De Vikings, maar dan de échte

Herinner je je nog de plaatjes van plunderende Noormannen in de geschiedenisboekjes uit je jeugd? In Tongeren kan je de Vikings leren kennen zoals ze echt waren. Duizend jaar na het toppunt van hun macht.

Ook al werd Tongeren, volgens de geschriften van een monnik, in 881 door de Vikings platgebrand, toch pakt stad vanaf 18 oktober uit met een tentoonstelling die de ware aard van de Noormannen blootlegt. Dit volk blijft ons immers fascineren. “Natuurlijk waren het geen engeltjes”, geeft Bart Demarsin, de curator van de tentoonstelling in het Gallo-Romeins Museum, toe. “Maar ze waren wel veel meer dan de bloeddorstige krijgslieden die met hun indrukwekkende schepen de zeeën afschuimden op zoek naar schatten. Ze waren ook landbouwers, handelaars en kunstzinnige ambachtslui.”

Vrouwen met ballen

De expo Vikingen! wil een zo volledig mogelijk beeld brengen van de cultuur van dit volk dat tussen de 8ste en de 11de eeuw grote delen van Scandinavië bevolkte. En doet heel wat clichés sneuvelen. Zo noemden ze zichzelf helemaal niet Vikings. “De zeldzame keren dat deze term te lezen valt op runestenen uit die tijd, verwijst hij naar de handeling op viking gaan, wat op handels- of plundertocht gaan betekent”, legt Bart Demarsin uit. “Ze noemden zichzelf naar hun dorp of hun hoeve, zoals je van een gemeenschap die hoofdzakelijk uit boeren bestond, kan verwachten”. Een gemeenschap waarin de vrouw een verrassend belangrijke rol speelde, voegt de curator eraan toe. “Zij had alle macht in huis en bezat de sleutel van de hoeve – het epicentrum van de Vikingwereld. In talrijke graven van vrouwen is trouwens een sleutel – symbool van die macht – teruggevonden.”

Prachtige juwelen

Behalve het gezinsleven en het harde labeur op de boerderij, schetst de tentoonstelling de godsdienstige rituelen en de kunstzin van de Vikings. Ruim 450 authentieke objecten en tientallen replica’s werden uitgeleend door het Historiska Museet, het oudhedenmuseum van Stockholm. Ze tonen een opvallende creativiteit en een uitzonderlijk vakmanschap.

De meeste objecten die de Vikings vervaardigden zijn zelfs zo verfijnd dat ze heel moeilijk te kopiëren vallen. Kijk maar naar de prachtige juwelen met de beeltenis van de belangrijkste goden (Odin, Thor en Freya), naar de zwaarden, bijlen, handgrepen van schilden en speerpunten, en naar de kommetjes van versierd zilverwerk, de glazen bekers en ander vaatwerk. Of nog naar de kledingstukken of het gereedschap van ijzer, hout en brons.

Objecten van bij ons

Niet te missen is een fraai object, wellicht een handvat van een gebruiksvoorwerp, dat enkele jaren geleden toevallig in het Maasdal werd ontdekt en nu voor het eerst wordt tentoongesteld. “Hiermee kregen we het eerste en onbetwistbare archeologische bewijs dat de Vikings ook in België hebben rondgetrokken”, zegt een blije Bart Demarsin. “Het bronzen object bestaat uit een ring versierd met zeer abstracte afbeeldingen van wellicht dierenkoppen en houdt waarschijnlijk verband met Odin, de god met de raven. Het onderzoek naar dit kostbare object is nog bezig, maar het kan best zijn dat een Viking het verloren heeft toen hij de Maas afvoer.”

Meesters in navigatie

In hun tijd waren de Vikings wereldspecialisten in het bouwen van schepen en waren ze meesters in navigatie. “Dat was hun grote troef en die bracht hen zowat overal in Europa en zelfs in Amerika, eeuwen voor Columbus! Vaak denken we dat de Vikings zich verplaatsten in reuzengrote drakenschepen, maar meestal waren hun boten kleiner en gemaakt voor de handel.” Veel goederen verkregen ze trouwens door gewoon handel te drijven, onder meer via de stad Birka, in de 8ste eeuw de draaischijf van hun internationale handel.

De kooplieden die terugkeerden van verre reizen, brachten ook verhalen over slecht bewaakte abdijen en steden vol rijkdommen mee. Wie niet het geduld had om rijk te worden met overzeese handel, vertrok dan maar op strooptocht...

Geen horens

De authentieke helm met horens krijg je in Tongeren niet te zien. “Die berust op pure fantasie”, zegt de curator. “Zo’n helm werd nooit opgegraven, maar we besteden wel aandacht aan de legende.” Die dateert uit de 19de eeuw, toen Richard Wagner zich voor zijn opera Der Ring des Nibelungen liet inspireren door romantische kunstenaars en zijn personage Hunding met een helm met horens tooide. Hoewel die opera niet over Vikings gaat, werd ze de helm al snel geassocieerd met de noordse mythologie en met de Noormannen. En zo werd ze verankerd in ons collectieve Vikinggeheugen... Geen hoorns dus, maar wel een boeiende tentoonstelling in een eigentijdse vormgeving met interactieve presentaties en multimediatoepassingen. In de inkomhal van het museum is zelfs een Vikingschip gereconstrueerd en elders kijk je binnen in een Vikingboerderij.

Vikingen! Gallo-Romeins Museum, Kielenstraat 15, 3700 Tongeren. Van 18/10 tot 15/3/2015, ma-vr, 9-17 uur, WE en feestdagen 10-18 uur.

Prijs: € 10 (55+ €8), met audiogids. Info: 012670330 en www.galloromeinsmuseum.be.

Ook een aanrader: de expo Vikingen in de Lage Landen (800-1100) in Maastricht.

In het voetspoor treden van de Vikings in Stockholm? Surf naar www.plusmagazine.be/vikingen

Olivia Van de Putte