Geen stress maar een bacterie

Stress wordt niet langer als de grote boosdoener beschouwd bij het ontstaan van maag- en duodenumzweren, wel de bacterie Helicobacter pylori. En de flauwe diëten zonder specerijen en met veel melk behoren ook al tot het verleden. Zij hebben plaatsgemaakt voor zuurremmers en antibiotica.

De verteringssappen in onze maag zijn een bijtend zuur. Gelukkig beschikken we over een natuurlijk beschermingsmechanisme, anders zou de maag zichzelf verteren. Het maagslijmvlies vormt daar een belangrijk onderdeel van. Faalt de bescherming echter dan ontstaat een maagontsteking (gastritis) of een zweer.

Artsen hebben het liever over gastro-intestinale of peptische zweren omdat ze zich zowel in de maag als in de twaalfvingerige darm (het duodenum, het eerste deel van de dunne darm) kunnen voordoen. Duodenumzweren zijn zelfs veel couranter dan maagzweren.

Een zweer is dus een open wondje in de wand van het duodenum of de maag (meestal in de bovenste welving). Vooral het zoutzuur en het enzym pepsine (dat nodig is voor de afbraak van eiwitten) uit het maagsap spelen daarbij een rol. Tien tot dertig procent van de mensen krijgt in de loop van zijn leven met een maagzweer te maken. En met de leeftijd neemt de capaciteit van het slijmvlies om zich tegen de zure aanvallen te verdedigen, enigszins af.

Helicobacter pylori

Vroeger dacht men dat vooral stress aan de basis lag, nu weet men dat een infectie met de bacterie Helicobacter pylori verantwoordelijk is voor 70 tot 90 % van de maag- en duodenumzweren. Die ontdekking leverde twee Australische onderzoekers op 3 oktober 2005 de Nobelprijs voor Geneeskunde op. Zij hadden hun ontdekking al vele jaren eerder gedaan, maar ze werd lange tijd niet ernstig genomen.

De bacterie Helicobacter pylori leeft op het oppervlak van het maagslijmvlies. Ze veroorzaakt een ontsteking van het maag- en duodenumslijmvlies en het ontstaan van zweren. Ongeveer de helft van de wereldbevolking is drager van de bacterie maar volgens deskundigen maken bepaalde genetische factoren, de leefwijze en de verstoring van het immuunsysteem dat ze schadelijk wordt.

Een tweede belangrijke oorzaak is het langdurig gebruik van niet-steroïdale ontstekingsremmers (NSAID). Ze verzwakken bij bepaalde mensen de verdedigingsmechanismen van het maagslijmvlies door het eigen zuurremmende systeem ervan te verstoren.

Mensen die roken lopen meer kans op een gastro-intestinale zweer en hun zweren genezen minder gemakkelijk. Stress verhoogt de zuurproductie maar een rechtstreeks verband tussen stress en het ontstaan van maagzweren is nooit aangetoond. Bij gespannen mensen geneest een maagzweer wel minder snel.

Alcohol en cafeïnehoudende producten kunnen de symptomen verergeren of de genezing belemmeren.

Wie tot een familie behoort waarin maagzweren voorkomen of tot bloedgroep O, maakt meer kans op een duodenumzweer.

Er bestaat ook een zeldzame aandoening, het Zollinger-Ellisonsyndroom, waarbij een tumor van de pancreas (alvleesklier) stoffen afscheidt die zweren in de maag en het duodenum veroorzaken.

Pijn, maar niet altijd!

Het belangrijkste symptoom van een maag- of duodenumzweer is pijn bovenaan in de buik, net onder het borstbeen. De pijn kan de vorm aannemen van krampen of een branderig gevoel, en varieert sterk in intensiteit. Bij sommige mensen ontwikkelt een maagzweer zich haast ongemerkt en wordt hij pas ontdekt wanneer er zich complicaties (zoals bloedverlies) voordoen.

