Eerste hulp – Weet wat u moet doen

Iemand valt in katzwijm vlak voor uw neus, of krijgt een epilepsieaanval. Iemand wordt geveld door een hartinfarct. Iemand breekt een tand of hakt met een bijl in zijn been. Hoe reageert u snel en goed? En wat doet u beter niet? Een dossier om altijd in de buurt te houden!

Ik dacht echt dat ik er in ging blijven”, zegt Anne-Marie, 46 jaar. “Op een avond zat ik aan tafel, samen met enkele vrienden. We waren zo hard aan het lachen dat ik er tranen in mijn ogen van kreeg. Opeens verslikte ik me. Ik kreeg geen adem meer, een onbeschrijflijk gevoel dat een eeuwigheid leek te duren. En niemand reageerde, want niemand wist wat hij moest doen. Ik ben nog nooit zo bang geweest. Maar ineens begon ik te hoesten en te spuwen en plots kon ik opnieuw ademhalen. Ik was helemaal in shock... Na wat me toen is overkomen, heb ik het Heimlichmaneuver geleerd. Dat kun je bij iemand anders, maar ook bij jezelf toepassen als je dreigt te stikken.”

Uiteraard worden we niet elke dag met een levensbedreigende toestand geconfronteerd maar het volstaat dat het één keer gebeurt om te beseffen hoe nuttig en belangrijk een adequate eerste hulp is. Door een correcte reactie winnen we kostbare tijd terwijl we op de brandweer of medische hulp wachten. Dan is het onze taak om te voorkomen dat de gezondheidstoestand van het slachtoffer erger wordt.

Vier stappen om te starten

Om adequaat hulp te bieden in een noodsituatie, hebt u een flinke portie koelbloedigheid nodig zodat u niet overrompeld wordt door paniek of verlamd door stress. Daarom kunt u de vier stappen in het achterhoofd houden die u altijd moet respecteren, wat ook de concrete situatie is. Het is immers altijd beter, eerst goed na te denken over wat u het best doet vooraleer u daadwerkelijk de handen uit de mouwen steekt: bepaalde voorzorgen nemen, er nog iemand bij roepen om u te helpen,...

1. Beveiligen

Wat er ook gebeurt, probeer eerst de veiligheid van uzelf, het slachtoffer en de omstaanders te waarborgen. Sluit bijvoorbeeld eerst de stroom af in geval van elektrocutie, plaats een gevarendriehoek voor een verongelukte wagen, baken een veiligheidszone af om het slachtoffer én de omstaanders te beschermen.

2. Evalueren

In de eerste fase zijn twee vragen essentieel: is het slachtoffer bij bewustzijn, en ademt het normaal? Is dit niet het geval, dan kan zijn leven in gevaar zijn.

3. Hulp inroepen

Waarschuw de hulpdiensten (de belangrijkste nummers vindt u in het kaderstukje hiernaast). Bereid er u op voor dat u via de telefoon zult moeten zeggen wie u bent, het ongeval beschrijven en de precieze locatie aanduiden waar het slachtoffer zich bevindt.

4. Eerste hulp toedienen

Steek nu de handen uit de mouwen, afhankelijk van het probleem. En probeer rustig te blijven.

De beste reactie bij...

Onderstaande voorbeelden maken deel uit van een hele reeks situaties waarmee u op een dag kunt geconfronteerd worden: op straat, bij u thuis, in de sporthal, op het werk... Dat u beter geïnformeerd bent – en dus ook meer bevoegd – als u een gespecialiseerde opleiding hebt gevolgd, spreekt voor zich. Een Europees brevet Eerste hulp bij ongevallen krijgt u al na een opleiding van 15 uur (zie p. xx). Op deze pagina’s geven we u niet meer dan een summiere basiskennis.

... brandwonden: Eerst water, de rest komt later!

