Adelbrieven van een neanderthaler

1886. De theorieën van Darwin zijn nog omstreden, maar een Belgische ontdekking levert het bewijs dat er in de tijd van de mammoets al een vorm van menselijke beschaving bestond. Het nieuws veroorzaakt een schokgolf.

Op het einde van de 19de eeuw raken westerse intellectuelen in de ban van de prehistorie. Het is in die tijd niet ongewoon dat een dokter of notaris zich in zijn vrije uurtjes uitleeft als amateurpaleontoloog. Met het pikhouweel in de aanslag verkennen deze enthousiastelingen grotten, op zoek naar fossielen en prehistorische werktuigen.

Artisanale opgravingen

Al geruime tijd trekt een kleine grot in de heuvels langs een beek nabij Spy de aandacht van enkele zondagsarcheologen. In 1885 – de grot is dan al verschillende keren binnenstebuiten gekeerd – gaan ook de Luikse advocaat Marcel De Puyt en assistent in de geologie Max Lohest er een kijkje nemen. “De plaats is geplunderd en alles wat een archeologische waarde lijkt te hebben – dierenbeenderen, werktuigen, gehouwen stenen – is al weggehaald,” legt Michel Rozek van l’Espace de l’Homme de Spy (Ehos) uit. “Maar De Puyt en Lohest, scherpzinnig als ze zijn, beginnen het terras dat zich voor de ingang van de grot bevindt, af te graven.”

De zone volledig uitgraven met de spade blijkt onmogelijk: het werk is gigantisch en de twee amateurpaleontologen moeten de operatie uit eigen zak financieren. Ze doen een beroep op een oude mijnwerker uit de streek, Armand Orban, om gangen te graven in de duizenden jaren oude bodem. De opgehaalde aarde halen ze door een zeef om te zien of ze geen schatten bevat. De techniek is primitief – de oude Armand werkt bij kaarslicht en onderstut de gangen zo goed en zo kwaad als het kan met takken van het nabije struikgewas – maar werpt uiteindelijk zijn vruchten af. Langzaam maar zeker komen beenderen van dieren en gehouwen stenen aan de oppervlakte.

Goudmijn van beenderen

In juni 1886 wordt een eerste menselijk skelet bovengehaald. De man moet gedrongen maar stevig gebouwd zijn geweest, met gelaatstrekken die veel zwaarder waren dan die van een normale mens. Het is niet de eerste keer dat zulke beenderen worden ontdekt in het westen. Meestal worden ze toegeschreven aan mensen met een genetische aandoening, of aan kozakken die hier tijdens de veldtochten van Napoleon gewond waren geraakt. Slavische mensen worden, volgens de racistische opvattingen van die tijd, immers als ruwe, primitieve wezens afgedaan. Slechts enkele wetenschappers die het werk van Darwin kennen, durven een andere hypothese te formuleren en opperen dat het om een oude beschaving gaat met ‘prehistorische mensen’. Ook De Puyt en Lohest lijken in die theorie te geloven.

Jammer genoeg laten de opgravingstechnieken die in Spy worden gehanteerd niet toe om de ouderdom van de beenderen te bepalen. En dus verfijnen De Puydt en Lohest hun techniek: wanneer ze een tweede skelet ontdekken – een ongelooflijke gelukstreffer – hebben beide mannen het lumineuze idee om ook de grond rond het skelet te analyseren. Stratigrafisch onderzoek en de aanwezigheid van dierenbeenderen laten geen twijfel bestaan: dit tweede skelet is meer dan 30.000 jaar oud!

Mens en mammoet

Zich bewust van het belang van hun ontdekking laat het tweetal een proces-verbaal opstellen. “Voor het eerst wordt onweerlegbaar aangetoond dat er ten tijde van de mammoets al mensen bestonden en vooral, dat deze mensen anatomisch verschilden van de moderne mens”, verduidelijkt Michel Rozek. De mythe van de gedrongen, robuuste holbewoner is geboren. In augustus 1886 wordt in Namen een congres georganiseerd met als thema De mens ten tijde van de mammoets in Spy. Het doet veel stof opwaaien in de internationale pers.

We weten vandaag dat de beenderen die in de grot werden gevonden niet toebehoren aan directe voorouders van de moderne mens. Ze behoren toe aan neanderthalers, mensachtigen die op het moment dat ze in Spy werden begraven – 36.000 jaar geleden – al aan uitsterven toe waren. Omdat hij de creationistische theorieën weet te weerleggen, blijft de Man van Spy één van de belangrijkste paleontologische ontdekkingen van de 19de eeuw.

Nicolas Evrard

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content