Genees uzelf zonder voorschrift

Natuurlijk holt u niet meteen naar de dokter met een klein wondje, een onschuldige hoest of een pijntje in de maag. Sommige problemen kunt u zelf behandelen met geneesmiddelen die zonder voorschrift in de apotheek te koop zijn. Voorwaarden zijn wel dat u de kwalen herkent, weet hoe u ze moet aanpakken en – vooral – dat u de limieten van de zelfmedicatie kent en respecteert.

l Het oog is zo delicaat dat u er in de meeste gevallen goed aan doet het advies van een arts in te winnen. Zelfzorg beperkt zich in dit geval tot de behandeling van droge, prikkende ogen of het spoelen van een oog waar een stofje in zit. Bij irritatie worden oogdruppels of een ooggel gebruikt die de functie van het traanvocht overnemen. De basis van deze oogdruppels is fysiologisch vocht waaraan een beetje conserveermiddel is toegevoegd (om het kiemvrij te houden) en soms een product dat de viscositeit een beetje doet toenemen zodat de druppel langer op de oogbol blijft. In geval van een vuiltje in het oog kunt u een oogspoelvloeistof gebruiken. Als u iets in het oog heeft gekregen dat u zelf niet kan verwijderen, moet u een arts raadplegen.

l Wat het oor betreft beperkt de zelfzorg zich tot problemen die het gevolg zijn van de vorming een prop oorsmeer. Hiervoor bestaan oordruppels die het smeer weker maken. Door het weker worden zal de prop na verloop van tijd vanzelf naar buiten komen. Het is af te raden om na het druppelen met oorstokjes in de gehoorgang te prutsen. Voorbeelden van smeeroplossende oordruppels zijn Cerulyx en Xerumenex.

Onder zelfzorg of zelfmedicatie verstaat men alles wat we op eigen initiatief en eigen verantwoordelijkheid kunnen doen om herkenbare, tijdelijke gezondheidsklachten te behandelen. U stelt dus zelf de diagnose van het probleem en kiest de zelfmedicatie (ook het zelfzorggeneesmiddel genoemd) die u zult gebruiken. Hiermee wordt bedoeld: geneesmiddelen die u vrij kunt kopen in de apotheek – maar doe het alleen daar! – en waarvoor u geen voorschrift van een arts nodig hebt. Ze worden ook wel eens OTC-geneesmiddelen genoemd, naar het Engelse ‘Over The Counter’ omdat u ze niet zelf uit de rekken kunt halen. U moet erom vragen aan de apotheker die ze u ‘over de toonbank (the counter)’ aanreikt, indien nodig met professioneel advies.

Inzake kwaliteit, doeltreffendheid en veiligheid zijn zelfzorggeneesmiddelen vanzelfsprekend aan dezelfde strenge eisen onderworpen als alle andere geneesmiddelen. Ook staat vast dat ze bij normaal gebruik geen schadelijke gevolgen kunnen hebben maar om te weten wat een ‘normaal gebruik’ voor dit bepaald geneesmiddel betekent, is het aandachtig lezen van de bijsluiter (zie kader) een absolute vereiste! Zelfmedicatie wordt niet terugbetaald door het Riziv.

Niemand kent zijn lichaam beter dan uzelf. Met zelfmedicatie kunt u snel een opstoot van hoofdpijn, spierpijn na het sporten, maaglast na een rijkelijke maaltijd of een ander ongemak verhelpen zonder langs te gaan bij een arts. Dat bespaart u tijd en kosten. Maar onthoud dat zelfmedicatie altijd van korte duur moet zijn en dat zelf doktertje spelen absoluut geen kinderspel is! Alles wat ongewoon of onduidelijk is, moet door een dokter beoordeeld worden.

Geneesmiddelen correct gebruiken

Zelfzorggeneesmiddelen kunnen langs verschillende wegen toegediend worden: via de mond (capsules, pillen, siropen, bruistabletten...), via de slijmvliezen (druppels, sprays, inhalatie via neus of mond, vaginale crèmes, zetpillen...) en via de huid (patches, crèmes, zalven,...).

