Als uw armen te kort worden om nog te lezen

Vanaf 45 jaar is er echt geen ontsnappen aan: onze ogen krijgen af te rekenen met ouderdomsverziendheid of presbyopie. De bril is de meest voor de hand liggende oplossing. Maar niet voor lang meer. Alternatieven zoals kunstlenzen implanteren hebben de jongste jaren een revolutie doorgemaakt en imiteren steeds beter de eigenschappen van onze natuurlijke ooglens.

Over tien jaar heeft de leesbril afgedaan”, voorspelt oogchirurg Jérôme Vryghem, ondervoorzitter van de Belgian Society of Cataract and Refractive Surgery (BSCRS), die we om de nieuwe trends in de behandeling van ouderdomsverziendheid vroegen. Tussen 40 en 50 jaar verliezen onze natuurlijke ooglenzen hun elasticiteit. Ze worden stugger en daardoor minder makkelijk bol. Het oog is minder goed in staat om in te zoomen op de afstand waarop we iets willen zien of lezen. Het accommodatievermogen om zaken scherp te stellen gaat met andere woorden achteruit. Een geneesmiddel om dat proces af te remmen is er niet. Maar de medische wereld biedt almaar meer gesofisticeerde oplossingen om presbyopie te omzeilen.

De meeste mensen met ouderdomsverziendheid zijn opgetogen over het effect van de chirurgische ingreep die ze lieten uitvoeren om leesbrilonafhankelijk te worden. Vijf minuten voor de behandeling tasten ze nog naar hun bril om de krant te bekijken. De dag nadien lezen ze datzelfde artikel al loepzuiver zonder optisch hulpmiddel. Het verschil tussen beide leesmomenten, de oogoperatie, is echter niet voor iedereen hetzelfde. “Het succes van de ingreep wordt mee bepaald door een correcte patiëntenselectie voor elke techniek, de motivatie van de patiënt en het schetsen van een heel realistisch verwachtingspatroon door de oogchirurg”, preciseert dokter Vryghem.

Het ene oog is het andere niet

Vanaf 45 jaar hebben de meeste mensen een verschillende correctie nodig om haarscherp dichtbij en in de verte te kunnen zien. “Wie nog goed ver kan zien heeft vaak hulp nodig van een leesbril om dichtbij te zien. Wie al bijziend is – dus goed van dichtbij ziet – kan dan vaak zonder bril lezen, terwijl hij/zij wel nog moeten brillen om ver te zien. En dus moet men vaak de bril op- en afzetten, wat niet handig is”, legt dokter Vryghem uit. Vroeger werd dat opgelost door bifocale brillenglazen, met ingeslepen leeskadertje. Lezen was enkel mogelijk op een welbepaalde leesafstand. Heel wat mensen liepen er spanningshoofdpijn door op. Een ander alternatief voor dit type ogen zijn de progressieve brillenglazen die op een speciale manier worden geslepen zodat een geleidelijke overgang mogelijk is tussen vertezicht en dichtbijzicht.

Wie al voor de leeftijd waarop ouderdomsverziendheid de kop opsteekt – dus voor 45 jaar – een leesbril nodig heeft, is waarschijnlijk verziend (hypermetroop). Deze patiënten, die progressief ook slecht zien in de verte, hebben op de duur een bril nodig voor al hun activiteiten, zowel dichtbij als in de verte.

1. De Monovision strategie

Mensen die tot hun 45ste nooit een bril nodig hadden, blijken meestal over twee verschillende ogen te beschikken: een oog voor ver zien en een voor dichtbij. Deze situatie – bekend als Monovision – kan ook kunstmatig worden gecreëerd als (partiële) oplossing voor ouderdomsverziendheid. Dat kan via contactlenzen waarbij één oog wat bijziend wordt gemaakt of gehouden, hetgeen lezen mogelijk maakt.

Ook via laserchirurgie of lenschirurgie is dat mogelijk bij patiënten die ervoor in aanmerking komen.

