Feitelijk gescheiden, toch nog gebonden

Tussen de beslissing om te scheiden en het overschrijven van het scheidingsvonnis in de registers van de burgerlijke stand, ligt een periode waarin u nog ‘gebonden’ bent. Het komt erop aan uw rechten en uw goederen te beschermen!

De meest recente echtscheidingswet dateert van 2007 en heeft van de oude procedures enkel de echtscheiding door onderlinge toestemming (EOT) behouden. Ze heeft deze procedure zelfs nog wat vereenvoudigd: wie al zes maanden gescheiden leeft, moet maar één keer voor de rechtbank verschijnen. Maar voor een EOT moeten beide partners het over alles eens zijn. De tijd die nodig is om over alle aspecten van de scheiding een akkoord te bereiken varieert naargelang de gezinssituatie (zijn er kinderen? moeten er onroerende goederen worden verdeeld?). Eenmaal deze etappe achter de rug duurt het nog drie tot zes maanden voor de scheiding definitief rond is.

Verder voorziet de wet een procedure wegens ‘duurzame ontwrichting’. Hier wordt de echtscheiding uitgesproken op basis van de periode die het koppel niet meer samenleeft (van drie maanden tot één jaar, naargelang de aanvraag om te scheiden van beide partners uitgaat of niet) of op basis van feiten die aantonen dat samenleven niet meer mogelijk is.

De feitelijke scheiding

Het begrip ‘feitelijke scheiding’ kent geen wettelijke definitie. In de praktijk is het de inschrijving op andere adressen die het bewijs vormt van de feitelijke scheiding.

De echtgenoten zijn feitelijk gescheiden als ze niet meer samenwonen, hoewel het huwelijk (nog) niet ontbonden is. In bepaalde gevallen doen ze beroep op de vrederechter om de modaliteiten van de feitelijke scheiding te regelen. Om deze procedure te starten stuurt één van de echtgenoten een verzoek aan de vrederechter van de laatste gezamenlijke woonplaats.

De wettelijke samenwoning kan beëindigd worden door een eenzijdige of gezamenlijke verklaring op de burgerlijke stand.

Feitelijk samenwonenden kunnen hun samenwoning stoppen buiten elk juridisch kader.

De belastingen

Gezamenlijke aangifte of niet?

Tijdens de periode van feitelijke scheiding moeten de echtgenoten in principe nog een gezamenlijke aangifte indienen. Maar als u elk apart uw aangifte doet, zal de fiscus dit aanvaarden en de gegevens samenvoegen. Want de belasting die feitelijk gescheiden koppels betalen wordt op dezelfde manier berekend als die voor gehuwden. Zo blijft bijvoorbeeld het huwelijksquotiënt mogelijk (een deel van het inkomen van de ene partner wordt fictief aan de andere partner toegekend als die geen of een heel laag inkomen heeft).

De aanslag voor het jaar van de feitelijke scheiding wordt gevestigd op naam van beide echtgenoten. Woont u officieel niet meer op hetzelfde adres, dan is de fiscus daarvan op de hoogte en krijgt u allebei een exemplaar van dat (gezamenlijke) aanslagbiljet.

U moet bijbetalen

De feitelijke scheiding maakt geen einde aan het huwelijk. In de ogen van de fiscus blijft u getrouwd tot het echtscheidingsvonnis is overgeschreven in de registers van de burgerlijke stand.

Ook al hebt u elk apart uw inkomsten aangegeven, de fiscus kan nog steeds bij u aankloppen voor een bedrag dat verschuldigd is op basis van de aangifte van uw (bijna ex-)echtgenoot. U kunt de fiscus vragen om de aanslag te splitsen en te laten uitrekenen hoe groot het aandeel is dat u beiden voor uw rekening moet nemen. Maar let op! Dit gebeurt niet automatisch, u moet het dus uitdrukkelijk vragen aan uw controleur (zijn contactgegevens vindt u op het aanslagbiljet).

U krijgt geld terug

Krijgt u geld terug, dan hebt de keuze om dat bedrag vrij te verdelen, als u het daar allebei over eens bent, of om het te laten terugbetalen op basis van het fiscale aandeel, berekend op basis van uw inkomsten (zoals dat ook gebeurt als er bijbetaald moet worden).

