De kracht van boeken

Of het nu om grote klassiekers, stationsromannetjes of zelfhulpboeken gaat, lezen is prima om te breken met gewoonten, om de wereld vanuit een andere invalshoek te bekijken.

Herinner je je Madame Bovary van Flaubert nog? De mooie Emma Bovary zit vast in een ongelukkig huwelijk en verveelt zich. De romannetjes die ze stiekem koopt, brengen haar het hoofd op hol. Ze droomt van amoureuze escapades, maar in het echte leven duren haar avontuurtjes maar kort. Ze leeft boven haar stand. In het nauw gedreven door haar schuldeiser en in de steek gelaten door haar minnaar, ziet ze geen andere uitweg dan zelfmoord. Je kan dit verhaal lezen als een aanklacht tegen fictie, die ons gevangen houdt in een droomwereld. Maar Flaubert opent ons de ogen. Daarin schuilt de kracht van grote klassiekers: ze overrompelen ons, maar bieden troost!

Toch waarschuwt Dr. Gabrielle Scantamburlo, diensthoofd psychiatrie van het UZ Luik en zelf verslingerd aan boeken, voor een al te elitaire houding. We moeten bestsellers – niet zelden liefdesromans – niet links laten liggen. “Ook de boeken van pakweg Santa Montefiore kunnen een positieve impact hebben! Misschien zullen ze je visie op existentiële levensvragen niet veranderen, zoals grote klassiekers vaak wél doen, maar ze bezorgen ons een prettig gevoel.” Als psychiater laat Scantamburlo geen gelegenheid onbenut om met haar patiënten over boeken te praten. “Boeken zijn formidabel materiaal om de dialoog op gang te trekken. Lezen bevordert je inleving en doet je nadenken over bepaalde fases uit je eigen leven. Altijd interessant als aanloop naar een therapie.”

Auteurs als psychotherapeuten

Toen Muriel (52) aanklopte bij een psychologe, raadde die haar aan om Who’s Afraid of Virginia Woolf? te lezen, een toneelstuk dat zich afspeelt in de huiskamer van een ouder koppel vol onuitgesproken frustraties, dat elkaar verbaal afmaakt. “Dit stuk deed me beseffen dat er wel degelijk iets is wat mij en mijn man bindt, ondanks ons voornemen om te scheiden. Het boek deed pijn, omdat het de vinger legde op de moeilijke levensfase waar ik door moest. Maar het heeft me ook goed gedaan, omdat het me in staat heeft gesteld om onze relatie te objectiveren”, legt Murielle uit.

Daarom vindt boekentherapeute, romanschrijfster en kinesitherapeute Régine Detambel feelgoodboeken – ontspannende verhalen met stereotiepe personages en steevast een happy end, die momenteel het mooie weer maken in de boekhandel – maar niets. Ze vraagt meer aandacht voor de grote romanschrijvers zoals Dostojevski, Kafka en Thomas Mann. Auteurs die ons anders naar de wereld leren kijken, ook al vergt het een inspanning om hun boeken te lezen en halen ze onze zekerheden onderuit. “Een boek kan ons maar helpen om het hoofd boven water te houden en onszelf in vraag te stellen, als het uit verschillende lagen is opgebouwd en meerdere betekenissen heeft. Een plat verhaal, wat goede raad en gezond verstand volstaan niet. Het genot dat uitgaat van herhalingen, van het hypnotiserende effect van een rijm, van zinnen uit het hoofd leren en de verwondering die een hermetische tekst oproept: dat zijn de pijlers van boekentherapie.”

Detambel heeft het niet begrepen op boekencoaching, de trend van boeken op voorschrift die kwam overgewaaid uit de Angelsaksische wereld en vooral makkelijk te vatten boeken aanwendt. In 2013 stelde de Britse Orde van Geneesheren een lijst op met 30 therapeutische boeken voor mensen met onder meer depressie, boulimie, slapeloosheid. Naast zelfhulpboeken prijken op die lijst ook romans zoals The Pursuit of Love van Nancy Mitford en zelfs Bridget Jones van Helen Fielding. Die utilitaire en restrictieve visie op lezen zint Detambel niet. Zij pleit voor creatieve boekentherapie, waarbij hulpverleners én bibliothecarissen worden opgeleid om patiënten-lezers te begeleiden bij hun ontmoeting met boeken die de stempel literatuur verdienen: diepgaand, veellagig en vooral subversief.

Detambel vertelt graag het verhaal van Georges-Arthur Goldschmidt, een van oorsprong Duitse schrijver, die radeloos was toen hij op zijn 13de ontdekte dat hij sadomasochistische neigingen had. Hij was ervan overtuigd dat hij een monster was, tot zijn leraar Latijn hem een tekst uit de oudheid gaf en Goldschmidt ontdekte dat anderen al eerder over dit onderwerp hadden geschreven. Hij voelde zich opnieuw mens. Met boeken voelt niemand zich alleen op de wereld, concludeert Detambel.

Zelfhulpboeken helpen

Socioloog Nicolas Marquis vindt het een vergissing om neerbuigend te doen over de zelfhulpboeken die als zoete broodjes over de toonbank gaan. Zelfhulpboeken worden door de mensen die ze lezen als doeltreffend ervaren. Ze maken deel uit van een magisch denken, dat in alle samenlevingen bestaat en dat zich in onze maatschappij vertaalt in hyperrationalisme: nare gebeurtenissen worden uitgelegd volgens een glashelder causaal systeem waarvan wij de hoofdverantwoordelijken zijn. Dat impliceert dat we ook echt baas kunnen worden over ons eigen leven. Een uiterst verleidelijk discours in een tijd waarin iedereen wordt aangemoedigd om zich te ontplooien.

Uit dit debat tussen boekentherapeuten moeten we één ding onthouden: lezen heeft een positieve impact op mensen, ongeacht de inhoud van het boek! Zo denkt ook de Franse arts Pierre-André Bonnet over boekentherapie in de huisartsgeneeskunde: lezen stimuleert ons om andere denkwijzen uit te proberen. Het vereist concentratie en leert ons te focussen op onszelf door open te staan voor de wereld.

Boekenbeurs – 3 tot 11/11 – Antwerp Expo, Van Rijswijcklaan 191, Antwerpen – www.boekenbeurs.be

JULIE LUONG

Partner Content