“We stellen daarbij het dominante oog in op vertezicht en creëren tegelijk wat bijziendheid in het andere oog. Na een gewenningsperiode slagen de hersenen erin om bij ver zien automatisch het beeld van het voor die afstand scherpe oog te kiezen; voor dichtbij komt het beeld van het andere oog op het netvlies. Sommige patiënten boeten wat in aan dieptezicht, wat bij autorijden enige gewenning vraagt. Monovision vereist wel een positieve en realistische ingesteldheid van de patiënt. Een juist verwachtingspatroon speelt een belangrijke rol bij het succes van de ingreep.”

Kanttekening: de techniek is intussen minder courant geworden omdat hij minder performant is dan de nieuwe generatie van multifocale implantlenzen.

2. Laserbehandelingen

Laserchirurgie met de klassieke LASIK ( Laser-ASsisted In situ Keratomileusis) of de nieuwe Femto-LASIK behandeling voor oogcorrecties wordt vandaag vooral ingezet bij mensen jonger dan 45 jaar, voor echte presbyopie zijn intrede doet. De ideale leeftijd voor de behandeling is tussen 25 en 30 jaar, omdat de oogafwijking dan gestabiliseerd is en de patiënt nadien toch 15 tot 20 jaar – voor hij/zij ouderdomsverziendheid krijgt – zonder bril door het leven kan. “Eens de leeftijd van de presbyopie bereikt, kan die met een laserbehandeling enkel worden opvangen door Monovision. Dat laserbehandelingen boven de 45 jaar minder populair zijn hebben we te danken aan de indrukwekkende kwaliteitsverbetering van de multifocale implantlenzen, die vooral dichtbij performantere resultaten opleveren. Tijdens een ingreep die refractieve lensuitwisseling noemt, wordt de natuurlijke lens van de patiënt vervangen door een multifocale kunstlens”

Hoe gaat een Femto-LASIK behandeling in zijn werk? Voor de ingreep vindt een uitgebreid vooronderzoek plaats, waarbij alle parameters zoals de dikte van het hoornvlies, de pupildiameter enz. van het oog in kaart worden gebracht. De behandeling met de nieuwe Femto-LASIK gebeurt onder plaatselijke anesthesie, via verdovende oogdruppels, en duurt gemiddeld zes minuten per oog, waarbij beide ogen na mekaar worden gelaserd. Er worden twee lasers gebruikt. De Femto Second Laser snijdt een flinterdun flapje in het hoornvlies via fotodisruptie in plaats van een lasermesje bij een klassieke laserbehande- ling. Vervolgens wordt met een Excimer Laser in het hoornvliesweefsel onder het flapje de afwijking gecorrigeerd, waarna het flapje wordt teruggelegd. Daags nadien is het zicht hersteld en kunt u weer gaan werken. Het voordeel van Monovision is dat de leeftijd waarop een leesbril nodig is met een paar jaar wordt uitgesteld. Heel wat dagelijkse activiteiten zoals het menu lezen op restaurant, de grote krantenkoppen of prijzen in de supermarkt, blijven mogelijk zonder systematische hulp van een leesbril.

Kanttekening: vanaf 50 jaar hebben de meesten onder ons toch hulp nodig van een leesbril voor de kleine lettertjes, bij lang lezen of bij slechte lichtomstandigheden.

3. Intracorneale kringen

Een nieuwe laserbehandeling voor presbyopie is Intracor, een zogenaamde Intrastromale Femto Second Laser behandeling waarbij de behandeling onder het oppervlak van het hoornvlies plaatsvindt. Er wordt geen wondje of flapje in het oog gemaakt, er is dus geen contact met buiten. Bij deze techniek maakt de laser een soort concentrische kringen die de kromming van het hoornvlies zo aanpassen dat een leesbril overbodig wordt. Het vertezicht verandert door de ingreep normaal niet. Er bestaan niettemin heel wat twijfels over de stabiliteit van de resultaten door de tijd heen.

Deze methode is eerder geschikt voor mensen van 45-50 jaar en ouder, die nog een goed vertezicht hebben en alleen een leesbril nodig hebben. Ze moeten wel over een voldoende dikke cornea of hoornvlies beschikken.

