Een pilletje voor elke pijn

Iedereen heeft wel eens pijn. Maar wat weinig mensen weten is dat niet elk middeltje even goed helpt bij elk probleem. Lees deze handleiding en vind uw weg door het doolhof van de pijnstillers.

Pijn heeft wel degelijk een nut: het zet ons lichaam aan maatregelen te treffen om (verdere) beschadiging te voorkomen. Maar eens die boodschap ontvangen, de oorzaak duidelijk en de nodige maatregelen genomen, is er geen reden meer om verder pijn te lijden. Integendeel. Hoe sneller pijn de kop wordt ingedrukt, hoe beter. Maar welke pijnstiller kunt u het best gebruiken bij welke pijn? Om de weg niet te verliezen in het immense doolhof van de pijnstillers, stelde de Wereldgezondheidsorganisatie een behandelingstrap op. Deze trap met drie treden vormt de basis van de moderne pijnbehandeling. Het is de bedoeling altijd te beginnen met trap 1 en alleen indien dit nodig is op te klimmen tot trap 2 of 3, tot de pijn bedwongen is.

Op de onderste trede staan de gewone, zeg maar lichte pijnstillers: acetylsalicylzuur û meer bekend onder de allereerste merknaam aspirine -, paracetamol en de ontstekingsremmers zoals ibuprofen, naproxen,... (zie verder bij Weet wat u neemt). Deze middeltjes blokkeren de aanmaak van prostaglandines, die ons lichaam automatisch aanmaakt op de plek waar het wordt aangevallen zodat er minder pijnsignalen naar de hersenen vertrekken. Ze werken dus in de periferie van het lichaam en worden daarom ook wel perifere pijnstillers genoemd. Ze zijn vrij in de apotheek te koop maar wanneer de pijn na twee tot drie dagen niet verdwenen is, moet u een arts raadplegen.

Voor de wat ernstigere of aanslepende pijnen û denk maar aan migraine, lumbago, post-operatieve pijn... û zullen de middeltjes van trap 1 vaak onvoldoende doeltreffend blijken. Dan moet overgegaan worden naar middelsterke pijnstillers. Ze werken in op de pijnsignalen onderweg, maar sluiten vooral de hersenen af voor binnenkomende pijnprikkels. Deze pijnstillers zijn in zekere mate verwant met de eigen pijnstillers waarover onze hersenen beschikken: de endorfines. Het meest bekende geneesmiddel op deze tweede trap is codeïne. De producten voor trede 2 van de behandelingstrap zijn uitsluitend verkrijgbaar op doktersvoorschrift.

Op de bovenste trede van de behandelingstrap staan de sterke pijnstillers. Zij zijn heel nauw verwant met de eigen pijnstillers van de hersenen (de endorfines). Concreet gaat het om morfine en producten die hiervan afgeleid zijn zoals bijvoorbeeld fentanyl.

Weet wat u neemt

De pijnstillers die in de apotheek vrij te koop zijn, behoren dus tot trap 1. Maar elk van de actieve stoffen in deze klasse heeft zijn eigen kenmerken en nevenwerkingen. Bovendien bestaan er van elk product talloze merknamen en toedieningsvormen (poeders, pillen, bruistabletten, smelt- tabletten, suppo’s,....). Een overzicht, zodat u weet wat u neemt.

Acetylsalicylzuur

Aanbevolen bij lichte tot matige pijn, koorts en grieptoestanden. Bij hogere dosis (3 tot 6 g/dag voor volwassenen) werkt deze stof ook ontstekingsremmend.

Dosis: 300 mg of meer, 4 tot 6 keer per dag (maximaal 4 g per dag).

Piekconcentratie: een half uur na inname, werkingsduur: ong. 3 uur.

Nevenwerkingen: acetylsalicylzuur kan de maagwand irriteren en maagpijn veroorzaken. Dit kan soms leiden tot maagbloedingen. Dit effect wordt beperkt door oplosbare en maagsapresistente vormen. Het product moet vermeden worden bij mensen met maagzweren of met een allergie voor salicylaten of niet-steroïdale ontstekingsremmers. Ook bij kinderen onder de 12 jaar is voorzichtigheid geboden.