Bijna 70% van de brandwonden lopen de slachtoffers thuis op. De meest frequente oorzaken zijn: strijkijzers, kokend water, oliespatten, kaarsvlammen en chemische producten. Een brandwonde kunt u het best gedurende minstens 20 minuten onder water van de kraan (of de douche) houden om ze af te koelen en te vermijden dat ze groter wordt. Gaat het om een grote brandwonde, dan gebruikt u lauw in plaats van koud water om onderkoeling te voorkomen.

Verwijder eerst alle kleding die niet aan de huid vastkleeft. Breng geen producten aan op de brandwonde om de diagnose van de arts zo objectief mogelijk te laten verlopen en om te beletten dat de wonde ontsteekt. Als er blaren ontstaan, prik ze dan niet open. Geef het slachtoffer geen pijnstillers, voedsel of drank. Dek de wonde af met een vochtig kompres en breng het slachtoffer naar de dokter of de spoeddienst. Bel bij ernstige brandwonden een ziekenwagen.

... gebroken of uitgevallen tanden: Snel naar een specialist!

Elke minuut telt om de kans dat de tand opnieuw ingeplant kan worden, te vergroten. Als de tand er volledig uit is, kunt u hem het best meteen terugplaatsen, bij voorkeur zonder hem te spoelen. Tracht daarbij de wortel niet met de vingers aan te raken. Breng het slachtoffer daarna zo snel mogelijk naar de tandarts/stomatoloog of naar het dichtstbijzijnde ziekenhuis. Idealiter moet de tand binnen de 20 tot 30 minuten opnieuw ingeplant worden. Kies uw bestemming dus op basis van de vermoedelijke reisduur.

Als u de tand niet kunt terugplaatsen, vervoer hem dan in gesteriliseerde melk, een fysiologische zout-oplossing of desnoods in speeksel, en dit geldt ook voor een afgebroken stuk tand. Leg de tand in elk geval niet in water of ijs en vervoer hem ook niet droog (bijvoorbeeld in een zakdoek).

... een uitwendige bloeding: Drukken!

Als een wonde hevig bloedt, moet de bloeding zo snel mogelijk gestopt worden. Leg het slachtoffer op de rug en druk met uw handen op de wonde. Maar vermijd daarbij rechtstreeks contact met het bloed van het slachtoffer. Gebruik wegwerphandschoenen of breng een schone (niet per se steriele) doek aan op de wonde (nooit katoen want die vezels kunnen in de wonde plakken). Blijf op deze manier zo krachtig als nodig druk uitoefenen tot de hulpdiensten er zijn.

Als dat niet volstaat, kunt u een drukverband aanbrengen (geen knevelverband!): breng een stuk stof (of kompres) op de wonde aan en hou het op zijn plaats door het ledemaat in te wikkelen met een verband. Terwijl u met uw handen blijft drukken, trekt u het verband voldoende aan om de wonde dicht te drukken maar zonder de bloedsomloop af te snijden. Soms is het nodig om over het eerste drukverband een tweede aan te brengen. Het slachtoffer kan daarbij helpen, als hij/zij daartoe in staat is.

... een appelflauwte: Praten en tikken!

Flauwvallen is het gevolg van een sterke afname van de zuurstof in de hersenen, veroorzaakt door een daling van de arteriële bloeddruk (als gevolg van diverse oorzaken).

Leg de persoon neer, deze positie bevordert de zuurstoftoevoer naar de hersenen. Praat voortdurend met hem/haar. Geef intussen tikjes op de wang en tracht hem/haar weer bij bewustzijn te brengen. Gewoonlijk gebeurt dit al na enkele ogenblikken. Controleer ook of hij/zij door het vallen geen wonde of ander letsel opgelopen heeft.

Als de persoon in kwestie niet bijkomt en toch ademt, breng hem/haar dan eerst in de stabiele zijligging (zie pagina 47) en bel daarna de 112. Als hij/zij niet ademt, bel dan meteen de 112 en begin met de reanimatie (hartmassage en ev. kunstmatige beademing) tot de hulpdiensten er zijn of tot het slachtoffer weer ademt.

