Als ik mijn leven kon over doen...

Stel u eens voor dat u dankzij een of andere magische truc opnieuw 18 kon worden en uw volwassen leven helemaal opnieuw beginnen, maar met de maturiteit en de ervaring waarover u vandaag beschikt. Studies, beroepskeuze, liefde,... Wat zou u anders doen? Wat op dezelfde manier? Met wie, hoe en waarom?

Met alles wat je geleerd hebt, als het ware in eerste zit, in de tweede zit met ervaring ten volle te leven”, droomt een lezeres luidop.

Met de inzichten van nu uw leven mogen overdoen: alleen al de gedachte eraan werkt inspirerend en aantrekkelijk. Vele honderden lezers hebben immers gereageerd op onze vraag in ons lezersforum (Plus Magazine 240 en www.plusmagazine.be) naar hun mening over wat ze absoluut nooit meer, of juist wél opnieuw zouden doen of beslissen. De resultaten waren boeiend: opvallende cijfers, wijze antwoorden en ontroerende getuigenissen. “Dat is ook logisch”, vindt prof. Dominique Verté (VUB), die de 50-plusser tot zijn geliefkoosd onderzoeksonderwerp heeft gemaakt. “De psychoanalist Jung heeft lang geleden al opgemerkt dat mensen in het midden van hun leven evaluatief terugblikken op wat ze tot dan toe gerealiseerd hebben. Het is des mensen dat ze daar altijd ontevreden over zijn. Dat is ook niet moeilijk, want op die leeftijd is iedereen al wel minstens op één vlak tekortgeschoten. En dat doet pijn. Mensen gaan op dat moment dan ook vaak nieuwe keuzes maken als ze de kans krijgen en daarbij meer een richting opgaan die ze vroeger min of meer verwaarloosd hebben.”

Mannen en vrouwen:het verschil

Erg opvallend: mannen en vrouwen blikken anders terug op hun leven en de keuzes die ze in het verleden maakten. Liefst dubbel zoveel mannen als vrouwen vinden dat ze het nog beter gedaan hebben dan ze op hun achttiende droomden. In rapportcijfers uitgedrukt scoort hun mate van tevredenheid gemiddeld één punt op tien hoger. Vrouwen zijn doorgaans wat minder tevreden dan mannen. Ze hebben minder het gevoel dat ze hun dromen (bijna) volledig waargemaakt hebben. Nogal wat vrouwen hebben het gevoel dat ze zichzelf wat te veel weggecijferd hebben voor man en kinderen, zo blijkt uit wat zij beschouwen als de grootste fout die ze gemaakt hebben. “Mijn dochter te veel verwend”, “een goede job opgegeven om voor mijn stiefkinderen te zorgen, die me later de rug toegekeerd hebben”, “Mijn partner te veel op een voetstuk gezet”, “trouwen”. Ook een heleboel vrouwen die wél tevreden zijn met hun leven, blijken toch kanttekeningen te maken bij hun keuze om hun gezin de absolute prioriteit te geven, boven de eigen studies en/of een eigen loopbaan. Naast het feit dat ze hun loopbaan om die reden hebben teruggeschroefd of dat ze door de combinatie werk en kinderen geen tijd hadden voor zichzelf, be-schouwen ze vooral het feit dat ze te vroeg getrouwd zijn, te vroeg kinderen hadden en zo hun carrièrekansen bij de start al aanzienlijk beknot hebben, achteraf bekeken als een vergissing.

Een tweede kans

De algemene teneur sluit naadloos aan op de bevindingen van prof. Verté uit zijn (en andere) studies. “Als jongvolwassene speelt de gender-identificatie erg mee in het nemen van beslissingen. Mannen hebben daardoor de neiging om meer voor het materiële te gaan, zoals studies en loopbaan, jonge vrouwen zullen meestal proberen om hun sensitieve ambities te realiseren en zich in een gezin of relatie willen waarmaken. Als ze dan achteraf terugblikken, zullen ze dan ook eerder vinden dat ze tekortgeschoten zijn op het gebied waar ze géén voorrang aan gegeven hebben. En als ze dan de mogelijkheid hebben om nieuwe keuzes te maken, is de kans groot dat ze een beslissing in de andere richting zullen nemen. Het is een moment waarop mannen en vrouwen doorgaans wat dichter naar elkaar toe groeien. Mannen kunnen dan bijvoorbeeld veel meer tijd en moeite gaan spenderen aan hun kleinkinderen, door ze bijvoorbeeld van school te gaan halen en van alles met hen te ondernemen, veel meer dan ze ooit met hun eigen kinderen deden.”