Acetylsalicylzuur heeft ook een bloedverdunnende werking. Van deze eigenschap wordt vaak gebruikt gemaakt in de preventie van hart- en vaatziekten (in dit geval bedraagt de dosis 75 tot 325 mg per dag). Het wordt beter niet gebruikt na het trekken van een tand, na een heelkundige ingreep of bij pijnlijke maandstonden.

Acetylsalicylzuur kan bij astmapatiënten overgevoeligheidsreacties uitlokken.

Merknamen: Alka Seltzer, Aspirine, Aspro, Cardiphar, Dispril, Sedergine, Tampyrine. Maagsapresistente producten: Acenterine, Asaflow, Cardioaspirine (voor bescherming van hart-bloedvaten).

Paracetamol

Aanbevolen bij lichte tot matige pijn, koorts en grieptoestanden. Heeft geen ontstekingsremmende werking. Omdat dit product goed verdragen wordt, is het een van de meest gebruikte pijnstillers. Het wordt ook toegediend aan zuigelingen en kinderen, na een ingreep, bij verzwakte mensen en aan mensen die gedurende langere tijd een pijnstiller nodig hebben

Dosis: 500 mg, 4 tot 6 keer per dag. Kinderen: 10 mg/kg/keer, tot 4 keer per dag. Piekconcentratie 20 tot 60 minuten na inname, werkingsduur 4 tot 6 uur.

Nevenwerkingen: Bij hoge dosissen kan paracetamol de lever beschadigen. Bij volwassenen kunnen problemen optreden vanaf 10 g. Omdat paracetamol in heel wat geneesmiddelen verwerkt zit, moet u er toch opletten dat u in totaal niet aan een te hoge dosis komt. Mensen met leverproblemen (hepatitis, chronische alcoholisten,...) en mensen die langdurig behandeld worden met anti-epileptica en rifampicine kiezen beter voor een andere pijnstiller.

Merknamen: Afebryl mono, Algostase mono, Curpol, Dafalgan, Docpara, Dolol-instant, Dolprone, Lemgrip, Panadol, Paracetamol EG, Paraphar, Perdolan mono, Sanicopyrine, Witte Kruis mono.

Niet-steroïdale ontstekingsremmers

Onder niet-steroïdale anti-inflammatoire middelen of ontstekingsremmers (NSAI) verstaat men geneesmiddelen die de vorming van prostaglandines remmen die betrokken zijn bij pijn en ontsteking (COX-2). Helaas remmen de meeste van deze stoffen ook de prostaglandines die betrokken zijn bij de bescherming van de maagwand (COX-1). Slechts bepaalde van deze grote geneesmiddelenklasse zoals ibuprofen en naproxen worden als courante pijnstiller gebruikt. Uit recente studies blijkt dat ibuprofen een zeer gunstige verhouding doeltreffendheid versus nevenwerkingen heeft.

Aanbevolen bij pijn, koorts, pijn bij botmetastasen en ontsteking. Deze pijnstillers zijn het meest doeltreffend bij alle vormen van pijn waarbij een ontsteking een rol speelt. Denk bijvoorbeeld aan kiespijn. Naproxen wordt vaak aanbevolen bij pijnlijke maandstonden.

Dosis: Ibuprofen: bij pijn: 200 tot 400 mg per gift (max. 1,2 g per dag).

Bij ontsteking: 600 tot 800 mg meermaals per dag (max. 3,2 g/dag).

Bij pijn en koorts bij kinderen: 5 tot 10 mg/kg/gift (max. 39 mg/kg/dag). Ibuprofen werkt snel, volgens sommige studies reeds na 15 min., de werkingsduur gedraagt 4 tot 6 uur.

Naproxen: 450 mg tot 1 g per dag in 1 tot 4 giften. Naproxen heeft een veel langere werkingsduur: 6 tot 12 uur. Personen ouder dan 65 jaar: maximaal 2 tabletten per dag.

Nevenwerkingen: Mogelijke beschadiging van de maagwand bij hogere dosissen, namelijk deze die een ontstekingsremmende werking hebben.

Merknamen: voor ibuprofen: Adulfen lysine, Advil-mono, Brufen, Buprophar, Dolofin, Epsilon, Ibumed, Ibuphar, Ibuprofen EG, Ibuprofen Sandoz, Ibu-slow, Junifen, Malafene, Nofenal, Nurofen, Perviam, Solufen, Spidifen.

