn zogenaamde droge beten, waarbij er geen gif wordt ingebracht in de beetwonde. De wonde afbinden veroorzaakt meestal veel meer problemen dan het oplost.

Sowieso doet u er goed aan zo snel mogelijk een dokter te raadplegen en knellende kleding, schoenen of sieraden te verwijderen voor er zwelling ontstaat. Als u een pijnstiller wilt nemen, kies dan eentje op paracetamolbasis. Gebruik vooral geen aspirine want dat verdunt het bloed, zodat het gif sneller over het lichaam wordt verspreid.

Schorpioenen

Hoe herkent u ze?

Doorgaans geldt dat lichtgekleurde schorpioenen giftiger zijn dan donkere, zelfs al zijn die behoorlijk groot. Verder duiden een dikkere staart en kleinere scharen ook op meer gif en dus groter gevaar.

Hoe gevaarlijk is een steek?

Van alle schorpioenensoorten zijn er maar een dertigtal gevaarlijk en dan nog vooral voor verzwakte mensen en kleine kinderen. Als meteen hulp gevonden wordt, blijft het gevaar beperkt tot pijn, al kan die hevig zijn. De gevaarlijkste soorten komen niet in Europa voor.

Hoe vermijdt u problemen?

Schorpioenen zoeken de bewoonde wereld op en dat maakt de kans op een onaangename ontmoeting groter. De dieren verschuilen zich graag in holtes zoals onbeheerde schoenen – altijd checken voor u er uw voeten insteekt! Hetzelfde geldt voor de pyjamabroek en de slaapzak van kampeerders. Als u ’s nachts rondloopt, zorgt u er beter voor dat u ziet waar u stapt. Een UV-lamp is een nuttig toestel om schorpioeenen op te sporen, want die fluoresceren blauwachtig in dat licht.

Wat als het toch misgaat?

Hier gelden zowat dezelfde tips als bij slangenbeten. Geen paniek en zo snel mogelijk naar de dokter, zijn de belangrijkste.

Kwallen

Hoe herkent u ze?

Het onderscheid tussen onschadelijke en giftige kwallen is moeilijk te maken voor een leek. Niet alle soorten veroorzaken irritatie, in onze kontreien zijn er twee die problemen kunnen opleveren – de haarkwal en de kompaskwal – maar op vakantie kunt u beter een aai van de zeewesp of dooskwal vermijden, om nog maar te zwijgen over een omhelzing door een Portugees Oorlogsschip. Dat is eigenlijk geen kwal, maar een verzameling poliepen die echter even pijnlijk kunnen steken.

Hoe gevaarlijk is een steek?

Een neteling kan erg pijnlijk zijn, maar zal meestal geen ernstige problemen veroorzaken. Er zijn gevallen bekend van kwallenbeten met dodelijke afloop, maar dan betrof het vaak een aanvaring met het Portugees Oorlogsschip en was verdrinking na verstrengeling met zijn tentakels of shock de echte fatale factor.

Hoe vermijdt u problemen?

Ga niet zwemmen als er veel kwallen gesignaleerd zijn, blijf uit de buurt van hun tentakels, ook die van aangespoelde dieren: soms zijn hun netelcellen niet uitgewerkt. Wetenschappers bevestigen dat er nu meer kwallen zijn dan vroeger, wellicht door de opwarming van de aarde en de vervuiling.

Wat als het toch misgaat?

Niet spoelen met zoet water, dat kan netelcellen activeren. Met een pleister kunt u achtergebleven netelcellen weghalen, maar vermijd krabben en/of wrijven. Azijn neutraliseert een deel van het gif van sommige kwallen. Antihistaminezalf kan de pijn verzachten. Beter niet experimenteren met gewone crème tegen zonnebrand, want daar zit soms alcohol in en dat kan de zaak verergeren. Krijgt u hoofdpijn of ademhalingsproblemen, moet u braken of zwelt uw gezicht of keel onrustwekkend op, dan moet u snel naar de dokter.

Teken

Hoe herkent u ze?

Teken zijn heel klein en onopvallend. Meestal merkt u ze pas op als ze zich volgezogen hebben met bloed en hun typische blaasvorm hebben aangenomen. Of ze al dan niet besmet zijn, kunt u niet weten. Het komt eropaan waakzaam te zijn zodat u het meteen merkt als u gebeten bent.

Hoe gevaarlijk is een beet?

Een tekenbeet op zich is vervelend en kan voor een plaatselijke infectie zorgen, maar soms is het speeksel van het beestje besmet. In onze regionen gaat het dan meestal om de borreliabacterie, die de ziekte van Lyme kan veroorzaken. In Noord-, Oost- en Centraal-Europa loopt u meer risico op teken-encefalitis (herkenbaar aan spier- en hoofdpijn, misselijkheid en koorts), een besmetting die tot hersenvliesontsteking of spierverlamming kan leiden.

In het Turkse Anatolië zaait nu nog een andere door teken overgebrachte ziekte onheil. Er zijn daar hoe langer hoe meer gevallen van hemorragische koorts, veroorzaakt door het Crimée Congovirus. De uitgebreide inwendige bloedingen die de ziekte veroorzaakt, hebben al dodelijke slachtoffers geëist. Als u in dat gebied door een teek gebeten bent, zoekt u het best onmiddellijk een dokter op.

Algemeen geldt dat lang niet alle teken besmet zijn, dat niet alle beten de besmetting overbrengen en dat niet alle besmette mensen een ziekte ontwikkelen. Alleen weet u nooit of dat bij u zal gebeuren of niet. Snel ingrijpen is dus de boodschap. Hoe langer u wacht, des te meer kans op complicaties.

