De sterretjes van de gebroeders Michelin

Lang, héél lang geleden, waren er eens twee broers die banden maakten voor heel de wereld. Auto- banden, fietsbanden,... Maar Edouard en André Michelin deden meer dan met rubber spelen. Hun geniale gevoel voor public relations maakte van hen dé specialisten van de culinaire verfijning. Een terugblik op één eeuw Belgische gidsen en gadgets, met verzamelaar Alain Morel, eigenaar van L’Auberge de Boendael in Brussel.

Z ijn buikje doet de faam van zijn restaurant alle eer aan. Zijn ogen kunnen schitteren als die van een kind dat een nieuw speeltje heeft gevonden. Hoe is zijn verzameling van gidsen en objecten van Michelin, waarschijnlijk de grootste van Europa, ontstaan? “Ik wilde weten wat de inspecteurs van Michelin van L’Auberge de Boendael vonden. En wanneer mijn restaurant voor het eerst in de gids was verschenen. Dat bleek in 1957 te zijn. Beetje bij beetje kreeg ik zin in nieuwe ontdekkingen. De pijler van mijn collectie zijn natuurlijk de gidsen – de enige die ik niet heb is de Engelse vertaling van de gids van 1914. Eigenlijk heeft mijn passie mij de fantastische geschiedenis van de hele familie Michelin doen ontdekken.”

Een geniale neus voor reclame

Deze unieke familiegeschiedenis begint in 1889 in Clermont-Ferrand, in de Franse Puy-de-Dôme, met de fabricage van de eerste luchtbanden. Een van de twee broers Michelin, Edouard, vindt in dat jaar namelijk de demonteerbare luchtband voor fietsen uit (1891). Een revolutionair idee. Maar daar blijft het niet bij: na de fiets krijgt hij belangstelling voor de koets en daarna voor de automobiel. Voor elk type band wordt een octrooi aangevraagd. Het wereldwijde Michelin-imperium staat in de startblokken maar dat beseft Edouard op dat ogenblik nog niet.

Elf jaar later, in 1900, lanceert Edouards broer André de eerste Michelin-gids. “Hij bevatte een lijst van hotels en garages om de automobilisten te informeren en te helpen zodat ze overal in Frankrijk terecht konden bij panne of wanneer ze moesten overnachten. De eerste Michelin-gids voor België kwam uit in 1904.”

Een eeuw later verbergt Alain Morel zijn bewondering voor de gebroeders Michelin nog altijd niet. “Als bandenfabrikanten slaagden ze er op een geniale manier in, hun product te promoten. Zo organiseerden ze autokoersen om de waarde van hun banden te bewijzen en te tonen dat ze minder snel sleten en minder lekken hadden dan die van de concurrentie.”

Het ‘universum Michelin’

Blijft de rode Michelin-gids tot de dag van vandaag de heilige graal van de verzamelaars? En wie zijn deze verzamelaars eigenlijk? Waar ontmoeten ze elkaar? “Negentig procent van de verzamelaars zijn gefascineerd door de rode gids, voor Frankrijk. Restauranteigenaren en grote koks verzamelen die om twee redenen: het staat goed én het trekt veel mensen aan. Prestige en zaken zijn in ons vak nu eenmaal nauw met elkaar verbonden. In het begin heb ik ook op die manier gereageerd. Maar na verloop van tijd wordt het een passie. Er is een website waar we dingen kopen of te koop aanbieden. Het volstaat dat je op de site www.ebay.com ‘michelin’ intikt en je komt op een andere planeet terecht. Er is ook een jaarlijkse veiling in Clermont-Ferrand. Sinds 1999, het jaar na het eeuwfeest van het adresboek, zijn de prijzen enorm gestegen. Soms is het waanzinnig. Gidsen uit de jaren 50 halen prijzen van 75 tot 100 euro.”

Beschouwt Alain Morel zichzelf als een echte verzamelaar? “Natuurlijk. Ik ben de tegenpool van iemand die zeldzame stukken koopt. Een échte verzamelaar gaat zelf op zoek naar de gidsen die hij nog niet heeft. En hij verkoopt zijn dubbels om het geld weer in de verzameling te investeren. Ik weet dat sommige restauranthouders de volledige collectie van de rode gids kopen, maar die manier van werken interesseert mij niet. Verzamelaars zijn niet alleen uit op de boeken maar ook op de wegenkaarten, de bibendums, de affiches, de sleutelhangers, de oude banden, de blikken platen en de plastic figuurtjes. En dan zijn er nog de interne documenten van de firma Michelin. Plus alles wat verband houdt met de fabriek. Michelin bouwde huisjes voor zijn personeel, sanatoria, ziekenhuizen. Die aanpak schiep een soort Michelin-universum.”

Het bezoek van monsieur Edouard

In 1998 vierde Alain Morel de honderdste verjaardag van de geboorte van de beroemde bibendum met een tentoonstelling in zijn restaurant. Tot zijn verrassing gaf Michelin-Frankrijk Michelin-België opdracht zich afzijdig te houden. Alain Morel : “Deontologisch beschouwd was dat begrijpelijk. Maar later hebben ze zich bedacht: in juli 1998 werd ik uitgenodigd op de tentoonstelling in Clermont-Ferrand en in 2000 hebben ze mij gevraagd om deel te nemen aan de tentoonstelling voor de 100ste verjaardag van de rode gids.”

Ontstaat er geen belangenvermenging wanneer een restauranthouder mensen van Michelin in zijn zaak uitnodigt? ” Als ik mensen van de directie uitnodig, is dat niet om in de gids te komen. De inspecteurs hebben trouwens geen enkel contact met de directie. En ze bezoeken het restaurant incognito.”

En zo mocht Morel op de schattenzolder boven zijn restaurant de huidige directeur van de fabriek ontvangen, die dezelfde voornaam draagt als zijn grootvader, Edouard. “Voor mij was dat een onvergetelijke herinnering, een hoogtepunt. Ik wist dat hij wel andere dingen te doen had dan een verzamelaar te bezoeken, maar de aanhouder wint.”

Marc Welsch – Foto’s : Eddy Vangroenderbeek