In de bijsluiter staat steeds vermeld hoe het geneesmiddel correct moet worden toegediend. Ook hoe vaak en hoeveel u per keer mag gebruiken vindt u erop terug. En vergeet evenmin te lezen wanneer u het medicament het best kunt nemen. Bestaat er kans op prikkeling van de maag, dan is het beter het tijdens of na de maaltijd te nemen. Is het daarentegen de bedoeling dat het meteen door het lichaam wordt opgenomen, dan wordt het beter enkele uren voor de maaltijd ingenomen. Ook deze informatie leest u op de bijsluiter.

Soms treedt na verloop van tijd gewenning op. Dat is bijvoorbeeld het geval bij langdurig gebruik van laxeermiddelen. Daarom geldt eens te meer dat zelfzorg een behandeling van korte duur moet zijn: maximaal een week. Bij gewenning zelf de dosis opdrijven heeft geen zin en kan zelfs gevaarlijk zijn.

PIJN EN KOORTS

Dat pijn en koorts geen ziektes zijn maar signalen dat er ergens in het lichaam iets schort, weet iedereen. In heel wat gevallen zorgt ons lichaam er zelf voor dat het probleem wordt opgelost. We kunnen de klachten dan eventueel verlichten met een pijnstiller. Wanneer de pijn heel plots opkomt en/of hevig is, moet u meteen een arts raadplegen. Hetzelfde geldt wanneer u zeer hoge koorts maakt of de oorzaak van de koorts niet kunt vinden.

Geneesmiddelen die ingezet worden bij pijn kunnen grofweg onderverdeeld worden in twee soorten: middelen die de pijn verzachten en andere die een ontsteking – als oorzaak van de pijn – aanpakken.

Paracetamol is één van de meest courante pijnstillende en koortswerende middelen. Het wordt verkocht onder een hele reeks merknamen zoals: Perdolan-Mono, Dolol-instant, Curpol, Dafalgan, Panadol,... en in verschillende vormen: tabletten, bruistabletten, suppo’s, zakjes, siroop,... Paracetamol wordt goed verdragen en heeft bij een normale dosering haast geen nevenwerkingen. Enkel patiënten die een langdurige behandeling krijgen met anti-epileptica en rifampicine gebruiken beter geen paracetamol. U neemt de pijnstiller het best op regelmatige tijdstippen, zonder te wachten tot de pijn te hevig wordt. De maximumdosis voor een volwassene bedraagt 3 gram per dag.

Een ander pijnstillend en koortswerend middel is acetylsalicylzuur, beter bekend onder de merknaam Aspirine. Maar ook Aspro, Dispril, Sedergine, Aspegic,... zijn producten die acetylsalicylzuur bevatten. Van deze stof mag u maximaal 1 g per keer innemen met een maximum van 3 gram per dag. Met acetylsalicylzuur moet u echter oppassen: het kan het maagslijmvlies irriteren. Dit effect vermindert wanneer u het middel oplost in voldoende water. Acetylsalicylzuur heeft bovendien een bloedverdunnende werking waardoor het niet geschikt is als pijnstiller na het trekken van een kies, een operatie of bij pijnlijke maandstonden. Veel netelroospatiënten zijn overgevoelig voor acetylsalicylzuur.

Ibuprofen (te koop onder de merknamen Nurofen, Advil, Junifen,...) en natriumnaproxen (merknaam Aleve) zijn ook eenvoudige pijnstillers, maar ze oefenen een ontstekingsremmende werking uit. Voor volwassenen werkt ibuprofen pijnstillend en koortswerend wanneer een dosis tussen 200 en 400 mg wordt gebruikt, voor natriumnaproxen bedraagt de gebruikelijke dosis 220 mg. Ook deze producten kunnen bij overmatig gebruik bijwerkingen hebben ter hoogte van maag en darmen (bijv. bloedingen).