Verblijf in een woonzorgcentrum

Op fiscaal vlak wordt het verblijf van één van de echtgenoten in een woonzorgcentrum gelijkgesteld met een feitelijke scheiding. Het jaar van de opname moet er nog een gezamenlijke aangifte worden ingediend. Het daaropvolgende jaar zullen de echtgenoten elk apart worden belast op de inkomsten die zij ontvangen. De kosten van het verblijf in de instelling worden beschouwd als onderhoudsgeld en zijn dus voor 80% aftrekbaar van het totale netto-inkomen van de andere echtgenoot wanneer:

deze echtgenoot de verblijfskosten met zijn eigen inkomsten betaalt

het verblijf definitief is

de echtgenoot die in de instelling verblijft onvoldoende inkomsten heeft om zelf de kosten te dragen.

De gezinswoning

Als de beslissing om te scheiden gevallen is, zal zeker één van de partners de gezinswoning verlaten. De juridische situatie varieert naargelang u gehuwd bent, wettelijk of feitelijk samenwoont.

De woning zelf

Bent u gehuwd, dan mag geen van u beiden zonder de toestemming van de andere de woning die als hoofdverblijfplaats gold verkopen, verhuren of wegschenken. Dit geldt ook wanneer de woning een eigen goed is van één van de echtgenoten. Raakt u het niet eens over wie er in de woning mag blijven, dan zal de vrederechter een voorlopige beslissing nemen, rekening houdend met de kinderen, uw beider beroep en de financiële toestand. Ook al is slechts één van beiden eigenaar, dan nog kan die maar vrij beschikken over de woning na de echtscheiding.

Bent u niet gehuwd, dan kunt u op gelijk welk moment uit onverdeeldheid treden. Voor wettelijk samenwonenden houdt de bescherming van de gezinswoning op vanaf het moment dat één van de partners een einde maakt aan de samenwoning door een verklaring af te leggen op de burgerlijke stand. Ook hier kunt u naar de vrederechter in geval u het oneens bent. Bij feitelijk samenwonenden is er helemaal geen wettelijke bescherming van de gezinswoning en gelden enkel de eigendomsregels.

Betaalt u een woonstvergoeding?

Stel dat u tijdens de periode van feitelijke scheiding in uw vroegere echtelijke woonst blijft en uw (bijna ex-) partner een andere woning huurt. Bent u hem/haar dan een woonstvergoeding verschuldigd? Het is pas bij de vereffening-verdeling dat eventueel (retroactief) een woonstvergoeding kan worden gevraagd. Die wordt dan normaal toegekend vanaf de datum van dagvaarding in echtscheiding en niet voor de periode die daaraan voorafgaat. Uiteraard staat het u vrij onderling overeen te komen een vergoeding af te spreken.

U huurt de gezinswoning

Bent u gehuwd en raakt u het niet eens over wie van u beiden de huur overneemt, dan moet de vrederechter beslissen. Vergeet niet uw verhuurder op de hoogte te brengen. Woont u samen, dan kijkt u na wie van u beiden het huurcontract ondertekend heeft.

Het meubilair

Of u getrouwd bent, wettelijk of feitelijk samenwoont, u mag enkel de roerende goederen meenemen die u exclusief toebehoren. De roerende goederen die u gemeenschappelijk aankocht, moet u verdelen. In geval van conflict zal het uiteraard een kwestie van bewijs zijn. Dat is eenvoudig als u facturen hebt bijgehouden of documenten die uw eigendomsrecht aantonen. Bent u gehuwd, dan bepaalt het huwelijksstelsel het lot van de goederen. Bent u gehuwd onder het wettelijke stelsel, dan kan een goed eigen of gemeenschappelijk zijn. Hoe dan ook, kleding, goederen die dienen voor uw beroep en strikt persoonlijke spullen kunt u zonder probleem meenemen.

De dagelijkse inkomsten

Een feitelijke scheiding kan uw materiële situatie drastisch wijzigen.

Bent u gehuwd, dan heeft uw echtgeno(o)t(e) een hulpverleningsplicht vanaf de feitelijke scheiding of vanaf de aanvraag tot echtscheiding tot het moment dat de echtscheiding uitgesproken is. De vrederechter zal het onderhoudsgeld tussen echtgenoten bepalen in functie van de levensstijl die het koppel zou hebben gehad als ze niet gescheiden waren. Let op, het gaat hier wel degelijk om het bedrag dat een echtgenoot nodig heeft voor zijn/haar eigen behoeften en niet om de bijdrage voor de kosten van onderhoud en opvoeding van de gemeenschappelijke kinderen.

Bent u niet gehuwd, dan kunt u geen aanspraak maken op onderhoudsgeld voor uzelf. U kunt hierover wel een akkoord sluiten met uw ex-partner. Uiteraard blijft elke ouder verplicht bij te dragen in de financiële lasten voor de kinderen.

Kunt u niet rekenen op hulp van uw ex-partner en kunt u zelf niet terugvallen op een inkomen of een vervangingsinkomen (pensioen, werkloosheidsuitkering, ziekte-uitkering), informeer dan bij het OCMW van uw woonplaats of u het leefloon kunt krijgen aan het tarief voor alleenstaanden.

