Als je lichaam droog komt te staan

Vocht betekent alles voor ons lichaam. Maar dat beseffen we meestal pas op het moment dat de eerste schaarste zich al dan niet pijnlijk manifesteert: als de ogen beginnen te prikken, de tong als perkament aanvoelt en de huid zijn elasticiteit verliest.

Leeftijd en omgevingsfactoren spelen bij deze, vaak sluipende, uitdrogingsprocessen een cruciale rol. Maar ook in de woestijn is er hoop te koop. Of het nu om een droge huid, droge ogen, aangetaste slijmvliezen of vaginale droogheid gaat: voor vrijwel alle symptomen zijn er vandaag prima remedies te vinden.

DROGE HUID Behandelen is een must

Met ouder worden verliest uw huid zijn beschermlaagje. Een proces dat zich al inzet vanaf uw 30ste levensjaar. Behandelen kan en is zelfs een must. “Want een te droge huid kan huidontstekingen en eczeem veroorzaken”, vertelt dermatoloog Murielle Maes.

Bij het droger worden van de huid spelen zowel processen in het lichaam als factoren uit onze omgeving een rol. De verdamping van vocht via de huid is heel precies geregeld. Met ouder worden raakt dit proces verstoord omdat de beschermende opperhuid dunner wordt. Dat komt onder meer doordat de aanmaak van huidvetten vermindert. Die huidvetten bestaan uit vetzuren, cholesterol en ceramiden die er normaal voor instaan dat uw huidcellen zich vlot vernieuwen. “Wanneer de huidvetten in onze opperhuid afnemen, wordt de huid meer doorlaatbaar, met als gevolg dat ze veel meer vocht verliest dan ze vasthoudt. Een tweede reden waarom de huid met ouder worden uitdroogt, is de terugval van de smeerselproductie door de talgklieren in de lederhuid, de laag onder de opperhuid die bloedvaten bevat. Die productie van huidsmeer kent een piekperiode tussen twaalf en 25 jaar, mee onder invloed van de geslachthormonen. In die periode van uw leven is uw huid op zijn vetst, nadien wordt ze alsmaar droger.”

Deze processen vinden bij iedereen plaats en kunnen we niet tegenhouden. Meer impact hebben we op de externe factoren die onze huid aantasten. Te vaak wassen met zeep of detergenten is een van de belangrijkste oorzaken van extra uitdroging. “Zeep maakt wel schoon, maar ontvet ook, waardoor uw huid nog meer huidvetten verliest. Zonder dat beschermlaagje raakt uw huid sneller vocht kwijt.” Ook te droge lucht, vrieskou en te weinig water drinken, steken het uitdrogingsproces een handje toe. Net als bepaalde medicijnen, zoals statines en cholesterolverlagers, die interfereren met het vetgehalte van de huid.

Niet zonder risico’s

Een droge huid negeren is geen goed idee. “Dat kan ertoe leiden dat u dermatitis of eczeem gaat ontwikkelen die veel moeilijker te genezen zijn. De eerste kenmerken daarvan merkt u meestal op de onderbenen, waar zich een soort droge schubbenhuid aftekent die vervelend kan jeuken. Goed smeren met een vette, hydraterende crème kan volstaan om het proces te stoppen.” De huiduitslag kan zich ook doorzetten en uitmonden in verschillende vormen van eczeem. “Zoals het nummulair eczeem dat ronde plekken geeft, of het craquelé eczeem dat veruit het vaakst voorkomt bij ouderen. Dat kan gepaard gaan met kleine kloofjes tussen de schubben in de huid. Dikke benen of spataders zijn extra uitlokkende factoren voor dit soort eczeem. De getroffen huid wordt dan best ingesmeerd met een cortisonenzalf en vervolgens ingezwachteld met steunverband. Ook dit soort eczeem kan volledig genezen, al is het niet uitgesloten dat het na verloop van tijd, door de droge huid, weer de kop opsteekt.”

DROGE OGEN Geen hopeloze zaak

Prikken, krassen en jeuken. Het gevoel alsof er zandkorrels in uw ogen verdwaald raakten. Voor al die symptomen kunnen droge ogen zorgen. “Een probleem dat steeds meer mensen treft maar zeker geen hopeloze zaak is. De behandelingen worden in hoog tempo accurater”, weet oogarts en -chirurg Gregory Carbonez.