Hoofdpijn. Bij hoofdpijn kunnen alle hierboven vermelde pijnstillers gebruikt worden. Houd rekening met hun specifieke eigenschappen.

Kiespijn. Als kiespijn het gevolg is van een ontsteking geniet een pijnstiller met een ontstekingsremmende werking (ibuprofen of natriumnaproxen) de voorkeur. Als er sprake is van pijn maar met bloedverlies na het trekken van een tand of het behandelen van een abces, dan gebruikt u beter geen acetylsalicylzuur maar wel paracetamol.

Spier- en gewrichtspijn. Spierpijn na een inspanning gaat vanzelf over, meestal binnen de twee dagen. Om het ongemak te verlichten of om gewrichtspijn te behandelen kunt u gebruik maken van een pijnstiller zoals ibuprofen of acetylsalicylzuur. Maar u kunt ook plaatselijk een middel op de huid aanbrengen dat pijnstillende en ontstekingsremmende stoffen bevat, bijv. Algesal, Voltaren emulgel, Flexium, Dolcidium, Feldene. Producten als Algipan en Reflex hebben bovendien een opwarmend effect.

Menstruatiepijn. De oorzaak van gewone menstruatiepijn is een krampachtige samentrekking van de baarmoeder. Ze kan verholpen worden met een middel dat naast een gewone pijnstiller ook een krampstillend product bevat. Als hevige menstruatiepijn zich voordoet op jonge leeftijd kan het echter ook om een verstoring van het hormonaal evenwicht gaan, op latere leeftijd kan het wijzen op een bekkenontsteking. Als de pijn dus te erg of te langdurig is, moet steeds een arts geraadpleegd worden.

DE LUCHTWEGEN

Onze luchtwegen worden voortdurend belaagd door bacteriën, virussen en andere ziekteverwekkers. Een gezond lichaam is daartegen bestand. Soms is de aanval echter zo massaal dat de afweer tijdelijk even het onderspit moet delven. Zo’n infectie gaat gepaard met hoesten, keelpijn, een loopneus en niet zelden met koorts.

Kriebelhoest. Hoesten is een natuurlijke reactie van het ademhalingsstelsel dat zich van zijn belagers wil ontdoen. Een droge kriebelhoest kan u echter een hele nacht uit uw slaap houden en dat is minder prettig. De meest voorkomende oorzaken zijn roken, airco en slecht geventileerde ruimten. Deze hoest kunt u aanpakken met een middel dat de hoestprikkel dempt. Voorbeelden van stoffen die deze werking hebben zijn noscapine en dextromethorfan. Enkele merknamen: Actifed new, Dexir, Nortussine Mono, Romilar Antitussivum, Touxium, Tusso rhinathiol, Noscaflex,...

Vastzittende hoest. Een vastzittende hoest doet zich voor wanneer er productie van slijm is dat te taai is om opgehoest te worden. Met een product dat de hoestprikkel onderdrukt zoals bij een kriebelhoest maakt u het probleem alleen maar erger. In dit geval is een product dat de slijmen oplost of verdunt aangewezen. Voorbeelden daarvan zijn acetylcysteïne, broomhexine en carbocysteïne. Ze worden verkocht onder merknamen zoals: Bisolvon, Docacetyl, Lysomucil, Acetylcysteine EG, Pectomucil, Muco rhinathiol, Siroxyl, Romilar mucolyticum,...

Let op! Als u slijm ophoest en dit is gekleurd, dan moet u een arts raadplegen.

Keelpijn. Keelpijn merken we vooral bij het slikken. Zuigtabletten zijn dan het aangewezen middel om de pijn te verzachten. Sommige zuigtabletten hebben alleen de bedoeling de keel ’te smeren’, andere bevatten ook een antiseptisch middel dat de infectie behandelt. Enkele middelen die kunnen helpen: Strepsils, Mefren, Golaseptine, Orofar,...

