De elektroshocks zijn terug

Elektroshocks... de naam schrikt af en toch heeft deze behandeling in het domein van de psychiatrie opnieuw aan belang gewonnen. Voor bepaalde aandoeningen, uiteraard, en de werkwijze is enorm geëvolueerd. We noemen ze nu de sismotherapie of elektroconvulsietherapie.

In de film Een vlucht over het koekoeksnest zien we de patiënt op en neerbewegen terwijl hij een sismobehandeling krijgt”, herinnert zich psychiater Jean-Louis Kempeneers. Tegenwoordig heeft de psychiatrie niets meer te zien met het universum dat in de film van Milos Forman uit 1962 wordt geschetst. Een wereld waarin de patiënt op weinig respect kon rekenen. Ook de elektroshocktherapie heeft radicale verbeteringen ondergaan. Bij sommige patiënten worden zeer positieve resultaten geboekt wanneer een farmaceutische behandeling in gebreke blijft. “Deze heropleving komt uit de Verenigde Staten”, zegt dr. Kempeneers. De behandeling beoogt een verbetering in het ziektebeeld zodat de patiënt niet meer zijn toevlucht moet zoeken tot antidepressiva of er minder van gebruiken.”

Voor wie?

Niet iedereen haalt voordeel uit zo’n behandeling. Een strenge selectie van de patiënten is essentieel. “We stellen de sismotherapie alleen voor bij patiënten met een zware depressie die levensbedreigend is (zelfmoordneigingen, automutilatie, weigering voedsel tot zich te nemen...) en wanneer antidepressiva niet het beoogde resultaat geven. Ze is ook alleen zinvol bij een depressie waar de neurochemische ontregeling domineert (seizoensdepressie of depressie met een belangrijke erfelijke factor).

Een contra-indicatie is wanneer er een externe of psychologische factor aan de basis ligt, want in deze gevallen zal een behandeling met anti-depressiva en een psychotherapeutische therapie meer effect sorteren. Vandaar het belang van een doorgedreven ondervraging van de patiënt vooraleer een beslissing wordt genomen. “Het is nooit het één of het ander, want er kan een niemandsland bestaan tussen de twee vormen van depressiviteit, een familiale basis die een voedingsbodem wordt waarop zich externe factoren kunnen enten.”

De arts legt de patiënt eerst uit hoe de behandeling verloopt en vraagt zijn toestemming. Indien hij niet in staat is om te antwoorden, wordt het akkoord van de familie gevraagd.

Hoe verloopt de behandeling?

Hoe vreemd dat ook mag lijken, het is de bedoeling van deze behandeling een epilepsieaanval uit te lokken. Daartoe leidt men een elektrische stroom tussen de slapen of langs één kant van de schedel. Zoals bij een epilepsiecrisis, worden de hersencellen die ons humeur beïnvloeden, op hetzelfde ogenblik leeggemaakt, waardoor ze worden gestimuleerd om de productie van neurotransmitters te verhogen.

“Vroeger ging men op empirische manier te werk. Tegenwoordig kunnen we doseren en zien we dat gestimuleerde cellen meer neurotransmitters produceren’, zegt dr. Kempeneers.

Perfect onder controle

Terwijl de patiënt onder algemene verdoving is – dit duurt maar enkele minuten -, blokkeert een product de spieren zodat de spierschokken die door de behandeling worden uitgelokt (dezelfde als bij een echte epilepsieaanval) worden onderdrukt. “We merken alleen dat de oogleden of de lippen wat bewegen, en de tenen worden gestrekt. We vermijden op die manier dat de patiënt achteraf spierpijn heeft, of dat hij breuken oploopt, wat vroeger wel eens als nevenwerking bij deze behandeling voorkwam.”

Ten slotte stelt een elektro-encefalogram (EEG) de arts in staat om de elektroshocks te controleren. “We doseren de stroom in functie van de reactie van de patiënt. Voordien moesten de bewegingen van de patiënt in de gaten worden gehouden. Nu kunnen we dankzij het EEG de epileptische drempel bereiken, zonder hem te overschrijden”, verduidelijkt dr. Kempeneers.

De stroom, een lage voltage, wordt toegediend door middel van twee elektrodes. Na de behandeling kan wel eens meer hoofdpijn optreden en een wat verwarde toestand.

Een ommekeer na enkele seances

Men voorziet een tiental behandelingen, meestal twee per week. “Na vier of vijf seances kan er al een verbetering merkbaar zijn, soms zelfs heel duidelijk. In goede omstandigheden kunnen elektroshocks dubbel zo goed werken als antidepressiva”, zegt dr. Kempeneers. De patiënt is vaak gehospitaliseerd omwille van zijn zware depressieve toestand. Maar van zodra hij beter is, kan hij voor dagopname kiezen. Indien de patiënt minder goed reageert, gaat men tot zestien seances. Maar wanneer na vijf of zes seances geen verbetering merkbaar is, wordt de behandeling stopgezet.”

Het positieve effect van de elektroshocks vermindert na ongeveer vier maand. “Dan nemen anti-depressiva de behandeling weer over. En voor de patiënten die daar niet positief op reageren, worden een aantal nieuwe elektroshocks gegeven, één per maand, om de situatie te stabiliseren.”

In België

In ons land wordt deze therapie slechts op een kein aantal patiënten toegepast. “En meer in het Nederlandstalige landsgedeelte, vooral onder Angelsaksische invloed”, constateert dr. Kempeneers. Maar sinds een tiental jaar is er een belangrijke evolutie: meer en meer huisartsen en psychiaters weten nu dat deze behandeling bestaat. Misschien dat nieuwe antidepressiva de elektroshocks in de toekomst opnieuw zullen vervangen, want het blijft toch een zware behandeling. Maar in bepaalde gevallen, kan ze zeker een uitkomst bieden die we onze patiënten vroeger niet konden aanbieden.”

Gwenaëlle Ansieau