Kanttekening: of de resultaten blijvend zijn moet de tijd uitwijzen. Er zijn nevenwerkingen mogelijk zoals rode ogen kort na de behandeling. Sommige mensen kunnen hinder ondervinden van halo’s (lichtkringen) of een licht verlies aan vertezicht.

4. Kunstlensimplantaten

De jongste jaren heeft zich voor de behandeling van presbyopie een duidelijke verschuiving ingezet van laserbehandelingen naar het implanteren van multifocale lenzen.

“We hebben een lange weg afgelegd. De eerste multifocale lenzen heb ik zo’n 16 jaar geleden geïmplanteerd. De ingreep is vergelijkbaar met een cataractoperatie. De vertroebelde lens wordt vervangen door een (meestal) monofocale kunstlens of implant, waarbij de patiënt goed ziet in de verte maar niet kan lezen.”

“Om ook te kunnen lezen zonder bril moet een multifocale implantaatlens worden aangebracht. De kwaliteit van de eerste multifocale kunstlenzen was nog niet wat ze moest zijn. Patiënten hadden klachten over halo’s (lichtkringen), slecht nachtzicht en onvoldoende leescapaciteiten. Hierdoor was het enthousiasme voor deze oplossing destijds niet zo groot. Maar sinds enkele jaren is de kwaliteit van deze implantlenzen er met reuzensprongen op vooruit gegaan.”

De jongste generatie implantlenzen, de trifocale, maken komaf met de meeste nevenwerkingen waardoor de techniek is uitgegroeid tot een zeer efficiënte behandeling. “Slechts 10% van de patiënten ziet nog spontaan halo’s, terwijl bij de eerste implantlenzen haast iedereen ze voor ogen kreeg. Bij sommige patiënten belemmerden ze zozeer het zicht, dat we de lenzen weer moesten weghalen en vervangen door monofocale. Ook de leescapaciteit van de jongste generatie trifocale lenzen is enorm verbeterd: niet alleen het zicht dichtbij en het vertezicht worden gecorrigeerd maar ook op tussenafstand krijgt men een bruikbaar zicht. Dat was tot nu toe een missing link. Die intermediaire afstand gebruiken we bijvoorbeeld om te lezen op een computerscherm. Vandaar de naam trifocale lenzen. Ze laten de ogen toe op drie brandpunt- afstanden in te zoomen: op 40 cm om een boek of krant te lezen, op 60 tot 70 cm voor schermwerk en op oneindig voor vertezicht. Daardoor zijn deze implantlenzen voor het eerst ook bruikbaar bij jongere, nog beroepsactieve mensen, die vaak achter een beeldscherm zitten.”

Leesbril-onafhankelijkheid

De beste resultaten worden bekomen bij patiënten ouder dan 45 jaar die naast leesproblemen ook een verteafwijking hebben. Verziende patiënten zijn de ideale patiënten: zij dragen niet alleen een bril om te lezen maar ook om in de verte te kijken. Geselecteerde bijziende patiënten zijn ook blij met de resultaten. Natuurlijk kunnen trifocale lenzen ook worden aangewend bij cataractpatiënten die een grote leesbrilonafhankelijkheid wensen. Ook oudere patiënten die geen contactlenzen meer verdragen kunnen hiermee geholpen worden. Mensen met astigmatisme kunnen in aanmerking komen maar moeten nadien vaak ook nog laserchirurgie ondergaan om hun astigmatisme te behandelen. De kunstlenzen worden helemaal afgesteld op maat van de oog- afwijking van de patiënt.

De techniek garandeert een grote tot totale leesbrilonafhankelijkheid voor de rest van het leven. Zo’n 20% van de patiënten heeft af en toe toch nood aan een leesbril voor het lezen van heel kleine lettertjes.

Praktisch Voor het implanteren van multifocale lenzen moet u rekenen op zo’n n 2.600 euro per oog. Voor laserchirurgie varieert de prijs van n 1.500 tot n 2.000 euro per oog. De ingrepen worden niet terugbetaald door de ziekteverzekering. Interessant detail: de trifocale implantlenzen Fine Vision Micro F zijn van Belgische makelij. Ze werden ontworpen door het Luikse PhysIOL dat op de lenzen een patent bezit.

Kari Van Hoorick