Berlijn 25 jaar na de Muur

Een kwart eeuw geleden viel de Berlijnse Muur. Naar aanleiding van dit jubileum trokken wij naar de Duitse hoofdstad en dompelden ons onder in deze brok recente geschiedenis.

Berlijn, 9 november 1989: na 28 jaar openen Oost-Duitse grenswachters, onder druk van de samengestroomde mensenmassa, de grensposten tussen Oost- en West-Berlijn. De val van de Muur is een feit. Een kwart eeuw later is Berlijn een totaal andere stad, die zijn verleden echter niet vergeten is. Zes aanraders die inzicht bieden in dit stuk onwaarschijnlijke wereldgeschiedenis.

1 Prenzlauer Berg en Bernauer Strasse

Hans Boekhorst, onze gids, vestigde zich net na de val van de Muur in Berlijn en verdiepte zich in de Duitse geschiedenis. “De wijk Prenzlauer Berg was DDR-gebied en voor 1989 een stadsdeel in verval. Nu schitteren de herenhuizen in al hun pracht en heeft een hip publiek hier zijn intrek genomen”. Hans troont ons mee naar de symbolische Bernauer Strasse waar de bewoners op 13 augustus 1961 ontwaakten met prikkeldraad voor de deur. Hun huizen stonden op de scheidingslijn die de massale migratie van oost naar west moest stoppen. Sommigen sloegen in paniek en sprongen uit het raam. Een gedenksteen in het voetpad herinnert aan het eerste dodelijke slachtoffer dat viel bij een poging tot vluchten.

De historische gedenksite in deze straat maakt het verleden voelbaar. Van de 155km muur is hier 120m bewaard. Op de gevels van de aanpalende huizen staan levensgrote zwartwitfoto’s met pakkende taferelen uit die tijd. Roestige palen van 3,60 m hoog – even hoog als de oorspronkelijke muur – verrijzen naar het bouwwerk van de schande. “Er was veel weerstand tegen het heropbouwen ervan, maar in 1998 kon het Memoriaal Berlijnse Muur – worden ingehuldigd.”

We beklimmen het uitkijkpunt van waaruit we het 90m brede niemandsland met in het midden een controletoren zien. Wie de muur overklom en de dodenstrook betrad, werd onverbiddelijk neergeschoten. In 2010 werd verderop een herdenkingsvenster geplaatst met foto’s van wie de dood vond bij een vluchtpoging. De teller staat op 138. Dat dit tot 1989 bittere realiteit was in het hart van Europa, bezorgt ons koude rillingen.

De Muur Walking Tour, Berlin on Bike, Knaackstrasse 97, Kulturbrauerei. Prijs: €17p.p. Berlin on Bike biedt wandel- en fietstochten aan met een Nederlandstalige gids. Info en reserveren: www.berlinonbike.de

2 Met de Trabant door de stad

Een tocht door de stad met een Trabant is een authentieke ervaring. De DDR-auto is dit jaar 50. Maar ons model uit 1989 lijkt vooroorlogs. De motor sputtert oorverdovend. “We vinden ze op eBay voor €1.000″, vertelt onze chauffeur, die ons een flesje Wostok aanreikt, destijds een Russisch alternatief voor CocaCola. Om een DDR-gevoel op te roepen, rijden we in konvooi. Onze gids leidt de kolonne via een luidsprekertje in de auto.

Wij doen de Wall Ride en worden flink door elkaar geschud. Maar de rit loont de moeite. Hij brengt ons langs de Karl Marx Allee, de brede socialistische boulevard waar onder het Oost-Duitse regime militaire parades plaatsvonden. De sfeer is nog altijd bevreemdend. We houden halt bij het nu leegstaande Café Moskou. Hier verzamelden de partijbonzen. Gewone stervelingen kwamen er niet in.

Ook de East Side Gallery in de wijk Kreuzberg ligt op ons parcours. Dit 1,3 km lange stuk oorspronkelijke muur kijkt uit over de rivier de Spree en werd in 1990 langs de oostelijke zijde beschilderd door 120 kunstenaars uit de hele wereld. Het staat nu symbool voor vrijheid en hereniging. Trabi Safari met Trabi World, Zimmerstrasse 97, www.trabi-world.com. Diverse tours. Prijs: €34 tot €79p.p.