Verkoudheid. Bij een verkoudheid hoort gewoonlijk een verstopte of een lopende neus, veroorzaakt door een virusinfectie. Tegen het virus zelf valt niets te beginnen. Zelfzorgmiddelen zijn hier bedoeld om het vastzittende slijm makkelijker kwijt te raken en de zwelling van het slijmvlies te verminderen. In eerste instantie kunnen zoutoplossingen gebruikt worden zoals Naaprep of Physiorhine. Enkele merknamen zijn: Otrivin, Deltarhinol mono, Nasa rhinathiol, Nesivine, Rhinospray,...

Let op! Neusdruppels en -sprays die de zwelling van het slijmvlies tegengaan mogen nooit langdurig gebruikt worden zonder doktersadvies.

HET MAAG- EN DARMSTELSEL

Diarree, verstopping en maag- en spijsverteringsklachten zijn de meest courante problemen van het maag- en darmstelsel. Ook hier kan zelfmedicatie soms een eenvoudige maar efficiënte oplossing bieden.

Diarree. Diarree is het gevolg van een te snelle doorvoer van de ontlasting door de dikke darm zodat er onvoldoende vocht aan de stoelgang onttrokken wordt. Dit is meestal een afweermechanisme van het lichaam om zich zo snel mogelijk te ontdoen van bacteriën, virussen of stoffen in het voedsel die de darm te sterk prikkelen. Acute diarree kunt u behandelen door voldoende te drinken (water, thee, ontvette bouillon) om het vochtverlies te compenseren en daarbij een antidiarreemiddel te gebruiken dat de overmatige activiteit van de darmen vermindert en de vochtopname verbetert. Enkele voorbeelden: Imodium of een generische vorm van loperamide. Bij diarree die veroorzaakt wordt door een voedselvergiftiging wordt vaak actieve kool gebruikt, bijv. Norit.

Let op! Als de diarree langer dan 3 dagen aanhoudt of gepaard gaat met bloed- of slijmverlies moet u absoluut een arts raadplegen.

Verstopping. Het omgekeerde van diarree is verstopping, ook obstipatie, constipatie of hardlijvigheid genoemd. Er gaan dagen voorbij zonder ontlasting en als die komt, is het met kleine beetjes en heeft de stoelgang een droge, harde structuur. De eerste maatregelen die genomen moeten worden, zijn meer vezels in de voeding en meer bewegen.

Middelen die de stoelgang bevorderen (laxeermiddelen) zijn onder te verdelen in vier groepen:

– zwelmiddelen geven volume aan de darminhoud, helpen water vasthouden en geven de darm de juiste prikkel om zijn werk naar behoren te verrichten. De werkzame bestanddelen zijn meestal zemelen of psyliumzaad. Ze zijn verkrijgbaar in zakjes die met veel water moeten ingenomen worden. Voorbeelden: Normacol, Spagulax, Movicol, Transipeg,...

– glijmiddelen zijn meestal gebaseerd op paraffine. Deze middelen zijn minder geschikt voor mensen met een zwakke sluitspier. Voorbeelden: Lansoyl paraffine en Laxamalt.

– darmprikkelende middelen zetten de darmwand aan tot meer beweging. Ingenomen in de vorm van tabletten duurt het ongeveer een halve dag voor het resultaat merkbaar is. Zetpillen en klysma’s met dezelfde stoffen werken veel sneller. Van deze middelen mag echter geen misbruik gemaakt worden zoniet wordt de darm steeds ‘luier’ en zal de obstipatie nog verergeren. Voorbeelden: Prunasine, Senocot, Mucino, Purgopil, Wylaxine, Dulcolax... Voorbeelden van klysma’s zijn Fleet-Enema en Microlax.

– waterbindende middelen zijn er in de vorm van poeder en siroop. De werkzame bestanddelen (o.a. lactulose) worden in de darm omgezet in stoffen die water vasthouden. Het resultaat laat enkele dagen op zich wachten. Voorbeelden: Duphalac, Bifiteral, Sorbitol Delalande.