De sociale uitkeringen

Werkloosheidsuitkeringen

Verwittig als u op een afzonderlijk adres woont het werkloosheidsbureau. Het bedrag van uw uitkering hangt af van uw laatste loon en uw professionele verleden, maar ook van uw privéleven vermits werklozen onderverdeeld worden in drie categorieën, naargelang hun gezinssituatie: samenwonenden met gezinslast, samenwonenden zonder gezinslast en alleenstaanden. Vanaf het moment dat u alleen woont, wordt u in principe voor de werkloosheid als alleenstaande beschouwd. U wordt echter als samenwonende met gezinslast beschouwd als u:

onderhoudsgeld betaalt op basis van een gerechtelijke beslissing of een notariële akte in geval van een procedure van echtscheiding of van scheiding van tafel en bed met wederzijdse toestemming

vrijwillig onderhoudsgeld betaalt via een notariële akte (buiten een echtscheidingsprocedure) voor uw minderjarig kind of voor uw behoeftig meerderjarig kind

feitelijk gescheiden bent en het uw echtgeno(o)t(e) toegelaten is om een deel van uw inkomen te ontvangen (in toepassing van artikel 221 van het Burgerlijk Wetboek).

Gezondheidskosten en ziekte-uitkeringen

Verwittig zodra u feitelijk gescheiden bent zo vlug mogelijk uw ziekenfonds want uw statuut verandert. Indien u tijdens uw huwelijk ingeschreven was als persoon ten laste van uw echtgenoot, dan geldt als een van de voorwaarden dat u dezelfde hoofdverblijfplaats hebt. Er bestaat gelukkig wel een uitzondering voor koppels die feitelijk gescheiden maar nog niet uit de echt gescheiden zijn. Als feitelijk gescheiden persoon kunt u ten laste blijven van uw (ex-)echtgenoot onder volgende voorwaarden:

u onderhoudt minstens één kind

u hebt onderhoudsgeld verkregen

u hebt een deel toegekend gekregen van het pensioen van uw echtgenoot (in het kader van een feitelijke scheiding wordt het pensioen van de echtgenoot die gewerkt heeft werkelijk verdeeld. Het gaat niet om een surplus zoals het pensioen van de gescheiden echtgenote.)

u mag op wettelijke basis geldsommen ontvangen die derden aan uw echtgenoot verschuldigd zijn.

Eenmaal de echtscheiding uitgesproken, kunt u niet meer als persoon ten laste ingeschreven zijn. U zult zich dan zelf moeten inschrijven bij een ziekenfonds.

De leningen

Tijdens de periode dat u samenleefde, hebt u allicht een aantal investeringen gedaan: een huis, een auto,... Misschien hebt u één of meerdere leningen lopen. Wie moet de afbetaling doen?

De hypothecaire lening

Hebt u samen een onroerend goed gekocht, dan blijft u samen aansprakelijk voor de afbetaling van de schuld. Ofwel komt u overeen dat één van beiden in de gezinswoning blijft wonen en de lening alleen afbetaalt, ofwel kent de vrederechter in het kader van dringende en voorlopige maatregelen de woning toe aan één van de partners die de lening verder afbetaalt. Maar in beide gevallen is de beslissing niet tegenstelbaar aan de bank. Als degene die in het huis blijft de lening niet kan afbetalen, kan de bank zich tot de andere partner richten. Om dit te vermijden moet u aan de bank een desolidarisatie vragen. In dat geval zal de bank afzien van de waarborg van één van de partners en aanvaarden dat de andere partner de rest van de lening alleen waarborgt. Er zal dan wel een nieuw onderzoek worden ingesteld, onder meer naar de verhouding tussen inkomsten en kredietlasten.

WEETJE. De partner die de woning over koopt en alleen eigenaar wordt, moet 1% registratierechten betalen op de totale waarde van de woning.

De andere leningen

Het lot van de andere leningen hangt af van uw statuut (gehuwd, samenwonend) en uw eventuele huwelijksovereenkomst. Als samenwonende moet u kijken wat er in de leningovereenkomst staat.

Voor echtgenoten die getrouwd waren met scheiding van goederen geldt dat ook de schulden ‘eigen’ zijn. U draait er dus niet voor op, tenzij het gaat om schulden die uw echtgenoot gemaakt heeft voor de huishouding of de opvoeding van de kinderen, behalve als ze buitensporig zijn.

Jocelyne Minet

Uw advocaat of uw notaris kan u raad geven bij uw feitelijke scheiding