Droge ogen zijn het gevolg van een onvoldoende bevochtiging van het oogoppervlak doordat de traanfilm het om een of andere reden laat afweten. “Tranen – en dan heb ik het niet over de emotionele variant – hebben een bijzonder belangrijke functie voor het vlot functioneren van het oog. Ze zijn het smeermiddel dat ervoor zorgt dat het ooglid vlot over de oogbol glijdt. Daarnaast bevatten tranen enzymen die het hoornvlies op de ogen beschermen tegen micro-organismen die infecties kunnen teweegbrengen. Ze werken ook reinigend. Door te knipperen voert de traanstroom onzuiverheden af”, zegt dokter Carbonez. Pas wanneer dit natuurlijke en onbewuste proces van traanproductie begint te sputteren, voelt u dat uw ogen uitdrogen.

Tal van oorzaken

“Verschillende oorzaken kunnen droge ogen veroorzaken. De belangrijkste is de opklimmende leeftijd. Hormonale veranderingen bij vrouwen liggen ook vaak aan de basis van droge ogen. Actieve mensen die langdurig contactlenzen gebruiken, die in ruimtes met airco werken, die veel lezen of beeldschermwerk verrichten, klagen eveneens sneller van droge ogen. Ook het gebruik van bepaalde medicatie zoals slaapmiddelen, antidepressiva, bloeddrukverlagers, kan de traanproductie aantasten. Bewaarmiddelen in oogdruppels kunnen bij langdurig gebruik eveneens droge ogen veroorzaken. Andere bekende oorzaken zijn medische aandoeningen zoals auto-immuunziekten, reumatologische aandoeningen, schildklierziekten en huidproblemen. Ook wie herstelt van een oogoperatie kan tijdelijk last hebben van droge ogen en moet kunsttranen bijdruppelen. Droge ogen komen vaker voor in de winter, wanneer mensen in warmgestookte kamers met droge lucht verblijven.”

Niet iedereen heeft evenveel last van droge ogen en het fenomeen manifesteert zich zowel mild als heel extreem. “Typische symptomen zijn krassende, prikkende of brandende ogen, roodheid, verminderd zicht, verhoogde gevoeligheid voor fel licht en overdreven tranen. Dat is logisch want doordat het oog minder beschermd wordt door de tranenfilm genereren uitwendige prikkels een overdreven tranenvloed”.

“Ook mensen met droge ogen kunnen wel degelijk huilen van verdriet of van het lachen”, verduidelijkt dokter Carbonez.

Kunsttranen, oogplugs en bloedserum

Het tekort aan traanvocht kan zowel kwalitatief als kwantitatief zijn. Een goede tranenfilm bestaat uit een vetachtige laag, een waterige laag en een slijmachtige laag. Door deze bijzondere samenstelling, in combinatie met het knipperen, droogt het oog niet uit. Zowel een abnormale samenstelling als een tekort aan tranen kan droge ogen veroorzaken.

Behandelen is meestal niet eenvoudig omdat het lang niet altijd lukt de oorzaak van droge ogen weg te nemen. Om het tekort aan traanvocht aan te vullen of de samenstelling van de tranenfilm te verbeteren worden meestal kunsttranen voorgeschreven. Er wordt begonnen met druppels, eventueel later aangevuld of vervangen door ooggels en soms zalven. Deze middelen vormen een aanvulling op uw eigen traanvocht en moeten voor aanvang van de klachten worden gebruikt. Dus niet als uw ogen gevoelig worden maar preventief, zo nodig vier tot zes keer daags.

Definitieve genezing kan nog niet maar er zijn wel tal van therapieën die de symptomen weghouden of op z’n minst verzachten. Tot op heden bestaat er echter geen medicatie die de traanproductie van uw ogen weet te activeren.

Een andere mogelijke aanpak bij ernstige gevallen is het afstoppen van het traanafvoerkanaaltje in uw ooghoek. Daarbij wordt een minuscule plug aangebracht om te voorkomen dat tranen wegvloeien uit uw oog. Dat kan zonder verdoving gebeuren en is onzichtbaar voor anderen.

