Er was eens... ikzelf!

Onwaarschijnlijk boeiend of bedrieglijk banaal: elk levensverhaal is bijzonder. Door je eigen geschiedenis te vertellen, herontdek je jezelf en toon je de mensen die er toe doen – kinderen, kleinkinderen,... – wie je echt bent.

Weet je familie wie je écht bent? Uiteraard kennen je kinderen en kleinkinderen je als ouder en grootouder. Je maakt deel uit van hun leven. Jullie hebben tal van gemeenschappelijke herinneringen. Maar wat weten zij van de jongeman of het tienermeisje dat je ooit was? Van de wereld waarin je bent opgegroeid en die soms in niets meer lijkt op de wereld die zij vandaag kennen?

Familiaal erfgoed

Het antwoord is eenvoudig: op enkele anekdotes na, doorgaans niet veel. Er is een heel deel van je leven waar je nakomelingen niets van af weten. Taboes uit het verleden blijven onaangeroerd. Tal van verhalen dreigen te verdwijnen, terwijl ze deel uitmaken van je familiale erfgoed. En al zijn ze voor buitenstaanders compleet oninteressant, voor je zoon, dochter of kleinkinderen zijn ze van onschatbare waarde. “Vertellen over vroeger is heel belangrijk, ook al wordt het tegenwoordig minder en minder gedaan”, aldus sociologe Anne-Marie Trekker, die autobiografische schrijfsessies organiseert. De tijd dat de hele familie onder dezelfde kerktoren woonde, ligt ver achter ons: iedereen is uitgezwermd en vaak brengen we te weinig tijd met elkaar door.” Net daarom is het zo zinvol om over jezelf te vertellen.

Al heel wat meegemaakt

Of je het nu doet via een boek dat je zelf uitgeeft, gebruik maakt van het internet om met een paar muisklikken je levensverhaal op te tekenen of een biograaf inschakelt die alles voor je neerpent: je levensverhaal vertellen is hot tegenwoordig. Eeuwenlang was de biografie enkel weggelegd voor de elite. Nu is ze gedemocratiseerd en voor iedereen toegankelijk. Sluit een levensverhaal schrijven aan bij de trend om onszelf in de kijker te werken, ook als we niets boeiends te vertellen hebben? Niet helemaal. Je levensverhaal vertellen is geen banaal gebeuren, maar een waardevol initiatief met een grote draagkracht, zowel voor jezelf als voor je naasten.

Vergeleken met het leven van beroemde kunstenaars of politici kan dat van Jan Modaal erg banaal lijken. Trouwen, kinderen krijgen, elke dag naar het werk. Her en der wat tegenslagen, vrolijke en minder vrolijke gebeurtenissen, een lach en een traan. Op het eerste gezicht niets spectaculairs. Of toch niets om een boek over te schrijven. “De meeste mensen zijn ongelooflijk bescheiden en zullen niet gauw zeggen dat hun leven best wel interessant is”, bevestigen Olivier Gaillard en Guillaume de Westerholt van Memovie, een bedrijfje dat biografische documentaires maakt. “Maar dat klopt niet: vanaf een bepaalde leeftijd heb je heel wat meegemaakt. Wanneer een zeventiger of tachtiger over zijn grootouders vertelt, gaat hij heel ver terug in de tijd, nagenoeg tot het ontstaan van België. Het is belangrijk om al die verhalen door te geven aan jongeren, zodat ze weet hebben van hun roots en achtergrond.”

Voor je familie en voor jezelf!

Je levensverhaal vertellen reikt echter veel verder dan een stukje geschiedenis aan je nageslacht doorgeven. Over je leven nadenken roept onvermijdelijk vragen op. Het is dé gelegenheid om met een aantal zaken komaf te maken, om taboes bespreekbaar te maken en geen enkel onderwerp uit de weg te gaan. “Tijdens mijn schrijfsessies vraag ik de deelnemers wel eens wat schrijven over zichzelf met hen doet”, aldus nog Anne-Marie Trekker. “Doorgaans brengt het hen duidelijkheid, ze leren hun eigen verleden beter te begrijpen, kunnen er vrijuit over praten, sluiten er vrede mee.”

Geen sprookje

“De laatste tijd duiken veel getuigenissen op van mensen die in Congo geboren zijn. Ze hebben de chaos van de onafhankelijkheid, het geweld en de gedwongen terugkeer naar ons land meegemaakt. Pas nu beginnen ze erover te praten. In veel families was dit het taboeonderwerp bij uitstek.” Als je je levensverhaal wilt vertellen en gevoelige snaren uit je bestaan aanraakt, neem je daarom volgens de sociologe best voorzorgsmaatregelen en/of laat je je professioneel begeleiden.

“Wanneer je aan het relaas van je leven begint, weet je nooit waar je uitkomt. Als je in je eentje aan je memoires werkt, bestaat het risico dat je overdrijft en de indruk wekt dat alles rozengeur en maneschijn was, dat er nooit problemen waren. Veel mensen willen hun kleinkinderen een sprookje nalaten. Ontroerend, maar niet geloofwaardig. Verhalen waar alles altijd misliep, zijn evenmin plausibel. Elke familie kent goede en minder goede tijden. Als je een overdreven roze of zwart beeld ophangt, bewijs je niemand een dienst: jezelf niet, en ook je familie niet.”

Waaier aan emoties

De waarheid vertellen, daar komt het dus op aan. En dat kan niet zonder bepaalde episodes of protagonisten in hun context te plaatsen. “Hoe jij het zelf hebt ervaren, volstaat niet. Je moet de zaken ook in hun maatschappelijke en historische kader zien”, licht Anne-Marie Trekker toe. “Was iemand een dronkaard? Dan mag je niet vergeten dat alcohol in bepaalde beroepen en middens vaak de enige manier was om aan de harde realiteit te ontsnappen. Je praat hiermee dit gedrag niet goed, maar je plaatst de persoon in kwestie wel terug in de context van toen. Want misschien was die man, los daarvan, wel moedig. Bedoeling is om het verleden te begrijpen, zonder te oordelen.”

Wees gerust: als je in je verleden graaft, rakel je mindere periodes op, maar er komen ook tal van mooie herinneringen bovendrijven. En komische gebeurtenissen, die niet zouden misstaan in een vaudeville. “Er wordt tijdens de schrijfsessies heel wat afgelachen en dat doet geweldig veel deugd. Je levensverhaal schrijven legt, net als je leven zelf, een waaier aan emoties bloot.”

NICOLAS EVRARD – FOTO’S ISTOCK