België swingt !

België en de jazzdelen een lange liefdesgeschiedenis.En zoals elk jaar komt het festivalseizoen bij het begin van de lente stilaan op gang.Swing met ons mee naar alle uithoeken van het land!

Volgens sommige historici gaat de jazzmuziek, die ontstaan is in New Orleans, terug tot de tijd van de Amerikaanse burger-oorlog. Anderen wijzen de legendarische Buddy Bolden aan als oervader van de jazz. Voor het begin van de 20ste eeuw zou deze kornettist de grondslagen van een muziekstijl bepaald hebben, die weldra jazz genoemd zou worden. Op het einde van hun carrière eisten enkele pioniers, zoals Jelly Roll Morton en Nick LaRocca, die hun debuut maakten in 1912, op hun beurt het vaderschap op. De jazzmuziek heeft wellicht nooit een mythische vader gehad. Ontstaan uit de ontmoeting tussen de marching bands die de evenementen van het sociale en feestelijke leven van de zwarte gemeenschap begeleidden, en de pianomuziek die gespeeld werd in de bordelen van de Franse wijk door muzikanten die zich lieten inspireren door Europese dansen, is jazz eveneens een kruisbestuiving van blues, work songs, negrospirituals en ragtime waarvan Scott Joplin de beroemdste componist was. Hoe de naam jazz ontstaan is, blijft echter een mysterie. Is jazz, vroeger ook geschreven als Jass, een woord uit het Afro-Amerikaanse slang, dat synoniem is van energie, of verwijst het naar de geslachtsdaad? Maar het kan ook afgeleid zijn van de kreet die de bewonderaars van de muzikale hoogstandjes van een zekere Jazzbo slaakten.Een waaier van stijlen

Bent u eerder swing, cool of free? Of alles tegelijk? De jazzmuziek omvat zoveel verschillende stijlen dat je er als leek meestal niet wijs uit raakt.

New Orleans: Jazz, met zijn ritmische breeknoten, instrumentale uitbarstingen en zijn kunst om volksliederen opnieuw te interpreteren, nam pas echt een hoge vlucht in de jaren 20. Ook al vond de eerste opname, ironisch genoeg, plaats in 1917 in New York door een blank orkest, de Original Dixieland Jass Band, toch zou de jazzstijl, die in Louisiana ont-staan is en New Orleans genoemd werd, algauw de Verenigde Staten ver-overen toen King Oliver en Jelly Roll Morton hun eerste 78-toerenplaat maakten. Eén muzikant in het bijzonder onderscheidde zich in die periode, de trompettist Louis Arm-strong die met zijn talent bijna alle anderen overschaduwde, met uitzondering van Sydney Bechet.

Swing: De beurscrash van 1929 ging gepaard met de uittocht van muzikanten uit het zuiden van de VS naar de steden van het midwesten en het oosten. Maar ook de muziek stond niet stil. Van Chicago, met de blanke muzikanten Frankie Trumbauer en Bix Beiderbeck, en New York, onder invloed van de orkesten van Duke Ellington (pianist geboren in Washington waar hij in 1918 zijn debuut maakte) en Fletcher Henderson en van de eerste gemengde ensembles met blanken (Benny Goodman, Gene Krupa) en zwarten (Billie Holiday, Lionel Hampton) tot Kansas City met Bennie Moten, Count Basie en Lester Young. De jazzmuziek kende een eerste grote ontwikkeling toen de polyfonie van New Orleans de voorgrond overliet aan de verfijnde arrangementen van de Swing. Tegelijk begon jazz zich in Europa te verspreiden via kleine orkesten, zoals het Quintet du Hot Club de France met onder meer Django Reinhardt.

Bebop: Tijdens de Tweede Wereldoorlog gaven een handvol jonge aanstormende talenten zoals Charlie Parker, Dizzy Gillespie, Miles Davis, Thelonious Monk, Bud Powell, Kenny Clarke en Max Roach een andere richting aan de jazzmuziek. Bebop brak met de roots van het genre en werd overheerst door een getalenteerde solist die voortaan vrijuit kon improviseren terwijl hij de basisstructuur van het muziekstuk respecteerde. Deze breuk, die Europa pas in 1945 zou ontdekken en snel zou overnemen, veroorzaakte een verdeeldheid tussen de klassieke en moderne jazzmuzikanten, die ook vandaag nog nagalmt.

