Angst en depressie De crisis eist haar tol

De economische crisis veroorzaakt psychologische ontreddering waarvan de omvang nog niet in kaart is gebracht. De ravage treft alle lagen van de bevolking, weet psychoanalytica Claude Halmos.

Depressie, angst, lichamelijke klachten,... psychologische problemen worden doorgaans toegeschreven aan een kwetsbare persoonlijkheid, aan relatieproblemen, aan een moeilijke jeugd. Maar wie durft vandaag hardop te zeggen dat deze symptomen ook praktische oorzaken kunnen hebben? Geldzorgen, de eindjes moeilijk aan elkaar kunnen knopen, een job die geen voldoening schenkt, werkloosheid: stuk voor stuk situaties die een mens slapeloze nachten bezorgen.

Volgens de 68-jarige Franse psychoanalytica Claude Halmos is het tijd om de werkelijkheid onder ogen te zien: de economische crisis veroorzaakt op haar beurt een psychologische crisis die niemand spaart. Dat besef is de eerste stap in de zoektocht naar manieren om het probleem aan te pakken. Individueel én collectief.

Plus Magazine: Sociale tegenspoed omschrijf je als het nieuwe maatschappelijke taboe. Over problemen met de partner of de kinderen willen we nog wel praten, maar niet over geldzorgen?

Claude Halmos: Toen ik in 1992 aan de slag ging bij de Franse televisie, was ik een van de eerste psychologen in de media. Aanvankelijk wilde ik dat helemaal niet. Maar dan ben ik van mening veranderd: het werd me duidelijk dat ik zeer nuttig werk kon verrichten. Destijds praatte niemand over zijn privéproblemen: jaloezie, seksuele problemen, een identiteitscrisis – mijn vader is eigenlijk mijn vader niet -, problemen met de kinderen... Mensen dachten steevast dat ze de enigen waren en raakten ervan overtuigd dat ze gek aan het worden waren. Doordat dergelijke problemen bespreekbaar werden, kregen velen een beter zelfbeeld. Maar vandaag worden de sociale problemen doodgezwegen. Miljoenen mensen lijden door redenen die niets met hun privéleven te maken hebben. Ze lijden door wat ze elke dag opnieuw te verduren krijgen. Neem nu werklozen. Die zien zichzelf als losers. Niet omdat ze geen werk hebben, maar omdat ze denken dat het hun eigen schuld is! Bovenop de materiële problemen komen nog de schuldgevoelens.

Je zegt dat zowel de psychologen als de media dit taboe mee in stand houden. Waarom willen ze de realiteit niet onder ogen zien?

Vandaag zwaait de positieve psychologie de plak. Ze stimuleert ons om, ongeacht onze problemen, positief in het leven te staan. Een ongemeen heftig advies voor iemand die net ontslagen is of niet weet hoe hij zijn kinderen te eten moet geven! Meditatie en zelfontplooiing zijn momenteel in. Allemaal technieken die erop gericht zijn om met onszelf bezig te zijn en die in de media worden aangeprezen omdat we nu eenmaal niet defaitistisch mogen zijn. Ik interpreteer dit als een manier om mensen af te leiden van de echte problemen.

Waarom moet dit taboe worden doorbroken?

Men zou veel mensen een zware last van de schouders nemen door te zeggen dat niet zij ziek zijn, maar de wereld. En dat het logisch is dat ze alles wat ze te verduren krijgen niet kunnen verdragen omdat het nu eenmaal onverdraaglijk is! Het doet me denken aan de houding die we soms aannemen ten aanzien van een vriend met kanker: we voelen ons zo hulpeloos dat we het probleem minimaliseren. Maar die woorden sussen enkel diegene die ze uitspreekt. We moeten daarentegen durven zeggen: “Ja, dit is vreselijk, het wordt een afschuwelijke beproeving, maar je kunt dit overwinnen.” Pas wanneer we problemen erkennen, geven we anderen de kans om al hun krachten aan te spreken.

Mensen vluchten in de positieve psychologie omdat ze de indruk hebben dat ze geen vat hebben op de oorzaken van hun problemen. Is het niet gewoonweg een verdedigingsmechanisme?

Misschien, maar het is een mechanisme dat niet werkt. Vroeger dachten we dat het beter was om tegen een kind te zwijgen over een pijnlijke behandeling. De pijn werd echter versterkt omdat de spier, die zich niet aan een spuitje verwachtte, sterk samentrok. Hele generaties zijn getraumatiseerd door die goedbedoelde aanpak. Vooral omdat het kind zich terecht bedrogen voelde door de volwassenen en de indruk had dat de vreselijkste dingen konden gebeuren, zelfs in het bijzijn van zijn eigen ouders. Dat is de situatie waar we momenteel in zitten.

Wat met vijftigplussers die te horen krijgen dat ze langer zullen moeten werken voor een karig pensioen, gesteld dat ze überhaupt nog aan de bak komen op de arbeidsmarkt?

De crisis treft zowel de jongeren als de vijftigplussers bijzonder hard. De vijftigers, die men merkwaardig genoeg senioren noemt, op basis van criteria die golden voor de generatie van mijn grootouders. Een vijftiger vandaag heeft niets meer van doen met een vijftiger uit 1940. Dus ja, het is evident dat iemand van 50 vandaag wil werken, ook al ziet zo iemand het spook van de ouderdom opdoemen en steekt de vrees om almaar minder te kunnen stilaan de kop op. Niet bepaald prettig. Zeker niet als je als vijftiger op de koop toe van de maatschappij het signaal krijgt dat er niets meer met je aan te vangen valt. Bovendien maakt hij zich zorgen over zijn kinderen, die hij toch geen stabiele toekomst kan bieden. Enerzijds zijn jongvolwassenen gedoemd langer bij hun ouders te wonen. Anderzijds krijgen vijftigers vroegtijdig een verouderingsproces opgelegd. Het lijkt wel alsof er tussen beide generaties niets anders meer bestaat.

Je vergelijkt het leven in een land in crisis met het leven in een land in oorlog?

Momenteel worden veel mensen getroffen door de crisis, door ontslag, door armoede. En de anderen zijn er bang voor. Iedereen maakt zich zorgen. Het is een dreiging die voortdurend weegt op de mensen, op hun relatie, op hun kinderen. Het is inderdaad als leven in een land in oorlog: zelfs als je niet in de gevechtszone woont, kan je niet rustig verder leven omdat je de schoten van de sluipschutters hoort.

Is hulp zoeken uiteindelijk toch niet de beste oplossing?

Je kunt een psycholoog opzoeken, maar zo’n behandeling is duur en niet voor iedereen weggelegd. Persoonlijk geloof ik sterk in de collectieve kracht. Wie het moeilijk heeft, moet de dialoog aangaan met anderen om te beseffen dat hij niet alleen is. Pas dan kan men gezamenlijk in actie komen.

JULIE LUONG – FOTO PASCO & CO

“Vandaag worden sociale problemen doodgezwegen. Miljoenen mensen lijden daaronder.”