De Zorro’s in onze voeding

Vetten hebben een kwalijke reputatie: ze zorgen voor overgewicht en zijn slecht voor hart en bloedvaten. Maar we mogen niet alle vetten over dezelfde kam scheren. De omega-3-vetten zijn zelfs levensnoodzakelijk. Als echte Zorro’s snellen ze ons lichaam te hulp waar en wanneer dat nodig is, zelfs bij het ongeboren kind!

Twee jaar geleden kwamen de omega-3 (O-3) vetten nog niet eens voor in de voedingsmiddelentabel. Intussen zijn de wetenschappers echter overtuigd van het belang van deze vetzuren en heeft de Hoge Gezondheidsraad nieuwe aanbevelingen uitgevaardigd (zie kader Vetten allerhande, p. 68) die rekening houden met de recent verworven kennis. O-3-vetzuren blijken heel wat gezondheidstroeven te bezitten! Samen met de omega-6-vetzuren zijn ze belangrijke bouwstenen van de celmembranen, in het bijzonder in de hersenen, het zenuwweefsel en het netvlies. Sommige van deze meervoudig onverzadigde vetzuren kunnen omgezet worden in eicosanoïden. Dat zijn hormoonachtige stoffen die een rol spelen in het immuunsysteem, de bloeddrukregulatie, de vloeibaarheid en klontervorming van het bloed en bij ontstekingsreacties allerhande.

Van voor de geboorte

Omwille van hun rol in de celmembranen zijn O-3-vetzuren essentieel bij de vorming van nieuwe weefsels en spelen zij dus een zeer belangrijke rol in de ontwikkeling van het ongeboren kind. Vooral het grote belang bij de ontwikkeling van de hersenen en het zicht tijdens de laatste drie maanden van de zwangerschap is duidelijk. Tijdens deze periode slaat het zenuwweefsel vooral DHA op. Deze essentiële stoffen krijgt de baby voor de geboorte via de moeder. Na de geboorte worden deze vetzuren uit de moedermelk (of met O-3 verrijkte flesvoeding) gehaald.

Bij kinderen werd het onevenwicht tussen O-6 en O-3-aanvoer in de voeding in verband gebracht met een veel hoger voorkomen van astma en allergieën. Voorts werd ook reeds heel wat onderzoek gedaan naar de invloed van O-3-toediening bij problemen zoals ADHD (hyperactiviteit), dyslexie en agressief gedrag bij kinderen. Vanzelfsprekend heeft O-3 geen onmiddellijk effect zoals sommige geneesmiddelen, maar na drie maanden toediening van een extra dosis O-3 werden bij een aantal kinderen toch spectaculaire resultaten geboekt.

Bescherming tegen hart- en vaatziekten

Het domein waarop omega-3-vetzuren ongetwijfeld al het meest hun sporen verdiend hebben, is de bescherming tegen hart- en vaatziekten. Alles begon met de vaststelling dat de eskimo’s in Groenland, die dagelijks 400 tot 500 gram vis en zeehond eten, heel weinig coronaire hartziekten vertoonden. Ook de gezondheidsvoordelen van het beroemde Kretenzische dieet bleken niet enkel toe te schrijven aan het gebruik van veel olijfolie. Deze voeding is eveneens erg rijk aan O-3-vetten.

Verder onderzoek wees uit dat de O-3-vetzuren via diverse wegen inwerken op de beperking van hart- en vaatziekten :

l O-3 verminderen het triglyceridengehalte in het plasma, een belangrijke risicofactor voor hart- en vaatziekten

l DHA en EPA (zie kaderstuk hiernaast) hebben een bloeddrukverlagend effect bij mensen met hypertensie

l ze hebben een invloed op de klontervorming en de bloedstolling omdat ze het bloed vloeibaarder maken. Dit zorgt ervoor dat O-3-vetzuren de bloedingstijd kunnen verlengen en dat mensen die bloedverdunners nemen of dagelijks aspirine slikken bijgevolg geen visoliesupplementen mogen nemen zonder hun arts hierover te raadplegen

l wanneer de hartcelmembraan een hoog gehalte aan O-3-vetzuren bevat zou de kans op hartritmestoornissen en op overlijden door hartstilstand aanzienlijk beperkt worden.

