Een zomer zonder steken of beten

Nu de tuinen weer volop hun kleurenpracht uitspreiden, kan een aperitiefje in de tuin of een boswandeling heerlijk zijn. Tenminste, als kleine prikbeesten het plezier niet vergallen. Zo houdt u hen uit de buurt.

l Hebt u een vijvertje, zet er dan vissen in die zich voeden met muggenlarven zodat het aantal muggen zo klein mogelijk blijft.

l Mijd de schaduw van bomen, vochtige bossen en de omgeving van een regenton.

l Natuurlijke middelen om ze op afstand te houden zijn eucalyptus-, lavendel- en citronella-olie. Ook een citroen of sinaasappel met kruidnagels erin, stoot muggen af.

l Een kaars geeft warmte en CO2 af en trekt de muggen dus aan. Op deze manier kunt u ze bij u uit de buurt houden.

l Plaats horren voor ramen en deuren of sluit de ramen voor zonsondergang, wanneer de muggen actief worden.

l Draag ’s avonds kleding met lange mouwen en lange pijpen. Muggen houden het minst van witte, groene of beige kleding.

l Denk eraan dat wanneer u sport, u meer zweet en dus ook meer muggen aantrekt.

l Chemische insecticiden werken, maar zijn schadelijk voor de mens. Een rookspiraal met pyrethrum is het minst erg.

l De meest doeltreffende methode om niet gestoken te worden is de onbedekte huid volledig insmeren met een repellent op basis van DEET. Tal van producten – gels, sprays, rollers,... – bevatten dit product dat belet dat de mug haar prooi vindt. Let wel op dat u elk plekje insmeert, ook die lichaamsdelen die slechts door een dun stofje bedekt worden. DEET biedt ongeveer acht uur bescherming, maar mag niet gebruikt worden bij jonge kinderen.

l Mensen vormen niet de belangrijkste prooi van dazen, daarom komen ze vooral voor in weiden of nabij bossen, zeker wanneer paarden of runderen in de buurt zijn.

l De agressiviteit van dazen neemt beduidend toe bij warm en overtrokken weer, bijvoorbeeld net voor een onweer losbarst.

l Dazenbeten voorkomen doet u door bij een wandeling door bossen of weiden kleding te dragen met lange mouwen en pijpen, en gesloten schoenen. Dazen houden niet van lichtgekleurde kleding.

l U kunt deze bloedzuigers net zoals muggen op afstand houden met een product op basis van DEET maar dat moet u ook onder uw kleding aanbrengen..

l De kans om door een wesp gestoken te worden, is groter in de namiddag, wanneer deze insecten actiever zijn. Maak geen bruuske bewegingen, dat maakt wespen agressiever.

l Zowel bijen als wespen worden aangetrokken door zoete geuren en bijgevolg ook door parfums, haarsprays, zonnecrèmes en andere verzorgingsproducten met zoete geuren. Ook felgekleurde en zwarte kleding trekt deze insecten aan. Net als muggen en dazen houden zij niet van wit, groen en beige.

l De reactie op een bijen- of wespensteek kan verzacht worden door een koud kompres of ijsblokjes in een handdoek.

l Vindt u in de tuin een bijennest, laat die dan verwijderen door een imker. Voor de vernietiging van een wespennest kunt u een beroep doen op de gemeentediensten.

l Loop in de zomer nooit blootsvoets: bijen houden van klaver, veel wespen leven in de grond.

l Wespen zijn voortdurend op zoek naar suikerhoudend en eiwitrijk voedsel. Zorg er dus voor dat u deze voedingsmiddelen zo goed mogelijk afsluit, ook tijdens een picknick. Om hun aandacht af te leiden, kunt u op enige afstand een stukje charcuterie of rijp fruit leggen of een wespenval met bier plaatsen.

l Denk eraan dat u nooit zomaar in een stuk fruit bijt en zeker niet in afgevallen fruit. Kijk eerst goed of er geen wesp inzit.

