De zwanenzang van de effecten aan toonder

31 december 2013 is een magische datum. Dan zal het namelijk definitief gedaan zijn met de effecten aan toonder. De afschaffing gebeurt stapsgewijs. Stap één vindt plaats op 1 januari 2008: vanaf dan kunt u geen papieren effecten meer kopen.

Vanaf 1 januari 2014 moeten alle stukken aan toonder (gedrukte aandelen, obligaties, staatsobligaties, beveks, enz.) verdwenen zijn. Met die datum in zicht is er een duidelijke tendens om steeds meer effecten uit de kluis te halen. Beleggers plaatsen hun effecten vaker op een rekening en bij de meeste banken zijn maar 50% van de kluizen meer verhuurd. Toch zijn er volgens een recente schatting nog altijd meer dan... 45 miljoen effecten aan toonder in omloop! Heel wat Belgen gaan ervan uit dat ze nog ruim de tijd hebben om hun effecten op een rekening te plaatsen, want de nieuwe einddatum (31 december 2013) is nog meer dan 6 jaar verwijderd... Ver van ons bed dus – figuurlijk gesproken want letterlijk zouden één op de drie van deze papieren effecten nog altijd onder een matras liggen...

Leverbaar tot 31 december 2007

Momenteel worden er nog steeds effecten gedrukt, hoewel het aantal dit jaar de helft lager zou liggen dan in 2006: ongeveer 1 miljoen stukken. Tot 31 december 2007 is het in principe nog mogelijk om effecten die op een effectenrekening staan materieel op te vragen of om nieuwe effecten te kopen. We schrijven wel degelijk in principe, want in de praktijk kan de lange leveringstermijn bij bijvoorbeeld obligaties ervoor zorgen dat een tijdige levering niet meer kan. Het is bovendien niet meer mogelijk om de materiële levering te vragen van alle effecten. Een aantal stukken zijn immers al een tijdje niet, of bijna niet meer leverbaar (bijv. buitenlandse aandelen). En verder staan bankiers niet meer te springen om effecten materieel te leveren.

Vanaf 1 januari 2008 mogen effecten niet meer geleverd worden in België. Wie voor die datum stukken koopt en ze nog graag op papier geleverd ziet (om ze bijv. in een kluis te steken), informeert dus het best eerst naar de vermoedelijke leveringstermijn.

Om te ruilen tot 31 december 2013

Vanaf 2008 mogen banken en bedrijven geen fysiek leverbare effecten meer uitgeven. Zij kunnen dan enkel nog effecten op naam of gedematerialiseerde effecten uitgeven (op een rekening). Bestaande effecten aan toonder die op een effectenrekening zijn ingeschreven, mogen vanaf die datum in België niet meer in materiële vorm worden afgeleverd. Hetzelfde geldt voor alle effecten aan toonder die in het buitenland zijn uitgegeven of onder buitenlands recht vallen (bijv. een Luxemburgse sicav). Ook zij kunnen in België niet meer worden afgeleverd vanaf 1 januari 2008.

De omruilperiode loopt tot 31 december 2013. Dit betekent dat de papieren effecten die u nog hebt gekocht voor 1 januari 2008 tegen ten laatste 31 december 2013 moeten worden omgezet: ze worden gedeponeerd op een effectenrekening en daardoor automatisch gedematerialiseerd.

Onder de oorspronkelijke regeling waren er twee uiterste omzettingsdata afhankelijk van het moment van de uitgifte van de effecten aan toonder. Zo was de uiterste datum van 31 december 2012 van toepassing, of de datum van 31 december 2013 naargelang de effecten respectievelijk waren uitgegeven voor of na 23 december 2005. Maar door de nieuwe wetgeving (van 25 april 2007) loopt de omruilperiode tot 31 december 2013, ongeacht wanneer uw effect is uitgegeven.

2014: een overgangsjaar

Vanaf 2014 zullen uw rechten op die effecten (bijv. de uitbetaling van een coupon of het innen van een dividend) als het ware worden bevroren zolang u ze niet aan uw bank hebt bezorgd. In dat geval heeft het dus geen zin u te melden aan het loket van de bank om een coupon te innen. Omwille van dit overgangsjaar (2014) zijn er heel wat beleggers die ervan uitgaan dat ze eigenlijk tijd hebben tot 1 januari 2015 om hun papieren effecten om te zetten.

