“Collectieve lafheid!”

In haar regeringsverklaring, net voor de zomer, nam de paarse coalitie zich voor de reële pensioenleeftijd van de Belgen te verhogen. Enkele maanden later maakt de NMBS – met de Staat als enige aandeelhouder – zich klaar om 4500 banen te... schrappen, onder meer door middel van het brugpensioen.

Lees in dit verband ook het Dossier brugpensioen, p. 84 tot 89.

België heeft een opvallend lage activiteitsgraad van 55-plussers, wat volgens steeds meer waarnemers de schuld is van de vrijgevigheid van de systemen die een vroeg vertrek uit het actieve leven mogelijk maken. Het bekendste van die systemen, het brugpensioen, vindt weinig genade in de ogen van econoom Pierre Pestieau.

Bij de NMBS geeft de Staat zijn zegen aan het vroegtijdige vertrek van duizenden werknemers, terwijl de regering elders aandringt op de noodzaak om langer te werken. Is dat geen tegenstrijdigheid?

Je kunt die tegenstrijdigheid op ver-schillende manieren bekijken. De NMBS heeft grote economische problemen. Als men de begroting koste wat het kost in evenwicht wil brengen, moet men een deel van de werknemers laten afvloeien. Als werkgever en als vertegenwoordiger van de samenleving in haar geheel kan de regering dat moeilijk beletten. De hamvraag is echter of de werknemers die hun baan zullen verliezen met brugpensioen moeten. In een wild kapitalisme zouden de gewezen werknemers van de NMBS een andere baan moeten zoeken. Bij Sabena is het op die manier gegaan: in plaats van met brugpensioen te vertrekken, hebben veel gewezen werknemers via herscholingen en het werkloosheids-stelsel ander werk gevonden. Waarom zou dat dan voor de mensen van de spoorweg niet lukken? Het feit dat het personeel van Sabena hoger opgeleid was, zou natuurlijk een verschil kunnen maken, maar in onze maatschappij zou het normaal moeten zijn dat iemand van vijftig of vijfenvijftig jaar een nieuwe baan kan krijgen. Jammer genoeg is dat in de praktijk niet het geval.

Moeten we het brugpensioen dan afschaffen? Het minder toegankelijk maken?

Vast en zeker. De activiteitsgraad van mensen boven de 55 jaar is nergens zo laag als in ons land. We kennen de belangrijkste reden waarom mensen zo vroeg stoppen: omdat de mogelijkheid er is. Niemand houdt op met werken als daar geen financiële tegemoetkoming tegenover staat. Als we naar de cijfers kijken, zijn de mensen die voor hun 65e stoppen met werken niet allemaal bruggepensioneerden. Ze genieten vaak van andere sociale voorzieningen, zoals Canada Dry, een brugpensioen dat er eigenlijk geen is (de werknemer krijgt een werkloosheidsvergoeding en de vroegere werkgever compenseert het verschil met wat hij als bruggepensioneerde zou ontvangen). De invaliditeitsverzekering wordt eveneens gebruikt om vroeger te stoppen met werken. En dan is er nog het openbaar ambt, met zijn speciale stelsels die een vervroegd pensioen mogelijk maken. Vandaag beseffen we dat we het tij alleen kunnen keren door al die programma’s af te schaffen of beter te controleren. Het zou verkeerd zijn het brugpensioen aan te pakken en de andere mechanismen die een vervroegd vertrek mogelijk maken ongemoeid te laten.

Wat moet er dan gebeuren als een onderneming herstructureert of haar deuren sluit?

Mensen van alle leeftijden moeten de kans krijgen om nieuwe banen te vinden, zich te herscholen, opleidingen te volgen. We mogen in België niet blijven denken dat je een bedrijf niet kunt sluiten zonder een brutale, pathologische brugpensionering. Het is toch niet logisch dat de werknemers van een bedrijf dat de boeken neerlegt maar één mogelijkheid hebben, uit het actieve leven stappen? Men kan daar natuurlijk op antwoorden dat een spoorwegarbeider van 50 op een zo zwakke arbeidsmarkt als de onze geen werk zal vinden. Dat belet niet dat het absurd is om iemand van die leeftijd met brugpensioen te sturen, terwijl hij een levensverwachting van 80 jaar heeft.

Uit alle peilingen blijkt dat veel werknemers graag voor de wettelijke leeftijd met pensioen zouden kunnen...

Dat kan waar zijn, maar als de stelsels die een vervroegde pensionering stimuleren worden afgeschaft, zal dat niet meer relevant zijn. Want wie dan te vroeg stopt, zal een heel klein pensioentje krijgen. Geen 80 % van het inkomen op 53 jaar, zoals nu, maar slechts 30 % of zo! In de peilingen zeggen de meeste mensen dat ze met brugpensioen willen, omdat ze weten dat ze een vrij hoog gewaarborgd inkomen zullen krijgen. Als ze beseffen dat de staatskas daar geen geld meer voor heeft, zeker niet in een vergrijzende demografie, zullen ze anders gaan denken.

Waarom worden oudere werknemers gediscrimineerd?

Een van de oorzaken is de Belgische gewoonte om mensen volgens hun anciënniteit te betalen. Dat beleid brengt de werkgevers in de verleiding om oudere personeelsleden sneller af te stoten. Ze zijn immers te duur. Maar waarom moeten we oudere mensen eigenlijk meer betalen dan jonge? Welke realiteit rechtvaardigt dat? Men wil de mensen belonen omdat ze trouw of dapper zijn, maar in principe zegt de economische logica dat je ze volgens hun productiviteit hoort te vergoeden. En het is niet zeker dat oudere mensen productiever zijn. Hoe duurder oudere mensen in vergelijking met jonge zijn, hoe groter de verleiding om ze te ontslaan. In Zweden en Japan evolueert het loon heel anders tegenover de leeftijd dan in België. Bij ons neemt het voortdurend toe, in die landen daalt of stagneert het.

Hebt u de indruk dat de huidige regering beseft wat er op het spel staat?

Ze lijkt nogal geneigd om tot morgen uit te stellen wat ze vandaag dringend zou moeten doen. De regering weet dat de staatsschuld naar omlaag moet, dat ze de financiering van de sociale zekerheid in evenwicht moet brengen en dat we langer zullen moeten werken. Maar ze steekt haar kop in het zand. Ze houdt zich liever bezig met de vluchten boven Brussel of het stemrecht voor vreemdelingen, in plaats van het fundamentele probleem van de financiering van de toekomstige pensioenen aan te pakken. Eigenlijk is het een soort collectieve lafheid. Het patronaat wil dat de mensen langer werken, maar stuurt zijn werknemers met pensioen zodra het de kans krijgt. De vakbonden willen dat het pensioenstelsel is zoals het blijft en de meeste burgers willen het probleem liever niet zien. Als je tegen gepensioneerden zegt dat ze veertig jaar op de kosten van de gemeenschap zullen leven, antwoorden ze zonder veel overtuiging dat ze dat hebben verdiend of ze ervoor hebben bijgedragen. Dat is niet waar, want niemand heeft voor 40 jaar pensioen betaald! Als iemand zal betalen, zullen het de volgende generaties zijn, die onze staats-schuld moeten aflossen. n

A