Fytotherapie: planten die u verzorgen

Uw apotheker heeft u zeker al eens iets aangeraden op basis van planten. Iets om beter te slapen, tegen de reisziekte of een opkomend griepje. Maar plantaardig is niet noodzakelijk een synoniem van onschuldig. Wilt u gebruik maken van de fytotherapie, dan is het écht nodig dat u de eventuele wisselwerking met andere geneesmiddelen kent. Een bezoek aan uw arts moet de eerste stap zijn!

De tijd dat traditionele artsen en adepten van complementaire therapieën als kemphanen tegenover elkaar stonden, is voorbij. De eerste groep interesseert zich nu ook voor de kennis van de collega’s fytotherapeuten (en van de homeopaten en de acupuncturisten). Deze ommekeer kwam er onder impuls van de patiënten zelf, die hun voordeel wilden halen uit alle mogelijke hulpmiddeltjes die voorhanden waren. Het bewijs? Van de 20% volwassenen die regelmatig de weg kiezen van de zachte behandelingen, heeft 60 % eerst een traditionele arts geconsulteerd (*).

Het is nu eenmaal moeilijk te ontkennen dat de klassieke geneeskunde voor de behandeling van problemen als allergie, vermoeidheid, slapeloosheid, digestieve en vrouwenkwaaltjes weinig antwoorden zonder nevenwerkingen biedt. Ook wat preventie betreft, is het duidelijk dat de fytotherapie prachtige resultaten boekt, tenminste als gericht wordt voorgeschreven. En toch moet, ondanks alles, voorzichtigheid worden nagestreefd. De symptomen mogen niet onderverdeeld worden in grote en kleine problemen. Ze moeten in hun totaliteit door een arts worden onderzocht om tot een diagnose te komen. Het is pas na dit stadium dat er één of meerdere therapeutische wegen kunnen worden ingeslagen.

De takken van de fytotherapie

Gedurende lange tijd werd de plantengeneeskunde loodrecht gesteld tegenover de geneesmiddelen die op synthetische wijze waren vervaardigd. De planten hadden één nadeel: hun werking was enkel op empirische wijze vastgesteld. Vandaag echter hebben hun actieve bestanddelen geen enkel geheim meer voor de wetenschap.

De fytotherapie gebruikt verse of gedroogde planten (voor infusies of aftreksels). Deze planten kunnen ook macereren in alcoholische oplossingen, om tincturen te bekomen. Soms zijn ze beschikbaar in oplosbare poedervorm (als verstuiver). Soms worden enkel de knoppen (gemmotherapie) of de oliën (aromatherapie) gebruikt. Deze diverse methodes kunnen onderling gecombineerd worden of toegevoegd aan traditionele geneesmiddelen. Net zoals de andere complementaire disciplines, beschouwt de fytotherapie de patiënt in zijn geheel. Ze behandelt niet de symptomen op zich.

Veel beter dan warm water!

Een kopje verbena? Deze uitnodiging is in onbruik geraakt... en toch zijn kruidenaftreksels veel meer dan een drankje uit de tijd van toen! Ze zijn lekkerder dan een kop heet water, maar minder opwekkend dan koffie en thee (want er zit geen cafeïne in) en ze bieden tal van voordelen voor onze gezondheid. Zo zijn er de bloedzuiverende middelen (depurativa) die ook de spijsvertering bevorderen zoals munt, verbena, kamille en paardenbloem. Ze ontgiften de nieren en de lever, en zuiveren de ingewanden. Sedativa (linde, bittere oranjebloesem, melisse, valeriaan,...) zorgen voor een betere slaap, zonder de neveneffecten van slaappillen. En dan zijn er nog planten die energie geven (ginseng, rozemarijn,...) en die de immuniteit versterken (tijm, echinacea, katsklauw...). Belangrijk bij al deze drankjes is ook dat ze geen calorieën bevatten (tenminste als u er geen suiker aan toevoegt!) en dat ze probleemloos de hele dag door kunnen worden gedronken. Meestal zijn de dosissen te laag om schadelijk te zijn. Alleen bij sommige laxerende planten is voorzichtigheid geboden. Die zouden zwakke darmen kunnen bedreigen.