Vanaf 2015: verkocht door de uitgever

Als de eigenaar van de effecten nog steeds onbekend is op 1 januari 2015 en de aandelen dus nog altijd niet omgezet werden, zullen zijn effecten verkocht worden door de uitgever (de bank of het bedrijf dat de obligatielening of aandelen uitgaf) . Deze verkoop zal plaatsvinden ten vroegste een maand na de bekendmaking in het Belgisch Staatsblad en in twee kranten met nationale verspreiding, één in het Frans en één in het Nederlands. De opbrengst, na afhouding van de kosten, wordt gestort bij de Deposito en Consignatiekas. Daar kunt u uw geld ophalen, maar vanaf 2016 betaalt u 10% boete voor elk jaar vertraging,

Met andere woorden: stel dat u na 2025 nog deelbewijzen zou terugvinden, dan recupereert u... niets meer. Dat is althans wat de huidige wetgeving wil. Over deze boete wordt momenteel echter nog zwaar gediscuteerd.

Over de fase vanaf 2015 bestaat nog meer onzekerheid. Stel dat een beursgenoteerde vennootschap vanaf 2015 al haar aandelen die niet omgezet zijn, verkoopt. De kans is dan groot dat de koers van dat aandeel fors zakt. Hoe de wetgever dergelijke problemen zal proberen te voorkomen, is niet duidelijk.

Wanneer dematerialiseren?

Aangezien er nog steeds veel papieren stukken in omloop zijn en er momenteel zelfs nog worden bijgedrukt, lijkt de vrees gegrond dat veel Belgen tot het allerlaatste moment zullen wachten om ze in te leveren. Dit zou wellicht voor problemen zorgen bij de banken omdat die zo’n massale toevloed niet kunnen verwerken. Vergeet niet dat elk effect dat wordt aangeboden grondig op zijn echtheid moet gecontroleerd worden.

Om dergelijke problemen te vermijden wordt eraan gedacht late beslissers extra te doen betalen. Neem daarbij dat er nu veel promoties zijn rond effectenrekeningen, en u hebt er alle belang bij niet te lang te wachten om uw effecten uit uw kluis te halen. Wie lang wacht zal wellicht meer kosten moeten betalen. Aan de banken wordt wel gevraagd extra waakzaam te zijn voor pogingen tot witwassen. Bij het binnenbrengen van papieren effecten voor een waarde van meer dan euro 10.000 (soms euro 15.000) moet uw bankier in principe een fiche invullen met uw gegevens. Zeker als u nog relatief nieuw bent als klant, zult u een aantal vragen voorgeschoteld krijgen waaronder wat de herkomst van de effecten is. Dit is een standaardprocedure. U hoeft niet onmiddellijk te denken dat u verdacht wordt van witwasoperaties. Wilt u dergelijke onaangename situaties vermijden, dan kunt u de omzetting van uw stukken geleidelijk doen.

Weet wel dat de fiscus u de mogelijkheid biedt om uw effecten aan toonder op een volkomen wettelijke manier te regulariseren, indien dat nodig is (en u het wenst). U krijgt dan fiscale immuniteit voor uw geregulariseerde inkomsten (bijv. ontdoken roerende voorheffing en/of ontdoken successierechten) en strafrechterlijke immuniteit voor gepleegde fiscale inbreuken. Als u dit overweegt, laat u zich het best bijstaan door een specialist, zodat u ook meteen een zicht krijgt op wat u wel en niet moet regulariseren, plus op de totale kostprijs.

Geen handgiften meer?

Een van de grote voordelen van effecten aan toonder is dat u er een handgift mee kunt doen. Stel dat u bijv. 100 aandelen Colruyt in uw kluis hebt en dat u die graag zou schenken aan uw zoon. Dan is het voldoende dat u ze uit uw kluis haalt en van hand tot hand aan uw zoon geeft. Uw zoon betaalt hierop geen schenkingsrechten en als u nog drie jaar blijft leven, ontsnapt dit bedrag ook aan de successierechten. Praktisch gebeurt een handgift met 2 aangetekende brieven (één waarin de schenker de begiftigde uitnodigt om een som te aanvaarden en één waarbij de begiftigde de schenking aanvaardt).

Zal dit soort handgiften nu verdwijnen? Dat lijkt nog niet zo vlug te zullen gebeuren. Tot eind 2013 zijn er nog vol-op aandelen aan toonder, maar ook daarna zullen ze blijven bestaan (bijv. Luxemburgse sicavs – zie kaderstuk ).

Verwacht wordt wel dat de handgift op termijn steeds meer vervangen zal worden door de bankgift. Hierbij schrijft de schenker de effecten van zijn effectenrekening gewoon over naar deze van de begiftigde. Een bankgift die correct wordt uitgevoerd, is juridisch en fiscaal gezien even sluitend als een klassieke handgift. Meer zelfs. Bij een dergelijke bankgift zullen de effecten ook werkelijk moeten overgeschreven worden van de ene naar de andere rekening. Bij een handgift gebeurde het wel eens dat de schenker de geschonken effecten en de aangetekende brieven na de handgift gewoon... in zijn kluis legde. Dergelijke praktijken zijn met de bankgift niet meer mogelijk. n

Johan Adriaens, onafhankelijk vermogensplanner