De magie van Sint-Petersburg

Sint-Petersburg, het levenswerk van Peter de Grote, viert van mei tot december zijn driehonderdste verjaardag. Langs de oevers van de Neva is de Slavische magie van deze tsarenhoofdstad met haar prachtige paleizen nog duidelijk voelbaar.

Wie langs de Neva wandelt, onder de blik van bijna spookachtige kariatiden en atlanten, waant zich in een theaterdecor. De vesting van Petrus en Paulus lijkt wel erg kwetsbaar en teer om de oceanen voor het Heilige Rusland te openen. Toch legde tsaar Peter de Grote op 27 mei 1703 de eerste steen van deze vesting met de bedoeling zijn land naar Europa te richten en het een uitweg naar zee te bezorgen. De op tweeënveertig eilanden gebouwde stad werd één van de mooiste hoofdsteden ter wereld, met één sleutelwoord: eenheid. De Rossistraat, waar Nijinski en later Noerejev hun eerste danspasjes maakten, toont de essentie van deze zorgvuldig overdachte, gereglementeerde stijl. Ze is 220 meter lang en 22 meter breed, wat precies overeenstemt met de hoogte van haar gebouwen. Dat streven naar volmaaktheid schenkt de Nevski Prospekt en de kaden van de Neva hun ontroerende schoonheid.

De gouden kerken stromen vol

Het Rusland van voor de val van de Muur leeft verder in dit volk dat zijn weg zoekt in de democratie en opnieuw opvallend veel belangstelling voor religie vertoont.

Wladimir, een orthodoxe priester, vertelt er met schitterende ogen over: “In één eeuw werd alles wat met de Kerk te maken had twee keer kapotgemaakt. Maar in deze verwarde tijden is de Kerk opnieuw een baken voor de mensen.”

Na de Oktoberrevolutie moesten veel kerken plaatsruimen voor metro-ingangen, maar de beroemdste hebben het communistische tijdperk overleefd. In Onze-Lieve-Vrouw van de Zeelieden triomfeert de barok met goud en zonnen. De Sint- Isaakskathedraal is met haar 401 kilogram goud, veertien soorten marmer, malachiet en lapis lazuli meer indrukwekkend dan gracieus. Onze-Lieve-Vrouw van Kazan is niet langer het Museum van het Atheïsme maar opnieuw een gebedsplaats. Hier rust maarschalk Koetoezov, de tegenstander van Napoleon, onder de op het Franse leger veroverde vlaggen.

Aan het einde van de Nevski Prospekt herbergt de lavra (de residentie van de metropolieten, de aartsbisschoppen van de Orthodoxe Kerk) het kerkhof van Onze-Lieve-Vrouw van Tichvin, waar onder meer Tsjaikovski en Dostojevski rusten. Door het venster van zijn appartement kon de schrijver de koepeltorens zien van Onze-Lieve-Vrouw van Wladimir, waar baboesjka’s nog altijd clandestien honing en groenten aan de man brengen. Aan de overkant, op de overdekte markt van Koezni, verkopen marktkramers uit de Kaukasus rozijnen uit Armenië, granaatappelen uit Azerbeidzjan, komkommers uit Tasjkent û een vreemde ervaring wanneer het buiten twintig graden vriest. De laatste gemeenschappelijke appartementen zijn aan het verdwijnen en de grote cellist Rostropovitsj heeft nu een paleis tegenover de kruiser Aurora, waar Lenin de overwinning van de revolutie uitriep. Eigenaardig genoeg is het kanon van de Aurora op het hoofdkwartier van de KGB gericht, waar Wladimir Poetin ooit nog heeft gewerkt. De Russische president, die in Sint-Petersburg geboren is, laat het niet aan zijn hart komen. Hij steunt de renovatie van zijn stad. Valerii Golubev, voorzitter van het comité voor toerisme, legt uit: “De federale regering heeft 40 miljard roebel (1,1 miljard euro) uitgetrokken om ongeveer vierduizend monumenten te restaureren. Dat is evenveel als de hele begroting van de stad!”

De hoofdstad van de samenzweerders

De onvoorstelbare weelde van het Joessopovpaleis, met zijn schoorstenen van malachiet, zijn Moorse baden en zijn theater in Italiaanse stijl, was ooit het decor van een historisch drama. Hier vergiftigde prins Felix Joessopov de monnik Raspoetin, schoot hij zijn revolver op hem leeg en gooide hij hem in een kanaal, waar hij waarschijnlijk verdronk...

De geschiedenis van Sint-Petersburg, dat van 1712 tot 1919 de hoofdstad was van Rusland, is een aaneenschakeling van complotten en moorden. De revolutionairen die tsaar Nicolaas II en zijn gezin vermoordden, werden voorafgegaan door Catharina de Grote, die haar echtgenoot liet ombrengen, en Ivan de Verschrikkelijke, die zijn zoon met eigen handen doodde. De schilder Repin heeft die gruwelijke scène afgebeeld op een schilderij dat in het Russisch Museum prijkt, naast werken van Kandinsky en Malevitsj, de vaders van de abstracte kunst.

Bruegel, Rembrandt, Renoir, Matisse... het Hermitagemuseum bezit drie miljoen werken maar exposeert er ‘slechts’ zestigduizend. Conservator Mikhaïl Anikin laat ons zijn fabelachtige reserves zien. Hij trekt aan een van de achtendertig panelen van de zaal: een honderdtal doeken verschijnt, wachtend op een opknapbeurt, of een toeschrijving. Met een brede glimlach toont hij een aangrijpende Sint-Jan-de-Doper die aan Leonardo da Vinci wordt toege- schreven. Met een hoofd vol beelden komen we weer op de esplanade van het Winterpaleis, waar een man moederziel alleen saxofoon speelt in de ijzige winter.

Het centrum van de wereld

In Sint-Petersburg is de kunst alomtegenwoordig. In het Peterhof, de residentie van de tsaren, dempt het knisperende geluid van voetstappen in de sneeuw de muzikanten die de bezoekers verwelkomen. Na een bezoek aan Versailles stichtte Peter de Grote dit kasteel, waarvan het grote kanaal uitmondt in de bevroren golven van de Baltische Zee. In het park, ingeduffeld met wolven- en berenvellen, kun je dromen dat je dokter Zjivago bent, terwijl de paarden van de trojka tussen de berken draven. Dan verschijnt de 306 meter lange, blauwe gevel van Tsarskoje Selo, de indrukwekende balzaal vol spiegels en houtsnijwerk waar Wladimir Poetin bij de officiële viering van de driehonderdste verjaardag van deze unieke stad een vijftigtal staatshoofden en regeringsleiders zal ontvangen. Heel even zal Sint-Petersburg opnieuw het centrum van de wereld zijn. n

A Jean-Pierre Reymond