Hard bop: De vroegtijdige dood van Charlie Parker in 1955 kwam op een moment toen bebop zich onder invloed van de drummers Max Roach en Art Blakey ontwikkelde naar een ritmisch eenvoudiger stijl die de solisten nog wat vrijer liet in hun bewegingen. Met als kopstukken Sonny Rollins, John Coltrane, Dexter Gordon, Miles Davis, Clifford Brown, Horace Silver (die zorgde voor een Soultoets) en zelfs pianisten Ahmad Jamal en Bill Evans blijft de hard bop ook vandaag nog de basis van de jazzmuziek.

Cool: Gelijktijdig met de bebop ontwikkelde de cool – voornamelijk blanke vertolkers hoewel Miles Davis de bekendste was – zich vanaf 1949 door aan de bop expressievormen uit de klassieke muziek toe te voegen, zoals het contrapunt. In New York werden arrangeur Gil Evans, het Modern Jazz Quartet (hoewel volledig Afro-Amerikaans), Lennie Tristano, Lee Konitz en Warne Marsh nauwelijks minder bekritiseerd dan hun Californische collega’s van de West Coast, zoals Stan Kenton, Shorty Rogers, Jimmy Giuffre, Chet Baker, Lee Mulligan, Art Pepper en Stan Getz, die allen te blank waren om niet verdacht te worden.

Freejazz: Freejazz ontstond aan het begin van de jaren 60 met pianist Cecil Taylor en saxofonist Ornette Coleman (wiens plaat Free Jazz zijn naam zou geven aan deze stroming). De politiek bewuste, internationalistische, revolutionaire maar ook mystieke en poëtische free is voor jazz wat de abstracte schilderkunst was voor de figuratieve kunst. De grondleggers waren Alber Ayler, Eric Dolphy, John Coltrane, Don Cherry, het Art Ensemble van Chicago, Milford Graves en Bill Dixon. Hoewel de stijl vaak gewelddadig verworpen werd, heeft de freejazz mettertijd het leven geschonken aan unieke muzikanten zoals Anthony Braxton. Uit de freejazz ontstond onder meer de Europese improvisatiemuziek van Peter Brötzmann, Evan Parker, Peter Kowald, Alexander Von Schlippenbach en John Stevens.

Jazz-Rock: Met het internationale succes van de rock-‘n-roll was jazz niet langer het populairste muziekgenre in de Verenigde Staten. Gefascineerd door Jimi Hendrix, besloot Miles Davis aan het einde van de jaren 60 om zijn muziek te elektrificeren. Zo ontstond een nieuwe jazzstijl waarin Miles gevolgd werd door een generatie (Joe Zawinul en Wayne Shorter in Weather Report, Herbie Hancock, Chic Corea, Tony Williams, John McLaughlin, die allen bij hem gespeeld hadden) die een fusion creëerde met de rockmuziek, een manier om de kinderen van Woodstock aan te spreken.

Jazz in België

België en de jazz delen een diepe band, al was het maar omdat de saxofoon en Django Reinhardt in ons land geboren zijn. Hoewel de jazzmuziek vanaf het begin in ons land aanwezig was met muzikanten als Charles Remue en Stan Brenders, vond het genre vooral na de Tweede Wereldoorlog een geweldige weerklank. In 1945 maakte België kennis met The Bob Shots, een bobgroep waarmee Bobby Jaspar, René Thomas, Francy Boland, Jacques Pelzer en Benoît Quersin naam maakten, terwijl in Vlaanderen op hetzelfde ogenblik saxofonist Jack Sels doorbrak. Maar de bekendste Belgische jazzmuzikant aller tijden is Toots Thielemans. Hij maakte internationaal naam als gitarist en werd de meest gevraagde mondharmonica-speler in de geschiedenis van de jazz. Hij speelde onder meer met Charlie Parker, Bill Evans en Quincy Jones en nam de harmonicasolo’s op zich voor films als Midnight Cowboy, Once Upon a Time in the West en Sugarland Express.

Philip Catherine maakte zich als eerste los van de tussengeneratie. Als partner van Charlie Mingus en Chet Baker behoorde hij vele jaren tot de internationale top van de gitaristen. Jazz was overigens nooit zo populair in België als de voorbije dertig jaar: pianist Fred Van Hove werkte zich op tot een van de grote namen van de Europese improvisatiemuziek, Michel Herr en Nathalie Lorier gaven een eigen toets aan de post-Evans piano terwijl saxofonist Fabrizio Cassol een van de origineelste figuren van de nationale scène is, eerst met Trio Bravo en daarna met Aka Moon. Ook in Vlaanderen breekt stilaan een nieuwe generatie door met saxofonisten Bo Van der Werf, Ben Sluijs en Jeroen Van Herzeele, trompettist Bart Maris en pianisten Erik Vermeulen, Kris Defoort en Jef Neve. Wordt vervolgd dus. U kunt ze aan het werk zien in tal van zalen, clubs en bars en op festivals in het hele land.

