Fout geschonken, juist rechtgezet!

De meeste schenkingen gebeuren nog steeds via een hand- of bankgift. In de praktijk merken we echter dat ze niet altijd verlopen volgens de regels van de kunst. De klassieke fouten en hoe u ze recht kunt zetten.

In tegenstelling tot wat soms gedacht wordt, is er in principe steeds een notariële akte vereist bij een rechtstreekse schenking van roerende goederen zoals geld, effecten, antiek, enz. (artikel 931 Burgerlijk wetboek). Omdat alle Belgische notariële akten verplicht moeten worden geregistreerd, moeten er bovendien schenkingsrechten worden betaald. De handgift en onrechtstreekse schenkingen zoals de bankgift zijn uitzonderingen op deze algemene regel. Daarvoor is geen (Belgische) notariële akte nodig, er moeten ook geen schenkingsrechten op betaald worden, behalve als u dat zelf zou willen. Met name om successierechten te vermijden als de schenker dreigt te overlijden binnen de drie jaar na de schenking. In de praktijk stellen we echter vast dat dergelijke schenkingen vaak onnauwkeurig of zelfs foutief gebeuren. Welke fouten worden er zoal gemaakt en hoe kunt u ze nog rechttrekken?

KLASSIEKER 1: Een belangrijke schrijffout

De vergissing. Het gaat uiteraard niet om een verkeerde spelling van een woord of een dt-fout, want dat speelt juridisch gezien in principe geen rol.

Toch kan een klein schrijffoutje soms belangrijk gevolgen hebben voor de voor de inhoud zelf.

Stel dat u in de aangetekende brieven of in het bewijsdocument van de hand- of bankgift hebt geschreven dat het om 100 aandelen gaat, terwijl het eigenlijk om 1000 aandelen ging. Of stel dat u beleggingsfondsen hebt geschonken via een bankgift maar de verkeerde naam hebt genoteerd in het bewijsdocument (bijvoorbeeld KBC Eco World in plaats van KBC Equity World) of het verkeerde identificatienummer bij een obligatie of fonds hebt vermeld.

Hoe rechtzetten? Hier kunt u best de bewijsdocumenten vernietigen en alsnog de juiste bewijsdocumenten opmaken. Eventueel kunt u ook de fout rechtzetten op het oorspronkelijke bewijsdocument. Dan moeten schenker en begiftigde hun handtekening naast de wijziging zetten.

Voor wie met aangetekende brieven werkte, raden we deze laatste methode echter af omdat die best ongeopend blijven.

KLASSIEKER 2: Bewijs vergeten

De vergissing. Het gebeurt wel vaker dat ouders gewoon geld geven aan of overschrijven naar de rekening van hun kind. Buiten de rekeninguittreksels die aantonen dat er geld is afgehaald (handgift) of gestort (bankgift) is er verder geen bewijs. Soms zijn effecten aan toonder destijds via een handgift aan de kinderen geschonken en bestaat er zelfs geen enkel rechtstreeks of onrechtstreeks bewijs van deze schenking (uitbetaling dividend, verschijning op de algemene vergadering, enz.).

Hoe rechtzetten? U kunt (zelfs jaren) later alsnog de gebruikelijke aangetekende brieven sturen of een pacte adjoint opmaken (een bewijsdocument ondertekend door schenker en begiftigde). Zo wordt immers duidelijk voor de andere erfgenamen dat het om een schenking ging en bijvoorbeeld niet om een lening. Bovendien zijn de data waarop de brieven worden verstuurd of de pacte adjoint wordt opgemaakt voor de fiscus niet doorslaggevend om te bewijzen dat de termijn van drie jaar voorbij is (er zijn ook nog de rekeninguittreksels met een niet betwistbare datum). Maar het is natuurlijk wel geloofwaardiger als er niet te veel tijd zit tussen de hand- of bankgift en het bewijsdocument.

WEETJE Bij een oude handgift van een belangrijk bedrag waar geen enkel rechtstreeks of onrechtstreeks bewijs van is, is het vaak alsnog te overwegen om de handgift te laten bevestigen in een notariële akte.

KLASSIEKER 3: Bankgift met ‘schenking’ in de mededeling

Wat is het? We spreken van een onrechtstreekse schenking als de schenking gerealiseerd wordt via een neutrale verrichting, m.a.w. aan de hand van een rechtshandeling waaruit eigenlijk op zich niet blijkt dat het om een schenking gaat. Een bankgift is zo’n onrechtstreekse schenking. Uit de overschrijving zelf blijkt niet dat het om een schenking gaat. Men kan immers een overschrijving doen om verschillende redenen: de betaling van een aankoop, een lening, een terugbetaling, enz. De schenking zelf kan enkel onrechtstreeks blijken, bijvoorbeeld uit bijhorende briefwisseling of uit een bewijsdocument ( pacte adjoint) waaruit de wil van de partijen blijkt om een schenking te doen.

