Als burgers rechters worden

Het systeem van de volksjury bij een assisenproces ligt vaak onder vuur. Toch is het één van de pijlers van ons recht. In de marge van het proces Dutroux bekijken we de rechten en de plichten van de 12 ‘gezworenen’.

Wat is de opdracht van de volksjury?

De jury moet oordelen over de schuld of onschuld van de beschuldigde bij een assisenproces. Het zijn dus de 12 gezworenen (en enkel zij) die oordelen over de schuldvraag. Eens de schuldvraag beantwoord, bepaalt de jury de straf, samen met de magistraten (de voorzitter van het hof van assisen en de twee assessoren, of bijzitters). De jury heeft dus een zware verantwoordelijkheid want tegen een arrest van een hof van assisen is geen beroep mogelijk. Enkel als er procedurefouten gemaakt zijn, bestaat nog de mogelijkheid om de zaak voor het Hof van Cassatie te brengen.

Wie mag jurylid worden?

Om lid van de assisenjury te kunnen zijn, moet u aan volgende eisen voldoen:

de Belgische nationaliteit bezitten

uw burgerlijke en politieke rechten genieten

30 jaar zijn of ouder, en minder dan 60 jaar oud zijn

kunnen lezen en schrijven

in de provincie wonen waar het proces plaatsvindt.

Wie mag géén jurylid worden?

Volgende personen mogen geen deel uitmaken van de volksjury:

personen die niet kunnen lezen en schrijven, of die de taal waarin het proces zich afspeelt niet begrijpen

personen voor wie de wet ervan uitgaat dat hun beroep niet toelaat dat zij gedurende een relatief lange periode van het werk afwezig blijven of wiens functie als onverenigbaar wordt beschouwd met het zetelen in een assisenjury. Dat zijn onder andere: politieke mandatarissen, magistraten, hoge functionarissen, griffiers, bedienaars van erediensten,...

Hoe wordt de jury samengesteld?

Een assisenjury bestaat altijd uit 12 effectieve gezworenen (ook ‘werkende gezworenen’ genoemd) en één of meerdere vervangers (1 tot 12, afhankelijk van het belang van de zaak). De samenstelling van de uiteindelijke jury is het resultaat van verschillende lotingen.

Eerst wordt (door loting) een lijst van gezworenen opgesteld op basis van gemeentelijke en provinciale kieslijsten, die om de vier jaar vernieuwd worden. Deze personen krijgen een inlichtingenformulier waaruit moet blijken of ze kunnen lezen en schrijven, of ze de debatten kunnen volgen in de taal van de rechtspleging, of ze een politiek mandaat uitoefenen, of ze redenen hebben waarom ze niet in de jury zouden kunnen zetelen en zo meer. Op deze manier worden al meteen een aantal minder geschikte kandidaten uitgesloten.

Ten minste twintig dagen voor het begin van het proces loot de voorzitter van de rechtbank van eerste aanleg een aantal kandidaten uit de definitieve lijst. Een gerechtsdeurwaarder brengt hen op de hoogte dat ze voor de startdag van het proces opgeroepen zijn om eventueel deel uit te maken van de volksjury.

Op de dag van de oproep, duidt de voorzitter van het hof van assisen door loting de effectieve juryleden en de vervangers aan. Het openbaar ministerie en de advocaten van de verdediging hebben echter het recht een aantal juryleden te wraken (ze niet te aanvaarden), zonder dat ze daarvoor een reden moeten opgeven. De verdediging wraakt als eerste. Een jurylid dat gewraakt wordt, mag/moet naar huis.

De eerste gezworene die het lot aanduidt en die niet gewraakt wordt, is de ‘baas’ van de jury. Deze ‘functie’ geeft hem/haar geen verdere rechten, maar hij/zij zal de beslissing van de jury voorlezen.

WEETJE Bij de start van het proces- Dutroux werden niet minder dan 180 personen als potentiële juryleden opgeroepen. Maar hier gaat het natuurlijk om een uitzonderlijke zaak...

Is een jurylid verplicht naar de rechtbank te komen?

Ja. Een gezworene die de dag van de oproep niet verschijnt in het hof van assisen kan een boete oplopen van euro1250 tot euro 25.000!

Wie kan vrijgesteld worden?

De effectieve kandidaten of de vervangers kunnen een vrijstelling vragen, zodat ze niet in de jury hoeven te zetelen. Het hof beslist hierover. Volgende personen kunnen vrijgesteld worden:

personen die niet naar de rechtbank kunnen komen omdat ze ziek zijn, zich in het buitenland bevinden, geen kinderopvang hebben, in de rouw zijn,...

zelfstandigen voor wie de (lange) afwezigheid nadelig zou zijn voor hun zaak.

Welke eed moet een jurylid afleggen?