Over het algemeen zijn planten van biologische kweek beter omdat ze geen pesticiden bevatten. U koopt ze het best in vrac want builtjes bevatten vaak minder actieve bestanddelen.

Essentiële oliën: heilzame geuren

De aromatherapie is het kleine zusje van de fytotherapie. Ze maakt gebruik van essentiële oliën die worden bekomen door sommige delen van de plant (of de plant in haar geheel) te distilleren in de stoom van water. Deze aromatische essences zijn zeer krachtig en zo geconcentreerd dat ze slechts in minidoses worden gebruikt. Sommige hebben antibacteriële eigenschappen. Andere worden aanbevolen om vermoeidheid te overwinnen of de weerstand te verhogen, de stress te kalmeren of dermatologische aandoeningen te verzorgen.

De nodige voorzichtigheid in acht nemen, is hier geen overbodige luxe want elk jaar krijgt het Antigifcentrum melding van vergiftigingen door deze essences.

Een onbezonnen inname van sommige essences kan ernstige, een enkele keer zelfs dodelijke consequenties hebben (intoxicatie, digestieve problemen). Salie en hysop bijvoorbeeld zijn verboden voor zwangere vrouwen en kinderen omdat convulsies (stuiptrekkingen) werden vastgesteld, zelfs bij personen die er slechts een kleine hoeveelheid van hadden ingenomen (we spreken dan van 2 of 3 druppels). Koop ze dus in de apotheek en uitsluitend na medisch advies. En let erop dat ze het EOBGG-label dragen (de afkorting van: essentiële oliën botanisch en biochemisch gedefinieerd). Dit garandeert de kwaliteit van het product (de prijs ligt tussen de euro 5 en de euro 20 het flesje van 10 ml).

Diverse toepassingen

Door inhalatie: enkele druppels olie in een verstuiver maakt de woonkamer gezond en parfumeert ze. Deze substanties zijn zeer vluchtig, ze komen snel via de ademhaling in het organisme terecht.

In het bad: door de essentiële olie die eraan wordt toegevoegd, krijgt het water een stimulerende of juist relaxerende werking, of is het heilzaam voor de bloedcirculatie. Omdat deze oliën niet oplosbaar zijn in water, mengt u ze het best met een neutrale zeep.

Op de huid: de substanties dringen gemakkelijk de huid binnen, d.m.v. wrijving aan de binnenzijde van de pols (waar de aders lopen) of op een ander stukje huid. Om irritatie of intolerantie te voorkomen, is het beter ze op te lossen in een plantaardige olie (zachte amandelolie, tarwekiemolie...)

Langs orale weg: soms kunnen essentiële oliën ingenomen worden op een suikertje, of vermengd met honing of olijfolie. Dit is niet zonder risico. Gebruik ze niet zonder medisch voorschrift en respecteer altijd de voorgeschreven dosis.

Gemmotherapie, dit is Belgisch!

De alchemisten uit de middeleeuwen maakten er al gebruik van maar het is pas in de jaren 70 dat een Belgische arts, dr. Pol Henry (gestorven in 1988) zich ging verdiepen in de knoppen, jonge scheuten en schors van bomen en struiken. Hij beschreef hun therapeutische eigenschappen en noemde de nieuwe discipline de fyto-embryotherapie. Gelukkig werd er nadien een simpelere naam voor gevonden: de gemmotherapie.