De 12 beste albums uit de jazzgeschiedenis

Om de ziel van de jazztalenten zo goed mogelijk te benaderen, stelden we een niet-exhaustieve lijst met de beste albums van de grootste jazz-artiesten samen.

The Quintet: Jazz atMassey Hall (OJC) (1953)

Charlie Bird Parker, Dizzy Gillespie, Bud Powell, Charles Mingus en Max Roach. De muzikanten die de bebop uitvonden, werden verenigd in Montreal voor een legendarisch concert en vereeuwigd op het hoogtepunt van hun carrière.

Sonny Rollins:Saxophone Colossus(Riverside) (1956)

Een van de beste hardbopalbums dankzij de grootste hardbopsaxofonist. Sonny Rollins geeft op dit album letterlijk vorm aan zijn improvisaties zoals een beeldend kunstenaar het zou doen.

Thelonious Monk: Brillant Corner (Riverside) (1956)

Met dit album biedt de lange tijd miskende pianist een meesterlijk concentraat van zijn buitengewoon talent als componist en muzikant – in het gezelschap van grote muzikanten zoals Sonny Rollins, Max Roach en Oscar Pettiford.

Art Pepper: Meets the Rythm Section(Contemporary) (1956)

Deze onverhoeds opgenomen plaat blijft de mooiste van de getalenteerde en dramatische Art Pepper, misschien wel de grootste blanke saxofonist, die hier geconfronteerd wordt met de ritmiek van de groep van Miles Davis.

Charles Mingus:Ah Hum (Columbia) (1959)

Als contrabassist en vooral componist, orkestleider en politiek geweten van de Afro-Amerikaanse muziek was Mingus, bijgenaamd The Angry Man of Jazz, een visionair. Dat komt magistraal tot uiting op deze plaat die echo’s van het verleden combineert met de kracht van de toekomst.

Dave Brubeck:Time Out (Columbia) (1959)

Het enorm succesvolle Time Out werd bij zijn release verworpen als te blank. Achteraf gezien, was het een experimenteel album waarop de pianist onvergetelijke melodieën uitvindt, zoals Blue Rondo à la Turk en Three to Get Ready die Nougaro bewerkte tot Franse klassiekers, zoals A bout de souffle en Le Jazz et la java.

Miles Davis: Kind of Blue (Columbia) (1959)

Alles werd al gezegd en geschreven over het meest legendarische album uit de geschiedenis van de jazz. Kind of Blue, een meesterwerk, vormt het hoogtepunt in de carrière van de trompettist die hier begeleid wordt door een handjevol rassolisten zoals John Coltrane, Bill Evans en Cannonball Adderley.

Ornette Coleman:The Shape of Jazz to Come (1959) (Atlantic)

Het eerste explosieve album van de vader van de freejazz. Onvergetelijke melodieën (Lonely Woman en Peace) worden in vuur en vlam gezet door de saxofoon van Ornette en de trompet van Don Cherry. Vernietigend en onvergetelijk. Bill Evans:The Complete Live at The VillageVanguard 1961 (Riverside)

Dit album met alle nummers die opgenomen werden in de jazzclub Village Vanguard, vat het buitengewone talent van Bill Evans perfect samen en getuigt van de grote invloed – van Keith Jarrett tot Brad Mehldau – die hij had op de pianojazz.

Duke Ellington:Meets Coleman Hawkins (Impulse!) (1962)

De wat late ontmoeting tussen de verbazingwekkende orkestleider-componist en de vader van de tenorsaxofoon lost alle verwachtingen in met een euforische viering van de swing.

John Coltrane:A Love Supreme(Impulse!) (1964)

Een mystiek gedicht in vier taferelen, dat van het begin tot het einde gedomineerd wordt door de saxofoon van Coltrane, die om beurten lyrisch, intens, contrapuntisch en symfonisch is. Velen beschouwen dit album als het volmaaktste werk van een van de grootste muzikanten uit de geschiedenis van de jazz.

Cecil Taylor:Conquistador(Blue Note) (1965)

De percussieve piano van Cecil Taylor en de zes muzikanten die hem begeleiden, creëren een somber, intens en toch vreugdevol album dat de essentie van jazz vormt. Essentieel hoewel deze nieuwe wereld van geluid niet voor elk oor bestemd is. n

Info

www.jazzinbelgium.com: alles over jazz in België. Locaties, concerten, discografie, muzikanten,...

Gilda Benjamin en Philippe Elhem