... vergiftiging of allergie: Het antigifcentrum bellen!

Als iemand een giftig product (geneesmiddel, onderhoudsproduct, allergene voeding,...) ingeslikt of ingeademd heeft of met een giftig product in aanraking is geweest, en er geen ernstige gevolgen zijn, bel dan het Antigifcentrum op het nummer 070 245 245. Probeer nauwkeurig te beschrijven wat er gebeurd is en geef, indien mogelijk, de naam van de giftige stof (geneesmiddel, plant, product,...). Het Antigifcentrum zal u dan precies zeggen wat u moet doen.

Heeft het slachtoffer echter een brandwonde opgelopen op de huid of in de mond, bel dan meteen de 112. Hetzelfde geldt uiteraard wanneer de vitale functies (bewustzijn, ademhaling,...) aangetast zijn.

Let hoe dan ook op met braken want hierover doen hardnekkige misvattingen de ronde. Als iemand een gevaarlijke substantie gedronken of ingeslikt heeft, is hem of haar laten braken (of melk laten drinken) uit den boze. Melk is geen tegengif!

... elektrocutie: Stroom uitschakelen, dan helpen!

Als iemand geëlektrocuteerd werd, mag u zeker niet vergeten dat het menselijk lichaam een geleider is. Zorg er dus eerst voor dat u zelf niet geëlektrocuteerd wordt als u het slachtoffer hulp verleent. Het eerste wat u moet doen, is dus de stroom uitschakelen. Is dat niet mogelijk, verwijder dan het slachtoffer van de stroombron met behulp van een niet-geleidend voorwerp (bijv. een houten of plastieken bezemsteel).

Als het slachtoffer bewusteloos is en ademt, breng hem/haar dan in een stabiele houding (zie pagina 47) en bel de 112. Ademt hij/zij niet, bel dan de 112 en begin met de reanimatie.

Weet dat een elektrocutie onzichtbare interne letsels kan veroorzaken. Het slachtoffer moet dus zeker onderzocht worden door een arts. Ernstige gevolgen, zoals een hartaanval, kunnen immers tot 48 uur na het ongeval optreden.

... een afgesneden vinger: Zakje vullen en 112 bellen!

Probeer het slachtoffer gerust te stellen en druk op de wonde, zoals bij een bloeding. Doe het afgesneden stukje vinger in een schoon en hermetisch (lees: zo hermetisch mogelijk) zakje (bijv. een diepvrieszakje). Sluit dit zakje goed af en stop het daarna in een ander zakje, dat u vult met water en ijs.

Let daarbij op de volgende twee zaken: de vinger mag niet bevriezen (de koude zou de interne weefsels vernietigen, waardoor de kans op reïmplantatie kleiner wordt) en hij mag niet in contact komen met water (het water kan bacteriën bevatten, die de interne weefsels zouden kunnen vernietigen). Idealiter wordt de afgesneden vinger bij een temperatuur van 4°C bewaard.

Bel nu de 112 en leg uit dat het om een afgesneden vinger gaat. Zij zullen u doorverwijzen naar een geschikt ziekenhuis. U rent dus beter niet op eigen houtje naar een willekeurig ziekenhuis waar u uw beurt moet afwachten en bijgevolg veel tijd zult verliezen. Twee uur na het ongeval zijn immers al veel bacteriën aanwezig en na zes uur is reïmplantatie sowieso niet meer mogelijk omdat de verspreiding van bacteriën op dat ogenblik al te ver gevorderd is.

... verslikking of verstikking: Slaan en trekken!

Als iemand zich verslikt heeft in een stuk appel of een ander klein object, moedig hem/haar dan aan om te blijven hoesten tot het object volledig vrijgekomen is.