De vergissing. Schrijft u het woord ‘schenking’ in de mededeling, dan is de overschrijving niet meer neutraal en wordt de onrechtstreekse schenking een rechtstreekse schenking, waarbij de vormvoorwaarden (notariële akte) miskend werden. Dit heeft dan tot gevolg dat de schenking nietig is. Zolang de schenker leeft, neemt men algemeen aan dat het gaat om een absolute nietigheid, die in principe ook de fiscus zou kunnen opwerpen. Maar uiteraard is de kans wel miniem dat de fiscus dit in dit stadium te weten komt. Vanaf het overlijden van de schenker wordt deze nietigheid echter ‘relatief’, wat betekent dat de nietigheid enkel kan opgeworpen worden door de erfgenamen. Kortom, als een dergelijke schenking werd gedaan aan een enig kind, dan moet u daar in de praktijk niet echt wakker van liggen. In de andere gevallen zet men deze schenking best alsnog recht.

Hoe rechtzetten? Een eenvoudige en sluitende oplossing is dat de bankgift gewoon wordt overgedaan. Het geld of de effecten worden dus teruggestort en de bankgift wordt overgedaan.

LET OP! De termijn van drie jaar voor de successierechten begint pas te lopen vanaf de datum van de nieuwe bankgift.

KLASSIEKER 4: Een onvolledig of outief bewijs

De vergissing. De schenker heeft bij een handgift een eenzijdig document opgemaakt waarin hij belooft te schenken. Dit document wordt geregistreerd (vast tarief van euro 25). Het Hof van beroep van Gent (17/4/2007) oordeelde in dergelijk geval dat er geen bewijs was van de handgift en er alleen sprake was van een belofte.

Vaak wordt ook het bewijs foutief opgemaakt. Het bewijsdocument (pacte adjoint) van een bankgift wordt bijvoorbeeld foutief vóór de overschrijving opgemaakt i.p.v. erna, of een aangetekende bedankbrief wordt verstuurd vóór de handgift plaatsvond i.p.v. erna.

Hoe rechtzetten? U vernietigt best halve of foutieve bewijsdocumenten en maakt er nieuwe.

WEETJE De termijn van drie jaar begint te lopen vanaf de overschrijving (bankgift) of overhandiging. Door opnieuw een bewijs op te maken wordt de lopende termijn in principe niet beïnvloed.

KLASSIEKER 5: Een verkeerde ‘gesplitste aankoop’

Wat is het? Bij een gesplitste aankoop kopen de ouders het vruchtgebruik van een onroerend goed en de kinderen de naakte eigendom. Als de ouders overlijden dooft het vruchtgebruik uit en worden de kinderen volle eigenaar zonder dat er successierechten worden betaald. Sinds op 1 juni de antimisbruikbepaling bij successieplanning in werking trad, beschouwt de fiscus deze techniek als misbruik als de kinderen het geld bedoeld voor de aankoop van de naakte eigendom, al vooraf geschonken krijgen (nog eens herhaald in de circulaire van 19 juni 2012). Voor 1 juni 2012 was dit niet het geval. De gesplitste aankoop was dan ook één van de meest populaire en meest efficiënte technieken om successierechten op onroerende goederen te besparen. Toch gebeurde het ook toen dat de techniek op een verkeerde manier werd uitgevoerd, want ook voor 1 juni 2012 moesten de kinderen aantonen dat zij vóór de betaling van hun deel van de gesplitste aankoop (de naakte eigendom) zelf voldoende middelen hadden om dit te financieren. Dit wordt in de praktijk dan aangetoond doordat het bedrag (na een bankgift) op hun bankrekening stond.

De vergissing. In de praktijk merken we soms dat de kinderen niet kunnen bewijzen dat ze vooraf het geld om hun naakte eigendom te kopen kregen via een schenking. Vaak werd hun deel gewoon betaald vanaf de rekening van de ouders en vergat men de schenking vooraf te doen. Of soms werd wel alles met twee cheques betaald, maar in de akte stond slechts één rekeningnummer vermeld omdat er betaald werd vanaf de rekening van de ouders en er vooraf geen echte bankgift was gebeurd.

WEETJE Banken houden slechts tien jaar de rekeninguittreksels bij, terwijl een gesplitste aankoop vaak pas 20 of 30 jaar later moet bewezen worden tegenover de fiscus. Zorg dus dat u die rekeninguittreksels heeft (of nog snel opvraagt) waaruit de bankgift vooraf blijkt én waaruit blijkt dat de kinderen dit geld gebruikt hebben om hun deel te betalen.

Hoe rechtzetten? Een logische oplossing lijkt dat de ouders verzaken aan het vruchtgebruik, m.a.w. dat de kinderen ineens volle eigenaar worden, vóór het overlijden van de ouders. We besparen u de details, maar een bepaling van het Wetboek van successierechten zorgt ervoor dat er later toch successierechten verschuldigd zijn.

De enige – maar ook wel erg drastische – oplossing in zo’n geval is dat de naakte eigenaars (de kinderen) met medewerking van de vruchtgebruikers (de ouders) het pand verkopen aan een derde en dat de volledige koopprijs uitsluitend wordt toegekend aan de vruchtgebruiker. De ouders kunnen dan eventueel via een roerende schenking een deel van hun vermogen opnieuw aan de kinderen overdragen zonder dat er later successierechten moeten worden betaald.

Johan Adriaens, Onafhankelijk vermogensplanner