U kunt er ook voor opteren om oogdruppels te laten aanmaken op basis van uw eigen bloed. “Uw bloed wordt in het lab gecentrifugeerd. Van het serum worden oogdruppels gemaakt. Het beste van uzelf zit dan als het ware in dat concentraat. Deze eigen oogdruppels zijn voor sommige patiënten efficiënter. De noodzaak om bloed te moeten prikken en de organisatie met het lab maken deze behandeling wel wat omslachtig.”

DROGE NEUS EN MOND Slijmvliezen uit balans

Droge neusholten en een mond die aanvoelt alsof hij van perkament is. Neus, keel- en oorartsen horen de klachten dagelijks. “Vanaf 60 jaar maar vooral 70 jaar verandert de vochtbalans in onze slijmvliezen. Ook heel wat voedingsstoffen beïnvloe-den het kurkdroge gevoel”, weet professor neus-, keel- en oorziekten Bert Schmelzer.

“Met ouder worden droogt de huid uit en datzelfde fenomeen speelt zich af bij uw slijmvliezen. Ze vormen eigenlijk uw huid aan de binnenkant van het lichaam, zoals in de mond, de keel en de neus.”

“Daar huizen, naast de grote speekselklieren, ook duizenden kleine kliertjes op de tong, de neus, de sinussen en de keel, die samen vocht produceren. Dat gebeurt automatisch tijdens het eten om het voedsel te kauwen en week te maken voor het doorslikken.”

“Het speeksel bevat ook enzymen om het voedsel af te breken. De speekselproductie start automatisch van zodra u een hap neemt. Of zelfs al eerder. Want het zit ook tussen uw oren. Stel u bijvoorbeeld voor dat u in een citroen gaat bijten; de gedachte alleen al doet water in uw mond lopen.”

Kleverig gevoel

Met ouder worden kan dat ingenieuze bevloeiingsproces averij oplopen doordat de slijmvliezen verslijten en kleveriger worden.

Professor Schmelzer: “Dat kan nog in de hand worden gewerkt door omgevingsfactoren zoals droge, warme ruimtes of het gebruik van airco. Airco’s zijn doorgaans niet uitgerust met filtersystemen om pollen of kleine microben te weren waardoor die een extra aanval kunnen inzetten op de verzwakte slijmvliezen. Met als gevolg dat de slijmvliezen in uw neus en keel uitdrogen en hierdoor een soort plakkerige laag over zich heen krijgen. Het nieuwe speeksel dat door de klieren wordt aangemaakt, raakt hier moeilijk of niet meer doorheen. Het gevolg is dat uw mond en neus droog en plakkerig aanvoelen. Dat is geen klein kwaaltje. Bij sommige mensen kan dat erg vervelend worden en zelfs hun levens-kwaliteit in grote mate beïnvloeden.”

Zorg voor een vochtige omgeving

“Het is ook niet onschuldig. Het kan onder meer leiden tot tandproblemen of het gevoel dat slijmen uw keel dichtplakken en uw ademhaling bemoeilijken. Sommigen klagen dat ze bang zijn om te stikken. Er zijn mensen die hierdoor de deur niet meer uit durven terwijl het net belangrijk is om veel in de buitenlucht te vertoeven. Tenzij in periodes dat fijn stof en smog de lucht vervuilen. Daar zijn zij net meer gevoelig voor.”

De slijmvliezen een verjongingskuur laten ondergaan behoort nog niet tot de mogelijkheden. Maar toch beschikken we over een arsenaal aan maatregelen tegen die oprukkende verschraling in mond, keel en neus. “De neus kunt u best vaak spoelen met een fysiologische zoutwateroplossing. U kunt zo’n spray kopen in de apotheek of zelf aanmaken door in een glas water een theelepel zout op te lossen en dat vervolgens op te snuiven vanuit uw handpalm. Ook het bevochtigen van de kamer is een goed idee. Via een toestel of met die ouderwetse maar efficiënte waterbakjes aan de radiator. Of laat gewoon een ketel water koken.”

Neussprays tegen verkoudheden of verstopte neus zijn af te raden. “Gebruik ze hooguit tijdelijk want ze drogen de slijmvliezen nog meer uit en kunnen zelfs voor bloedingen zorgen. Bovendien raken heel wat mensen er gauw aan verslaafd.”