De veranderde houding ten opzichte van wat belangrijk is in het leven en het besef dat carrière maken alléén niet zaligmakend is, kan ook een andere richting opgaan dan die van het familieleven. “Ik heb te veel in mijn loopbaan geïnvesteerd, te weinig in mijn persoonlijk leven”, schrijft een lezer. En daar pikt prof. Verté op in: “Dit is niet voor niets het moment waarop nogal wat mannen zich een sikje of een paardenstaart aanmeten, of zich een motor aanschaffen. Vrouwen zullen zich na jaren van zorg meer op zelfontplooiing willen richten. Het enige probleem is dat ze – in tegenstelling tot de mannen – veel minder de kans krijgen om bijvoorbeeld alsnog een loopbaan uit te bouwen. Omdat ze destijds te vroeg zijn gestopt met hun studies bijvoorbeeld, of omdat werkgevers vaak de voorkeur geven aan jongere werknemers. Soms zitten vrouwen ook vast in de sandwichgeneratie, geplet tussen de zorg voor hun (klein)kinderen en voor hun ouders die hulpbehoevend worden. Daarnaast is er ook nog het financiële aspect. Koppels komen meestal wel rond, maar alleenstaanden kunnen het moeilijk hebben om de eindjes aan elkaar te knopen en dan liggen grote veranderingen in levensstijl niet voor de hand.”

Gezien vrouwen door hun lagere opleidingsgraad en soms onvolledige loopbaan financieel al minder sterk staan en bovendien vaker dan mannen alleenstaand zijn, is de kans op een nieuw leven voor hen minder groot.

Beter en langer studeren

Spijt om gemiste studiekansen is er in grote mate, zo blijkt uit onze rondvraag. Maar liefst 62,7 % van de vrouwen (t.o.v. 56,6 % van de mannen) zou niet meer dezelfde keuzes maken wat hun studies betreft. Ze betreuren niet zozeer dat ze een bepaalde studierichting hebben gekozen, maar wel dat ze hun studies niet afgemaakt of verdergezet hebben. Heel vaak nemen ze zichzelf kwalijk dat ze te vlug voor een gezin kozen, maar in zeker evenveel gevallen dat ze te weinig tegen hun omgeving ingingen en zich door ouders of lief lieten overhalen om hun studies op te geven.

Mannen moesten duidelijk veel minder met allerlei belemmeringen kampen om te kunnen studeren: dat dubbel zoveel mannen als vrouwen een universitair diploma hebben, is in dat verband veelzeggend.

Door die niet-afgemaakte of verdergezette studies is de kans voor vrouwen groter dat ze terechtkomen in een baan die hen minder interesseert of ligt. Het is dan ook geen wonder dat bij veel vrouwen ontevredenheid bestaat over hun beroep.

Het grote geluk: de kinderen

Vele mannen betreuren dat ze in hun jongere jaren te weinig tijd hadden voor hun kinderen maar ze blijken dat veeleer te zien als een noodzakelijk kwaad, dan als een fout van zichzelf. Liefst 61,4 % van de mannen zou voor hetzelfde leven als echtpaar kiezen (ten opzichte van 48,1 % van de vrouwen!). Slechts 23,4 % zou niet meer voor dezelfde partner kiezen.

Van één aspect van hun leven heeft de overgrote meerderheid, mannen én vrouwen, geen spijt: hun kinderen en kleinkinderen. “Trouwen met mijn eerste echtgenoot was de fout van mijn leven, maar alleen al omwille van de geweldige kinderen die ik met hem kreeg, zou ik het toch opnieuw doen”, schrijft een lezeres en dat is ook de teneur van een heleboel andere reacties.