Eenmaal de definitieve jury samengesteld is, nodigt de voorzitter van de rechtbank de gezworenen uit om de volgende eed af te leggen:

“Gij zweert en belooft dat gij de aan X. (de beschuldigde) ten laste gelegde feiten met de grootste aandacht zult onderzoeken; dat gij geen afbreuk zult doen aan de belangen van de beschuldigde of aan de belangen van de maatschappij die hem beschuldigt; dat gij met niemand in verbinding zult komen voordat uw verklaring is afgelegd; dat gij geen gehoor zult geven aan haat of kwaadwilligheid, aan vrees of genegenheid; dat gij zult beslissen op grond van de aangevoerde bezwaren en de middelen van verdediging, naar uw geweten en uw innige overtuiging, met onpartijdigheid en vastberadenheid zoals het een vrij en rechtschapen mens betaamt. “

De gezworenen antwoorden met opgeheven hand: “Ik zweer het”.

Wat zijn de plichten van de juryleden?

De gezworenen hebben onder ede beloofd onpartijdig te oordelen. Zij mogen dus niet hun mening te kennen geven over de schuld of onschuld van de beschuldigde, de geloofwaardigheid van de getuigen of de waarde van het bewijsmateriaal. Als een gezworene ervan verdacht wordt partijdig te zijn, wordt hij vervangen.

De gezworenen moeten het geheim van de beraadslaging respecteren. Zij mogen niet spreken over de zaak met personen die niet tot de jury behoren (familie, vrienden, collega’s, de media, advocaten, enz.). Ze mogen zich ook nergens anders dan op de terechtzitting zelf informeren.

De gezworenen moeten de debatten aandachtig volgen. Als een van hen duidelijk onoplettend is, wordt hij vervangen.

Wat zijn hun rechten?

De gezworenen hebben het recht een kopie te krijgen van de akte van beschuldiging en eventueel van de akte van verdediging. Zij mogen het woord vragen aan de voorzitter om vragen te stellen aan de getuigen en aan de beschuldigde. Ze mogen aantekeningen maken. Tot slot krijgen ze een vergoeding voor het zetelen in de jury.

Hoe wordt een jurylid vergoed?

Juryleden hebben recht op een vergoeding van euro 35,16 (bedrag 2004) per dag dat ze aanwezig zijn op de rechtbank. Als een jurylid wordt opgeroepen maar niet wordt weerhouden (bijv. omdat hij gewraakt wordt), heeft hij recht op een vergoeding van euro 8,67. De verplaatsingskosten worden apart vergoed (euro 0,3604 per km), op voorwaarde dat het jurylid minstens 5 kilometer van de rechtbank woont.

Werkt een jurylid, dan moet zijn werkgever hem de eerste 5 dagen van het proces doorbetalen. Voor de dagen daarna betaalt de Belgische Staat het brutoloon van de werknemer. Beslist de werkgever om zijn werknemer na de eerste 5 dagen door te betalen, dan krijgt hij het brutoloon en de werkgeversbijdragen teruggestort.

Hoe verloopt de beraadslaging?

Na het horen van de beschuldigde, de getuigen, de experten, de pleidooien van de advocaten van de verdediging en het rekwisitoor van het openbaar ministerie, beraadslaagt de jury. De 12 effectieve gezworenen moeten in geheime stemming antwoorden op de vragen van de voorzitter van het hof over de (on)schuld van de beschuldigde. De wet verplicht de juryleden niet om hun verdict te motiveren. Enkel hun innerlijke overtuiging telt. Zij moeten oordelen ‘in eer en geweten’.

Om een beschuldigde schuldig te verklaren, is een meerderheid van stemmen nodig (7 op 12). Als het stemmenaantal gelijk is (6 schuldig, 6 onschuldig), wordt de beschuldigde vrijgesproken.

Hoe wordt de straf bepaald?

Wordt de beschuldigde onschuldig bevon-den, dan is het proces voorbij. Wordt hij schuldig bevonden, dan mogen de procureur-generaal en de advocaten van de verdediging zich uitspreken over de strafmaat. Daarna komt de jury opnieuw samen, met de voorzitter van het hof en de assessoren. Samen bepalen ze de straf.

Is dit een goed systeem?

Gewone burgers de zware verantwoordelijkheid geven om te oordelen over de (on)schuld van andere burgers. Niet iedereen vindt dit een goed idee. Nochtans blijkt uit de praktijk dat het verdict van de jury zelden betwist wordt door professionals. Toch is het systeem niet perfect, onder meer omdat de beschuldigde nog altijd niet in beroep kan gaan en de jury haar beslissing niet hoeft te motiveren.

In de marge van het proces Dutroux geeft de minister van Justitie informatie over de rol van het hof van assisen, het verloop van het proces, de rechten en plichten van de juryleden en zo meer: www.just.fgov.be/proces-arlon/nl

Karima Amrous