Let op! Zolang de ontlasting een normale structuur heeft, ook al komt ze maar om de twee of drie dagen, is er geen sprake van obstipatie.

Maag- en spijsverteringsklachten

– Misselijkheid treedt op wanneer vanuit de hersenen de aandrang tot braken wordt opgewekt. Meestal is dat een reactie op de inhoud van de maag (te veel gegeten, iets gegeten dat u niet bekomt, te veel alcohol gedronken,...). Soms is braken de beste oplossing om het probleem snel op te lossen. Wie dat absoluut wil voorkomen kan actieve koolstof gebruiken om de prikkelende stoffen in de maaginhoud te absorberen of een middel gebruiken dat de maag sneller doet ledigen. Dit zijn bijvoorbeeld stoffen zoals domperidon (in merkproducten zoals Motilium, Zilium, Domperidon EG, Docdomperi,...). Andere producten die bij misselijkheid kunnen gebruikt worden zijn Agyrax, Touristil (specifiek aangewezen bij reisziekte) en Postafene siroop.

– Maagzuur is het gevolg van een irritatie van de maagwand die meer maagsappen afscheidt. Rode wijn, koffie en kruiden werken dit in de hand. Zure oprispingen zijn niet noodzakelijk het gevolg van eten of drank, ook stress speelt een belangrijke rol. Zelfmedicatie kan de hinder verlichten, maar doet niets aan de oorzaak. Daarom is het belangrijk regelmatige maagzuurklachten met de arts te bespreken. Indien het om een occasionele oorzaak gaat kunnen producten zoals Rennie, Maalox, Regla pH, Gaviscon,... verlichting schenken.

OOG EN OOR

Het oog en het oor zijn organen waarmee u uiterst voorzichtig moet omspringen. Vaak is zelfmedicatie hier niet zo’n goed idee.

Let op! Conserveermiddelen durven wel eens allergische reacties geven. In dat geval koopt u beter een product dat verpakt is voor eenmalig gebruik en waaraan geen conserveermiddel is toegevoegd. Enkele voorbeelden: Isopto Tears, Alcon Eye gel, Lacrystat, Tears Naturale,...

DE HUID

Soms is het nodig de huid te beschermen tegen irritatie en beschadiging, bijvoorbeeld wanneer het buiten koud is of bij mensen die veel met de handen in water zitten. Enkele pasta’s, zalven en crèmes die hiervoor in aanmerking komen zijn Alopate, Bithiol, Madecassol, Mitosyl, Murazyme, Neo-cutigenol, Vita-Mefren...

Een andere vorm van huidverwonding vormen de insectenbeten. In de eerste plaats kunt u ze maximaal voorkomen door de huid de bedekken, horren en een insectenwerend middel op basis van DEET te gebruiken. Voorts doet u er goed aan insectenbeten te ontsmetten. Veroorzaakt een insectenbeet toch pijn, jeuk en zwelling dan kunt u die trachten te verlichten met koude compressen, een anti-jeukmiddel zoals menthol-poeder of -crème of een zalf met een anti-histamini- cum zoals Azaron, Diphamine of R calm. Bij een bijensteek verwijdert u ook de angel en teken neemt u zo snel mogelijk in hun geheel met een tekenpincet weg.

Let op! Deze producten kunnen een overgevoeligheid uitlokken bij blootstelling aan de zon.

Brandwonden moeten gedurende 15 tot 20 minuten onder fris stromend water gekoeld worden. Als het om een groot oppervlak gaat gebruikt u lauw water (25° C) om onderkoeling te voorkomen. Zalven op basis van zilversulfamide worden gebruikt om ontsteking van brandwonden te voorkomen. Voorbeelden: Flammazine, Flammacerium, Sulfasil.

Een blauwe plek of bloeduitstorting is onschuldig en verdwijnt na enkele dagen spontaan. Wilt u toch een zalf om ze sneller te doen verdwijnen, dan kunt u een product gebruiken zoals Hemeran, Hirudoid of Lasonil.

Leen Baekelandt