Hoe vermijdt u problemen?

Teken liggen op de loer in laag struikgewas en hoog gras. Ze klampen zich vast aan de huid van voorbijgangers, mens of dier. Blijf in bosrijk gebied dus op de paden of bedek uw huid en uw hoofd zoveel mogelijk. Gebruik insectenwerende producten op niet-bedekte lichaamsdelen. Controleer kinderen en huisdieren op teken telkens ze in risicogebied gespeeld hebben.

Tegen teken-encefalitis kunt u zich laten vaccineren. Dat moet een maand op voorhand gebeuren. Alle info daarover krijgt u bij het Instituut voor Tropische Geneeskunde (%03 247 66 66, www.itg.be)

Wat als het toch misgaat?

Verwijder het beestje snel en grondig. Neem de kop van de teek zo volledig mogelijk vast met een (teken)pincet en trek hem in één keer uit de huid. Ontsmet wonde en pincet met alcohol. Raadpleeg een arts als u de teek er niet helemaal uitkrijgt. Noteer wanneer en waar u de teek opliep, dat is handig in geval van complicaties.

Hou verder in het oog of er in de dagen, weken en maanden na een tekenbeet symptomen van de ziekte van Lyme opduiken. Typisch is een groter wordende, ringvormige roodheid rond de beet en koorts, spier- en hoofdpijn als bij een milde griep. Soms komen de klachten pas na weken of maanden: een scheeftrekkend gezicht, dubbel zien of hartritmestoornissen. Sommige symptomen duiken pas na jaren op: neurologische storingen, artritisachtige pijn, zwellingen en huidletsels.

De ziekte van Lyme kan perfect met antibiotica behandeld worden, de parasiet wordt opgespoord d.m.v. een bloedstaal.

Bijen en wespen

Hoe herkent u ze?

Wespen en bijen van andere insecten onderscheiden is niet zo moeilijk. Er zijn enkele soorten die er net zo vervaarlijk uitzien, maar onschadelijk zijn. Bij twijfel wordt aangeraden voorzorgsmaatregelen (zie bij Hoe vermijdt u problemen?) te treffen.

Hoe gevaarlijk is een steek?

Als u in minder dan twee maanden twee keer gestoken wordt, loopt u het risico een allergische reactie op het gif te ontwikkelen. In heel uitzonderlijke gevallen, als de reactie zeer hevig is en u niet op tijd medische hulp bij de hand hebt, kan die dodelijk zijn.

Hoe vermijdt u problemen?

Vermijd om uit blikjes te drinken waar een bij of wesp zou kunnen ingekropen zijn. Blijf uit de buurt van wespennesten, bijenkorven en slecht afgesloten vuilnisbakken. Trek geen bijen of wespen aan door bloemige kleding en dito parfum. Bruuske bewegingen bij het verjagen van wespen en bijen en blootsvoets in gras lopen zijn risicofactoren. Als u allergisch bent, moet u de mensen in uw omgeving daarvan op de hoogte brengen en richtlijnen verstrekken over wat hen te doen staat als u gestoken zou worden. U houdt ook best noodmedicatie – inspuitbare adrenaline, antihis-tamine,... – bij de hand.

Wat als het toch misgaat?

Als de steek enkel wat opzwelt, rood en hard wordt, volstaat een laagje antihistaminezalf. Als de zwelling de ademhaling belemmert, als er sprake is van meerdere steken, als verscheidene symptomen en/of een allergische reactie optreden, roept u beter doktershulp in.

Tijgermuggen

Hoe herkent u ze?

Het is knap als u de ene mug uit de andere kunt houden, want de meeste mensen hebben een vergrootglas nodig om de kenmerkende witte tijgerstrepen van de tijgermug te zien. Enig houvast is dat ze – in tegenstelling tot andere muggen – ook bij klaarlichte dag steekt. Een mug die met chikungunya besmet is, ziet er niet anders uit dan een niet-besmette soortgenoot. Die kunt u dus niet herkennen.

Hoe gevaarlijk is een steek?

Meestal bent u er met een weekje ziek zijn vanaf, maar verzwakte mensen kunnen geconfronteerd worden met ernstige problemen: hoge koorts, gewrichtspijnen, zwellingen, uitslag. De gewrichtspijn kan overigens lang aanhouden.

Hoe vermijdt u problemen?

Neem voorzorgen tegen alle muggen, dan bent u ook beschermd tegen de gevaarlijkere soorten (exotische soorten kunnen ook andere ziekmakers overbrengen: malaria, West-Nile,...). Muskietennetten, afwerende middelen en dergelijke reduceren het risico tot een minimum.

De tijgermug komt vooral in Azië voor, maar is inmiddels ook in Midden-Italië opgedoken. Na een aantal gevallen van chikungunya daar, wil de Italiaanse overheid het beestje uitroeien met nachtelijk insecticide sproeien en campagnes om stilstaand water te vermijden en te ontsmetten.

Wat als het toch misgaat?

U herkent een beet van een besmette mug vooral aan de gevolgen: hoge koorts, gewrichtspijnen in armen en benen, zwellingen, uitslag. Best meteen een dokter raadplegen en andere pijnstillers dan aspirine gebruiken omdat aspirine het bloed verdunt waardoor het gif sneller in uw lichaam verspreid wordt. n

Met dank aan dierenverzorger Erik Block en de dokters van het Instituut voor Tropische Geneeskunde.

Ariane De Borger