Sedert 1 april van dit jaar is in ons land zelfs een nieuw geneesmiddel beschikbaar op basis van omega-3 dat de levensverwachting van patiënten die een hartinfarct hebben doorgemaakt met 20 tot 40 % zou doen toenemen. De producent van Omacor, zoals dit voorschriftplichtige geneesmiddel heet, heeft bij minister Demotte een aanvraag tot terugbetaling ingediend.

Goed voor lichaam én geest

Aan de Gentse universiteit loopt een onderzoek naar het verband tussen O-3 en depressie. Uit bloedonderzoek bleek dat mensen met een depressie een laag O-3-gehalte hadden. Nader onderzoek wees uit dat DHA en EPA een rechtstreekse invloed hebben op de productie en vrijstelling van serotonine en dopamine, twee stoffen die een rol spelen bij de regeling van het gedrag en de emoties. De dosis O-3 die nodig is om depressies aan te pakken bedraagt echter 1 tot 1,5 gram per dag en dat kunnen we onmogelijk uit vette vis alleen halen. Daarvoor zouden we zoveel vis moeten eten dat het gevaar op een te hoge dosis zware metalen, dioxines en PCB’s – die helaas ook opgeslagen worden in visvetten – reëel wordt en dat is vanzelfsprekend niet de bedoeling. Bij (neiging tot) depressie zijn voedingssupplementen met visolie aangewezen. Die moeten vooral hoge concentraties EPA bevatten én gecontroleerd zijn op hun zuiverheid. Maar tweemaal – liefst vette – vis per week op het menu voorzien, blijft een goede en veilige aanbeveling die iedereen zou moeten opvolgen. Elke normale mens heeft ongeveer 500 tot 800 mg EPA en DHA per dag nodig. Welke voedingsmiddelen er rijk aan zijn, leest u in het kaderstuk hieronder.

Maar er is nog meer hoopvol nieuws. Enkele studies wezen uit dat mensen die vaak vette vis eten veel minder kans lopen op de ontwikkeling van dementie.

Onderzoek volop aan de gang

Hebt u al voldoende argumenten gelezen om te geloven dat omega-3-vetten heel belangrijk zijn voor onze gezondheid? Wel, er komen er nog voortdurend bij. Zo zou een onevenwicht tussen omega-6 en omega-3 een invloed hebben op ontstekingsreacties. Omega-6-vetten werken ontstekingsreacties immers in de hand, terwijl omega-3 een ontstekingswerende invloed hebben. Dit gegeven zou een belangrijke rol kunnen spelen bij aandoeningen zoals reumatoïde polyartritis en de ziekte van Crohn (een chronische ontstekingsreactie van de ingewanden), die beide gunstig zouden reageren op een extra aanvoer van omega-3-vetzuren.

Een Zweeds onderzoek dat gepubliceerd werd in het gezaghebbende wetenschappelijke tijdschrift The Lancet, wees dan weer uit dat mannen die de afgelopen 30 jaar weinig of nooit vis aten, twee tot drie keer meer kans liepen op prostaatkanker dan mannen die regelmatig vis voorgeschoteld kregen. En dan zijn er ook nog een aantal studies die aantonen dat een verhoogde inname van O-3-vetzuren een gunstige invloed heeft op bepaalde dermatologische problemen zoals psoriasis.

Uiteraard zijn omega-3-vetzuren niet alleen zaligmakend en moeten zij ingebouwd worden in een evenwichtige voeding. Maar dat het nuttig is uw dagelijks voedingspatroon voortdurend te confronteren met de nieuwste wetenschappelijke ontdekkingen, is even duidelijk. Zo is het bijvoorbeeld belangrijk te weten dat meervoudig onverzadigde vetten gevoelig zijn voor peroxidatie en het daarom belangrijk is hun inname te combineren met de inname van voldoende antioxidantia die we vinden in fruit en groenten. Of dat dezelfde meervoudig onverzadigde vetten ook gevoelig zijn voor verhitting. Daarom kunt u om te bakken beter enkelvoudig onverzadigde vetstoffen (zoals olijfolie) gebruiken. n

Leen Baekelandt