l Drink nooit onachtzaam aan een flesje of een blikje. Gebruik een rietje om te voorkomen dat u een wesp in uw mond krijgt.

l De beste manier om problemen te voorkomen is erop toezien dat u teken zo snel mogelijk verwijdert. De besmetting gebeurt immers pas wanneer de teek meer dan twaalf uur de kans krijgt bloed te zuigen. Controleer dus na een wandeling in de natuur steeds uw hele lichaam.

l Krab nooit aan een tekenbeet, hoe hard hij ook jeukt. U loopt in dat geval het risico dat de kop van het insect afbreekt en in de huid blijft zitten.

l Teken verwijderen gaat het best met een tekenpincet die u kunt kopen in de apotheek.

l Ontsmet de beetplek daarna zorgvuldig. Dit is overigens een raad die geldt voor elk wondje dat u oploopt, hoe klein het ook is!

l Deppen met citroensap en azijn verlicht pijn, jeuk en zwelling.

l Wordt u gek van de jeuk, dan brengt een zemelenbadje verlichting. Doe een handvol zemelen in een katoenen doek (bijv. een grote zakdoek), knoop hem dicht en breng hem in water aan de kook. De doek kunt u als een soort spons gebruiken bij het nemen van een lauwwarm bad.

l Een arts kan een hydrocortisonezalf of een histaminezalf voorschrijven (let wel op: sommige mensen reageren er allergisch op). Maar er bestaan ook zalfjes die de jeuk verzachten en die u zonder voorschrift kunt kopen. Vraag raad aan uw apotheker.

Wespen, hommels en bijen steken een angel door onze huid om zich te verdedigen en laten daarbij een druppel gif achter. Muggen en steekvliegen bijten door de huid heen om bloed op te kunnen zuigen. Hier is het geen kwestie van zich verdedigen, maar van overleven. Vergelijkbaar is wel dat ook deze insecten een lichaamsvreemde stof achterlaten en ook het resultaat is hetzelfde: een jeukende, rode zwelling. Op zich zijn dat prikje en de reactie die erop volgt vrij onschuldig. Maar sommige mensen zijn overgevoelig voor bijengif en reageren bijzonder hevig op een bijensteek. Als daarbij niet meteen ingegrepen wordt, kan dit zelfs een fatale afloop kennen. Dat geldt ook voor insecten die bacteriën of virussen overbrengen die verantwoordelijk zijn voor ernstige ziekten zoals gele koorts, malaria, slaapziekte... Bij ons komen ze niet voor maar wie naar een exotisch oord reist, doet er goed aan zich vooraf degelijk te informeren en de gepaste voorzorgsmaatregelen te nemen.

MUGGEN ’s Nachts komen ze tot leven

Muggen doen helaas veel meer dan uw nachtrust verstoren met het gezoem van hun vleugeltjes. De mannetjes zijn braaf: zij voeden zich enkel met plantensappen. Maar de vrouwtjes hebben eiwitten uit mensenbloed nodig voor de ontwikkeling van hun eitjes. Tijdens het bloed zuigen brengen zij speeksel in ons lichaam dat bepaalde chemische stoffen bevat, die ons afweersysteem tracht op te ruimen. Dit geeft een plaatselijke ontstekingsreactie: het jeukende bultje dat na enkele uren tot dagen weer spontaan verdwijnt. Alleen wanneer we te veel krabben en de insectenbeet geïnfecteerd raakt, is de tussenkomst van een arts nodig.

Maar hoe vinden de dorstige vrouwtjesmuggen ons in het donker? Het fijne daarvan is nog niet geweten maar de geur speelt zeker een rol. Ons zweet is een mengsel van stoffen die muggen vanop een afstand van 30 tot 100 meter kunnen ruiken. Iets dichterbij sporen ze met hun antennes warmte en vocht op. En met hun mond kunnen ze de CO2 in de adem van mensen waarnemen. Dat de ene persoon meer zweet dan de andere of de zweetsamenstelling verschilt, verklaart waarschijnlijk waarom de ene persoon steeds gestoken wordt en de andere niet.