3 Echt DDR-leven

We hebben afspraak in de Kulturbrauerei, tot 1967 een staatsbrouwerij, nu een cultuurcentrum. Recent opende hier een expo met 800 authentieke voorwerpen die een inkijk geven in het dagelijkse Oost-Duitse leven voor 1989. Gids Gabriële Zurn: “Aan voedingsmiddelen geraken was een hele opgave. Er was vaak schaarste met lange wachtrijen tot gevolg. De overheidsbedrijven planden de productie vaak verkeerd in. Bovendien zat de DDR in permanente geldnood.” We kijken onze ogen uit in de nagebouwde supermarkt met authentieke blikken bonen, rijst en jam.

We stappen ook een somber DDR-flatje binnen. “Slecht behuisde armen waren hier erg blij mee”, aldus Gabriële. “Kijk, dit poppenhuis uit de DDR heeft best een mooi design. Maar de leuke en kwalitatieve dingen waren bestemd voor de export”. Of er soms nog Ostalgie heerst, wil ik graag weten. “Bij sommige mensen. Diegenen die het moeilijk hebben om in onze maatschappij mee te draaien”, klinkt het. Altag in der DDR. Museum in der Kulturbrauerei, Knaackstrasse 97, www.hdg.de. Prijs: gratis. Alternatief: DDR-museum, www.ddr-museum.de

4 Het muurpanorama. Herfst in de jaren ’80

Kunstenaar Yadegar Asisi woonde rond 1980 langs de westelijke zijde van de Muur. Het Mauer Panorama uit 2012, vlakbij Checkpoint Charlie, is zijn meest persoonlijke kunstwerk. Wanneer we het monumentale panorama binnenstappen, kijken we recht op de muur. We zien een banale, levensechte herfstdag in de jaren 1980. Vanop een uitkijkplatform in het westen, waar mensen zich aan hun dagelijkse bezigheden wijden, werpen we een blik over de Muur. We hebben zicht op de Todesstreifen en de DDR-grensbewakers. Een beklijvende trip naar de geschiedenis. “Ik ben geschokt wanneer ik bedenk hoe normaal wij ons leven toen vonden”, zegt Asisi in een begeleidende tekst. Asisi Mauer Panorama, Friedrichstrasse 205. Tot 31/3/2015. Prijs: €10. www.asisi.de

5 Black Box. De Koude Oorlog

Wat in Berlijn gebeurde, was de meest schrijnende uiting van de Koude Oorlog. Bij het mythische Checkpoint Charlie – de enige grenspost waar buitenlanders naar Oost-Berlijn konden – opende vorig jaar Black Box, het eerste museum over de Koude Oorlog. Een onmisbaar bezoek voor wie de internationale context wil begrijpen. Het verhaal start net na WOII, wanneer de geallieerden Berlijn verdelen, en eindigt, via de oprichting van de DDR in 1949, de wapenwedloop tussen de VS en Rusland en de perestrojka van Gorbatsjov, met de val. Een recente geschiedenis die rijkelijk gestoffeerd is met televisiebeelden. Black Box, Immerstrasse. Prijs: €5. www.visitberlin.de

6 Het Tränenpalast

Interessant is ook de recente heropening van het Tränenpalast. Onder het Oost-Duitse communistische regime kregen sommige mensen uitzonderlijk een visum om naar het westen te reizen. Vaak vertrokken ze vanuit het station Friedrichstrasse, waar zich een controlepost bevond. De vertrekhal werd omgedoopt tot Tränenpalast, omdat zij die vertrokken de intentie hadden nooit meer terug te keren en hun vrienden en familie nooit meer zouden terug zien. De expo vertelt de emotionele verhalen van de vluchtelingen. Onze aandacht wordt getrokken door het tv-journaal uit de jaren 1950-1960. Zij geven zowel de Oostals West-Duitse visie op de actualiteit van toen.

Tränenpalast. Reichstagufer 17. Prijs: gratis. www.visitberlin.de

Praktisch

Info: www.visitberlin.de Erheen: directe vluchten Brussel-Berlijn: 1u20. Met Deutsche Bahn: 6 uur, met overstap in Keulen: www.bahn.de

Ann Heylens