VAGINALE DROOGHEID Het blijft een taboe

Een veelvoorkomend maar hoegenaamd niet veelbesproken probleem door het hoge taboegehalte, is vaginale droogheid. Een groot aantal vrouwen krijgt hier nochtans ooit mee af te rekenen. “Een eerste keer gebeurt dat vaak tijdens de periode dat ze borstvoeding geven. Dan is hun oestrogeengehalte laag door de melkproductie. Later, wanneer ze in de menopauze komen, herhaalt het fenomeen zich”, beschrijft gynaecologe Lisbeth Jochems (ZNA Sint-Erasmus). “Het is een heel natuurlijk proces dat veroorzaakt wordt door een daling van het vrouwelijke hormoon oestrogeen. Dat doet zich zowel tijdens de borstvoeding als bij de overgang voor. Het is dat hormoon dat ervoor zorgt dat de slijmvliezen van de vagina voldoende vocht krijgen. Oestrogeen stimuleert immers de vele kleine kliertjes in de vaginawand die voor deze vochtproductie zorgen. Als het oestrogeengehalte daalt, vermindert ook de activiteit van deze kliertjes.” Dat kan tot heel wat ongemakken leiden. Zoals pijn bij het vrijen en bij de penetratie.

Droogheid leidt vaak ook tot een vernauwing van de vagina of tot kleine kloofjes. Heel wat vrouwen hebben om die reden al maanden tot zelfs jaren geen seksuele betrekkingen meer met hun partner. Met soms relatieproblemen tot gevolg. Droogheid kan ook zorgen voor jeuk en een branderig gevoel. De zuurtegraad (pH) van de vagina verandert waardoor ze meer vatbaar wordt voor schimmelinfecties.

“Onbehandelde droogheid zorgt na verloop van tijd voor een heel broos weefsel. De natuurlijke ribbeltjes van de vagina vervagen en het zachte weefsel wordt trekkerig en geeft makkelijker aanleiding tot infecties zoals blaasontstekingen. De vaginawand is ook kwetsbaarder waardoor er makkelijker kleine wondjes kunnen ontstaan, bijvoorbeeld tijdens het vrijen.”

Tijdig hulp zoeken

Vaginale droogheid is niet iets waar u zich moet bij neerleggen. “Er valt wel degelijk heel wat aan te verhelpen. En hoe sneller u met uw klachten naar een arts stapt, hoe beter het resultaat. We starten bij milde klachten meestal met een lichte maar effectieve behandeling. Die bestaat uit het aanbrengen van een niet-hormonale plantaardige gel in de vagina. Die bevochtigt de vagina vanbinnen en werkt zo’n twee tot drie dagen. U hoeft hem dus niet dagelijks opnieuw aan te brengen. Een andere optie is om een glijmiddel te gebruiken, zeker voor het vrijen. Maar dat werkt minder lang dan de crèmes.”

Gaat het om ergere of langduriger klachten, dan is een sterkere therapie vereist. “Als er sprake is van zware vaginale atrofie, dan kan het nodig zijn om de vagina te behandelen met ovules of vaginale crèmes die oestrogeen bevatten. Ook die worden inwendig aangebracht en zullen het broos geworden weefsel van binnenuit verstevigen en vochtiger maken. Genezen kunnen deze crèmes niet. Maar als het weefsel van de vaginawand verbetert, worden ook de kliertjes weer wat actiever. Vaginale droogheid aanpakken met een hormoontherapie is geen goed idee omdat dit andere mogelijke risico’s met zich meebrengt. Soms wordt wel voor deze therapie gekozen als er ook bijkomende overgangsklachten zijn, maar het is geen eerste keuze als het louter om vaginale problemen gaat. Een lokale vaginale behandeling met een oestrogeencrème is veilig en kan, indien nodig, regelmatig worden herhaald.”

Kunnen vrouwen hun lichaam ook zelf een handje helpen? “Voldoende water drinken is belangrijk voor de gezondheid maar kan aan dit probleem weinig verhelpen. Door op tijd hulp te zoeken kunt u de meeste klachten wel snel verhelpen. Vaginale droogheid is absoluut niets om u voor te schamen.”

Kari Van Hoorick