Feit is ook dat niet alle muggen de mens als prooi uitkiezen. De klassieke steekmug (Culex pipiens) doet dat wel, maar bijvoorbeeld de langpootmug voedt zich uitsluitend met nectar en plantensappen. Ook bestaan van de klassieke steekmug autogene populaties, d.w.z. groepen die voortleven op de reserves die ze als larven opgebouwd hebben. Maar wanneer u bijvoorbeeld in een kelder terechtkomt waar zo’n populatie leeft, dan mag u er zeker van zijn dat ze zich in grote aantallen op u zullen storten.

Hoe houdt u ze uit de buurt?

DAZEN Lichte kleuren schrikken hen af

Sommige vliegen (zoals dazen) kunnen steken. In tegenstelling tot muggen, zijn dazen overdag actief. Ze worden niet aangetrokken door een bepaalde geur, maar herkennen hun prooi op het zicht. In tegenstelling tot de muggenbeet waarbij de jeuk pas na enige tijd optreedt, is de steek van een daas al pijnlijk op het ogenblik zelf.

Dazen kunnen met hun zuigsnuit makkelijk door lichte zomerkleding heen prikken. Hun beten geven vaak een veel heftigere reactie dan die van muggen. Ze jeuken feller en blijven langer hinderlijk. Met dezelfde middeltjes als bij muggen kunt u trachten de jeuk en de zwelling draaglijk te maken.

Hoe houdt u ze uit de buurt?

BIJEN, HOMMELS, WESPEN Houd zoetigheden uit de buurt

Ook bijen, hommels en wespen verstoren het plezier overdag. Ga maar eens met een frisdrank in de tuin zitten: de plaaggeesten zullen niet lang op zich laten wachten. Rustig blijven is dan de boodschap. Het zijn immers geen bloedzuigers, ze steken pas wanneer ze zich bedreigd voelen. Daarbij steken ze hun vlijmscherpe angel door de huid en spuiten tegelijk een druppeltje gif in. Wespen en hommels trekken hun gladde angel daarna terug en leven vrolijk verder, bijen slagen daar niet in en overleven de aanval niet.

Het gif van bijen, wespen en hommels geeft in de meeste gevallen een pijnlijke, jeukende zwelling. Zowat 5 % van de mensen reageert echter bijzonder hevig op het gif van vliesvleugeligen. In korte tijd treden over hun hele lichaam galbulten (urticaria) op, zij krijgen buikkrampen, voelen zich benauwd, het gebied rond de oogleden en de lippen zwelt op, ze voelen zich zwak en duizelig. In dit geval moet meteen medische hulp gezocht worden. Men spreekt in deze gevallen van een anafylactische shock. Als reactie op het gif, gaan alle bloedvaten in het lichaam wijdopen staan, waardoor de bloeddruk plots tot een heel laag peil zakt. Indien dan niet bijzonder snel een adrenaline-injectie gegeven wordt, kan het slachtoffer het bewustzijn verliezen en kan de bijensteek zelfs een dodelijke afloop kennen. De meeste mensen met een gekende allergie voor bijengif hebben tijdens de zomer trouwens steeds zo’n inspuiting op zak. Het is mogelijk een behandeling te volgen om de overgevoeligheid af te zwakken.

Ook wanneer iemand in de streek van de mond of de keel door een bij of een wesp gestoken wordt, moet zo snel mogelijk de hulp van een arts ingeroepen worden.