De pijn bij een duodenumzweer wordt vooral gevoeld wanneer de maag leeg is, ’s nachts of tussen de maaltijden, en eten verlicht ze. De pijn van een maagzweer daarentegen vermindert vaak niet door te eten. Ze neemt meestal zelfs toe 10 tot 20 minuten na de maaltijd. Ze gaat gepaard met oprispingen, misselijkheid en braken.

Gastroscopie als bevestiging

De diagnose van een maagzweer wordt bevestigd door een endoscopisch onderzoek van slokdarm, maag en duodenum, ook gastroscopie genoemd. Hierbij wordt een dunne, soepele buis met een kleine camera via de mond in het spijsverteringskanaal gebracht. Tijdens het onderzoek kan ook een stukje weefsel (een biopsie) genomen worden voor verder onderzoek, zoals het opsporen van de aanwezigheid van de bacterie H. pylori of het uitsluiten van maagkanker.

Verwikkelingen zijn zeldzaam maar kunnen wel gevaarlijk zijn. Indien zij de maagwand aantasten net op een plaats waar een bloedvat loopt, kunnen gastro-intestinale zweren immers bloedingen veroorzaken. Soms wordt dit lange tijd niet opgemerkt, tot de patiënt tekenen van anemie begint te vertonen (zwakte, vermoeidheid). Wanneer de zweer door het slijmvlies, de bindweefsellaag én de onderliggende spierlaag heen groeit, kan hij doordringen tot in de naburige organen zoals de lever of de pancreas. Of hij kan doorgroeien naar de buikholte. Dan ontstaat een perforatie die op haar beurt leidt tot een peritonitis (ontsteking van het buikvlies). Een dringende ingreep is in deze gevallen noodzakelijk.

Doeltreffende behandeling

Tot enkele jaren geleden werden maagzweren beschouwd als een levenslang probleem dat met zuurremmers en een aangepast dieet kon behandeld worden, maar zelden genezen. Intussen weet men echter dat H. pylori een belangrijke rol speelt en dat deze bacterie kan worden uitgeroeid.

De behandeling veronderstelt in de eerste plaats het vermijden van factoren die de ziekte in de hand werken of onderhouden: tabak, ontstekingsremmers, cafeïnehoudende producten, alcohol.

Melk geeft een kortdurende vermindering van de pijn omdat het zuur buffert, maar op termijn stimuleert het eerder de maagzuurproductie. Specerijen, lange tijd uit elk dieet gebannen, lijken de zaak geenszins te verergeren.

Eten moet met mate gebeuren. Een uitgebreide maaltijd spant de maagwand op en dat geeft extra pijn.

Hoewel een dieet de productie van maagzuur kan helpen beperken, is niet aangetoond dat het de genezing van maagzweren bevordert.

De plantaardige gom van zoethout zou de genezing wél bevorderen. Thee of een tinctuur van de verse zoethoutwortel kan helpen. Gebruik dit echter nooit lange tijd zonder een arts te raadplegen.

De behandeling omvat:

– geneesmiddelen die de secretie van maagzuur remmen. Hierin onderscheidt men twee groepen: protonpompremmers (remmen de zuurproductie) en H2-receptorantagonisten (blokkeren de chemische stof die tot zuurafscheiding aanzet). Zij onderdrukken de pijn en dragen bij tot de genezing van de zweer.

– Indien de maagzweer veroorzaakt wordt door H. pylori is een gecombineerde behandeling met antibiotica (vaak twee soorten) en een zuurremmer aangewezen.

– Sucralfaat vormt een beschermend laagje in de krater van een zweer.

– Soms worden antacida gebruikt voor een snelle, tijdelijke verlichting van de klachten. Ze en neutraliseren de spijsverteringssappen.

De meeste zweren genezen met medicatie in 6 tot 8 weken, al doen zich soms heropflakkeringen voor.

Maag- en duodenumzweren worden nog zelden geopereerd, alleen bij hardnekkige gevallen die niet reageren op een medicamenteuze behandeling of bij verwikkelingen (ernstige bloedingen, perfo- ratie). n

Leen Baekelandt