Voor naproxen: Aleve, Apranax, Napro-flam, Naprophar, Naprosyne, Naproxene EG.

Let wel: een aantal van deze producten, die een hogere dosis bevatten, zijn niet vrij te koop. Er is een doktersvoorschrift vereist.

Mag het iets meer zijn?

De tot nu toe besproken producten zijn enkelvoudige pijnstillers, die slechts één werkzame stof bevatten. Sommige producenten brachten combinatieproducten in de handel, uitgaande van het idee dat men door een lagere dosis van bijv. paracetamol en acetylsalicylzuur te combineren, een krachtiger pijnstilling kon bekomen en toch de nevenwerkingen zoveel mogelijk omzeilen. Voorbeelden daarvan zijn Afebryl, Perdolan compositum, Troc.

Aan andere producten werd coffeïne toegevoegd. Het nut daarvan is omstreden. Producten die een pijnstiller + coffeïne bevatten zijn bijv. Algostase, Antigriphine, Aspirine duo, Lonarid N, Mann, Panadol Plus, Witte kruis.

Voorts is er een reeks pijnstillers waaraan vitamine C werd toegevoegd om bij griep de weerstand te bevorderen. Voor de pijnstilling heeft dit vitamine C echter geen nut en deze producten verdwijnen langzaam maar zeker van de markt. Enkele voorbeelden: Aspirine-C, Efferalgan C, Perdogrip.

Sedergine C is in sommige apotheken nog te koop, maar wordt niet meer aangemaakt. Het wordt later dit jaar vervangen door Sedergine zonder vitamine C.

Nog een stapje verder

Er zijn helaas ook heel wat vormen van pijn die zo hevig zijn dat een eenvoudige pijnstiller niet volstaat. Daarom werden een hele reeks pijnstillers ontwikkeld waarin acetylsalicylzuur of paracetamol gecombineerd wordt met codeïne. Ze zijn krachtiger en werken langer. Sedert 1 maart 2002 is voor alle pijnstillers waaraan codeïne is toegevoegd een doktersvoorschrift vereist.

Enkele voorbeelden: Asodal, Dafalgan codeine, Docparacod, Nevrine codeine, Nogrimine, Panadol codeine, Perdolan codeine.

Verschillende toedieningsvormen

Al deze pijnstillers zijn beschikbaar in verschillende toedieningsvormen. Bij sommige vormen wordt op een snelle werking gemikt. Andere zijn dan weer ontwikkeld om langdurig actief te zijn of specifiek om de maag te sparen.

Een tablet heeft het voordeel dat ze meestal gebroken kan worden zodat de dosis, bijvoorbeeld voor kinderen, gehalveerd kan worden.

Een capsule (in België ook wel eens gelule genoemd) valt snel uiteen in de maag. Om de maag zo weinig mogelijk te irriteren moeten zowel de tablet als de capsule met veel water worden ingenomen.

Een bruistablet werkt zeer snel omdat het geneesmiddel als oplossing ingenomen wordt. Bovendien worden bruis- tabletten beter door de maag verdragen. Maar bruistabletten bevatten steeds zout. Wie zoutarm moet eten, vraagt aan de apotheker een bruistablet dat zo weinig mogelijk zout bevat.

Zakjes hebben dezelfde eigenschappen als bruistabletten maar lossen in het algemeen minder goed op, zodat goed geroerd moet worden.

Siropen worden vooral gebruikt bij kleine kinderen.

Kauwtabletten en smelttabletten hebben het voordeel dat u ze meteen kunt innemen als de pijn de kop opsteekt, zelfs als u geen water bij de hand hebt.

Zetpillen zijn zeer geschikt voor kleine kinderen. Maar ook voor mensen die last hebben van migraine is dit de ideale toedieningsvorm. De maag, die het bij migraine al knap lastig heeft, wordt niet belast door het gebruik van een zetpil en het geneesmiddel wordt snel opgenomen.

Let op! In tegenstelling tot wat vele mensen denken, brengt u de zetpil beter met de vlakke kant eerst in (niet met de puntige!). De sluitspieren duwen de afgeronde kant verder zodat ze meteen goed diep zit. n

Leen Baekelandt

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content