De knoppen worden geplukt in de lente. Daarna worden de actieve bestanddelen (mineralen, vitamines, fytohormonen,...) eruit geëxtraheerd en die laat men macereren in een oplossing van water, alcohol en glycerine. Voor het in een flesje terechtkomt, wordt dit mengsel dan nog geperst en gefilterd. Het sap wordt verzameld net voor de bladeren verschijnen en volgt hetzelfde parcours. Knoppen en sap hebben diuretische, ontgiftende en drainerende eigenschappen. Ze bevatten alle actieve bestanddelen van de toekomstige plant, maar meer geconcentreerd, ze zijn niet toxisch en hebben geen nevenwerkingen. Ze worden doorgaans verkocht in donkergroene flesjes. Ze worden in pure toestand gebruikt (let op, prikt in de mond!) of opgelost in een bodempje water, zo’n 5 tot 15 druppels per dag (behalve wanneer het product reeds is opgelost). U vindt ze in apotheken en biowinkels (prijs: ongeveer euro 10 voor 10 à 15 ml).

De toppers

Cassisknop: had in de middeleeuwen de reputatie borg te staan voor een lang leven. De knoppen worden aangeraden voor hun antiallergische en ontstekingswerende eigenschappen en ze worden ook ingezet tegen reuma. Cassisknop is te mijden bij hoge bloeddruk.

Lindeknop (zilverlinde): dankzij haar kalmerende eigenschappen aangeraden bij slapeloosheid en nervositeit.

Berkenknop: een ontgiftende kuur! De drainerende eigenschappen zijn ook nuttig bij cellulitis. Berkenknop bestrijdt sommige vormen van vermoeidheid.

Eikenknop: de eik is een heilige boom wiens knoppen zowel bij vrouwen als bij mannen de seksuele appetijt kunnen aanscherpen. Maar hij geeft ook een boost aan de vitaliteit en wordt gebruikt in het geval van stress en burn-out.

Bachbloesems temperen de emoties

Edward Bach was een Engelse dokter en bacterioloog die zich na de eerste wereldoorlog bekeerde tot de homeo-pathie. Om schadelijke emoties (angst, hypergevoeligheid, onzekerheid...) te bestrijden, stelde hij 38 natuurlijke elixirs samen uit wilde bloemen. De planten worden geplukt zodra ze zijn opengebloeid en ze worden gemanipuleerd met behulp van een blad van dezelfde plant vooraleer in puur water te worden gezet en meerdere dagen aan de zon te worden bootgesteld. Daarna wordt deze vloeistof vermengd met alcohol, dat dient als bewaarmiddel.

Aan deze 38 remedies voegde dr. Bach er nadien nog één toe: de Rescue remedy, samengesteld uit vijf planten en voorbehouden voor fysieke of psychische crisissituaties. Van al deze middeltjes worden twee of drie druppels ingenomen, opgelost in water of meteen op de tong. Hoe ze werken? Dat is een ingewikkelde zaak! Grenzend aan de fytotherapie en de homeopathie, is van geen enkel bestanddeel van de Bachbloesems bewezen dat het werkt. Ze zijn wel zonder gevaar en zonder negatieve nevenwerkingen. Te koop in de apotheek en sommige biowinkels (ongeveer euro 8 per 10 ml).

Te lezen...

De Britse natuurkundige Simon Singh en de Duitse dokter Edzard Ernst schreven het boek ‘Bekocht of behandeld’ (Uitg. De Arbeiderspers – euro 25 – isbn 978 90 295 7313 9) dat in september wordt verwacht.

Huis-, tuin- en keukenmiddeltjesvindt u onder meer in: ‘Zomerkruiden. Op de thee’ bij Daniëlle Hou-brechts (Linkeroever Uitg. – euro 14,50 – isbn 978 90 572 0315 2).

Nuttige adressen

De snelste manier om een fytotherapeut te vinden, is via uw apotheker.

De Vlaamse Herboristenvereniging geeft cursussen: www.herboristen.be

Het antigifcentrum: 070 245 245.

(*) Cijfers: Test Gezondheid, oktober-november 2007)

Michèle Rager

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content