Verder zijn we behoorlijk honkvast. Wonen in het buitenland was voor de mannen en vrouwen die dat effectief gedaan hebben een aangename ervaring, en toch zou maar een vijfde er in een nieuw leven voor kiezen.

“De eigen familie, omgeving en buurt is heel belangrijk”, zegt ook prof. Verté. “Dat komt duidelijk naar voor uit ons onderzoek naar vrijwilligerswerk. Mensen engageren zich bijvoorbeeld voor vrijwilligerswerk dat op hun eigen groep gericht is. Die keuze hebben ze ook, er zijn zoveel verenigingen en organisaties dat ze altijd wel iets vinden dat voor hen een zinvolle activiteit is. We leven in een meritocratische samenleving: aan verdienste ontlenen we status en vrijwilligerswerk kan een mooie vervangende status zijn voor iemand die met pensioen is. Maar ook het zorgen voor kleinkinderen is dat tegenwoordig: in die rol zijn nogal wat grootouders onmisbaar geworden. Vergeet niet dat 42 à 45 % van de groot-ouders geregeld voor hun kleinkinderen zorgen. Zonder hen zou het tekort aan opvangplaatsen helemaal ontsporen en zouden nogal wat jonge gezinnen in zware moeilijkheden komen.”

Spijt om dromen

Toch verliest de nieuwe generatie 50-plussers zich absoluut niet in een slachtofferrol. “Mensen shoppen ook op dat gebied. Ze kiezen voor activiteiten die ze kunnen inpassen in hun leven en tijdsbesteding, maar ze willen wel een begin- en eindpunt zien en evalueren en veranderen ook geregeld hun aangegane engagement.”

Met de jaren groeit de zelfkennis en het zelfvertrouwen en de meeste mensen zien in dat het gebrek daaraan op jonge leeftijd hen verkeerde beslissingen heeft doen nemen. Gemiddeld 46,8 % zegt categoriek dat ze, met de ervaring en levenswijsheid van nu, de raadgevingen van een aantal mensen niet meer zou opvolgen. Uit de antwoorden op de open vragen blijkt dan dat het daarbij vaak om de partner of ouders gaat. “Ik had meer mijn zin moeten doen”, bekent een lezeres. “Zonder rekening te houden met al die andere mensen, of met het imago van mijn ouders.” Of nog: “Ik heb te veel geluisterd naar mijn ouders en schoonouders en zo mijn eigen dromen nooit kunnen waarmaken.”

“Mijn leven was te veel gericht op de kinderen en hun behoeften. Daardoor heb ik te weinig gereisd.” Die behoefte aan reizen duikt vaker op: de wereld zien, andere culturen en volkeren leren kennen, een buitenverblijf in de zon,... het zijn vaste antwoorden op de vraag naar niet-vervulde dromen. De honger naar nieuwe ervaringen is erg groot.

Alles bij elkaar gelukkig

Alles bij elkaar is de terugblik niet negatief. Al zegt een derde van de respondenten dat ze niet volledig het leven leidden waarvan ze droomden toen ze 18 waren, één vijfde kon zijn dromen wél waarmaken, een ander vijfde bijna. Velen relativeren hun slechte start. “Ik ben gelukkig met wat ik heb: een partner, dochter, schoonzoon en kleinkind van wie ik veel hou. Wat verlang je nog meer?”

Anderen hebben keihard gewerkt om hun nieuwe keuze te realiseren. “Op mijn 45ste ben ik een jaar naar de dagschool geweest om administratief bediende te worden. Ik heb keihard moeten blokken en ik had voor niets tijd, maar ik heb het gehaald!”

Nog anderen gaan hun leven alsnog een radicaal andere wending geven. “Ik zou veel willen omkeren, maar weet nog niet precies hoe”, klinkt het strijdlustig. Terugblikken op de keuzes van vroeger betekent dus – hoe vroeg of laat ook – niet zelden het startschot voor een nieuw én beter leven! n

Mediapoll ondervroeg in juli 2008 via internet 1462 respondenten.

Ariane De Borger – Gilda Benjamin