Een bijensteek heeft nog een andere onaangename bijkomstigheid: de angel moet zorgvuldig verwijderd worden! Dat kunt u het beste doen door hem met een zuivere vingernagel tegen de steekrichting in, uit de huid te lichten. Tracht de angel niet tussen twee vingernagels of met een pincet vast te nemen. De kans is dan immers groot dat u de gifblaas, die samen met de angel achterblijft in de huid, verder leegknijpt. Bijensteken komen vooral voor in het voorjaar, wanneer de voorjaarsbloeiers hun nectar produceren. Wespen ontmoet u vooral in het najaar, hommels het hele jaar door. In de vrije natuur komen steken door hommels echter zelden voor, onder meer omdat mensen een hommel goed kunnen ontwijken door zijn vervaarlijk gebrom, zijn grootte en zijn opvallende harige kleuren.

Hoe houdt u ze uit de buurt?

TEKEN Controleer uw lichaam na elke wandeling

Teken zijn geen insecten. Ze behoren tot de spinachtigen, te herkennen aan vier paar poten. Sedert een aantal jaren duiken de teken in ons land steeds talrijker op. Ze houden zich graag op in hoog gras, varens, struikgewas of kreupelhout. Van daaruit liggen deze kleine, bruinzwarte vrouwtjes op de loer. Een volwassen teek wordt tot 4 mm groot, maar wanneer ze zich volgezogen heeft met bloed – wat 3 tot 4 dagen duurt – kan ze meer dan een centimeter zijn. Teken bijten zich vast in de huid van mens en dier. Daarbij brengen ze een ietwat verdovend speeksel in de huid, zodat de beet nauwelijks voelbaar is. Hij is herkenbaar als een klein hard plekje, omgeven door een rode cirkel. Vaak is de teek nog aanwezig.

Op zich stelt een tekenbeet geen problemen. Teken kunnen echter besmet zijn met ziekteverwekkers die samen met het speeksel bij de gastheer terecht komen. Eén van de meest voorkomende ziekten die door teken op de mens wordt overgedragen is de ziekte van Lyme. Ze wordt in eerste instantie gekenmerkt door het opduiken van griepachtige symptomen, soms pas weken of maanden na de tekenbeet. Denk hieraan wanneer u zich grieperig voelt een tijdje nadat u een tekenbeet hebt gehad. Meld het aan uw arts want de ziekte van Lyme kan gewrichtsontstekingen en verlammingen veroorzaken, maar is behandelbaar met antibiotica. Ongeveer 10 % van de teken in ons land is met deze ziekte besmet maar niet iedereen die gebeten wordt, ontwikkelt de ziekte. In 2003 en werden 722 gevallen officieel geregistreerd (tegenover 42 in 1991).

Hoe houdt u ze uit de buurt?

SPINNEN, SCHORPIOENEN Geen reden tot onrust

Spinnen boezemen veel mensen angst in. Toch is dat in ons land onterecht. In België komen geen giftige spinnen voor. De meest voorkomende is de grijze huisspin, die wel eens voor ijselijk gegil zorgt in de badkamer. Ze houdt immers van rustige, vochtige plekjes.

Een andere soort die een temperatuur van 9 tot 10 °C nodig heeft is de trilspin die met haar lange poten lijkt op een hooiwagen. Ook zij vormt geen enkele bedreiging voor de mens. Integendeel, het zijn nuttige dieren die insecten vangen.

Een enkele spinnensoort zoals de waterspin kan al eens bijten maar ook deze beet geeft wat zwelling en jeuk.

Schorpioenen komen in ons land niet voor, maar u kunt ze wel eens aantreffen in het vakantiehuisje dat u huurde, bijvoorbeeld in de Provence. Weet dan dat giftige schorpioenen in niet-tropische gebieden uiterst zeldzaam zijn. En dat ze nooit spontaan aanvallen. Ze steken alleen als ze zich bedreigd voelen. n

Met dank aan Jérôme Constant van het Kon. Instituut voor Natuurwetenschappen. Huis-, tuin- en keukenmiddeltjes

Leen Baekelandt