Als het slachtoffer niet hoest en niet ademt, gaat het om een ernstige obstructie. In dat geval moeten twee technieken afwisselend toegepast worden: harde slagen bovenaan de rug en het Heimlich-manoeuvre. Voor de slagen vraagt u het slachtoffer zich een beetje voorover te buigen. U slaat dan met de vlakke hand tussen de twee schouderbladen. Voor het Heimlich-manoeuvre gaat u achter het slachtoffer staan en plaatst u uw vuist boven de navel. Plaats uw andere hand op uw vuist en duw beide handen tegelijk naar u en naar boven toe, in één harde stoot. Dit manoeuvre mag echter alleen toegepast worden op personen die ouder zijn dan 1 jaar. Sla het slachtoffer vijf keer op de rug, pas daarna vijf keer het Heimlich-manoeuvre toe en begin opnieuw. Als na 1 minuut niets veranderd is, bel dan de 112.

Let op! Het Heimlich-manoeuvre is agressief. Laat dus in ieder geval een arts controleren of er door het manoeuvre geen interne letsels opgetreden zijn.

... borstpijn: Laten liggen en de 112 bellen!

Borstpijn kan zich uitbreiden naar de kaak, de armen en de bovenrug toe. Het slachtoffer heeft een benauwd gevoel, kan moeilijk ademen, is bleek en voelt klam aan. Wat gebeurt er dan precies? Alleen een arts zal dit met zekerheid kunnen zeggen. Deze soort van pijn kan immers meerdere oorzaken hebben: een spijsverteringsstoornis, zenuwpijn, een hartstoornis,... Als het om een hartprobleem gaat, telt elke minuut. Breng het slachtoffer dus niet zelf naar het ziekenhuis maar bel de 112.

In afwachting van de hulpdiensten laat u het slachtoffer zitten of liggen, afhankelijk van de houding waarin het zich comfortabel voelt. Hij/zij mag geen inspanningen leveren.

Als het slachtoffer het bewustzijn verliest maar ademt, brengt u hem/haar in de stabiele zijligging (zie pagina 52) en belt de 112. Als hij/zij bewusteloos is en niet meer ademt, belt u de 112 en begint u met de reanimatie.

... een beroerte: Altijd 112 bellen!

In België vinden elke dag 52 beroertes plaats. Mogelijke symptomen zijn: een ineengezakte mond, een zwakke arm, moeite om zich uit te drukken, evenwichtsstoornissen,... Ter controle kunt u de persoon in kwestie vragen om zijn/haar tanden te tonen, beide armen horizontaal te houden met de handpalmen naar boven, of om enkele eenvoudige woorden te herhalen. Als hij/zij dit niet kan, moet u onmiddellijk de 112 bellen! Binnen de drie uur moet immers de specifieke behandeling gestart kunnen worden. Noteer dus ook het uur waarop de eerste symptomen zijn opgetreden en deel het mee bij uw aankomst in het ziekenhuis. En laat u niet misleiden, want een beroerte doet vaak geen pijn, maar is wel ernstig!

Let op, want ook als het benauwde gevoel overgaat, zijn deze symptomen niet normaal. De kans dat zich in de uren die volgen opnieuw ernstige problemen voordoen, is reëel. n

n Steeds meer openbare plaatsen beschikken over een defibrillator: zwembaden, casino’s, stations, luchthavens, kantoren, fitnesszalen,...

n Op het apparaat staat uitgelegd hoe het werkt. Iedereen kan het gebruiken maar defibrillatie vervangt de hartmassage en mond-op-mond-beademing niet. Het toestel analyseert wél om de twee minuten het hart-ritme en meldt of een elektrische schok moet toegediend worden.

n Er bestaan twee soorten defibrillatoren: automatische en halfautomatische. De eerste dient zelf de schok toe, de tweede vraagt de hulpverlener op een knop te drukken. Let er in beide gevallen op dat niemand het slachtoffer aanraakt op het ogenblik dat de schok toegediend wordt.

Gwenaëlle Ansieau