Acute pijn aanpakken

Zeurend, kloppend, snijdend, drukkend of prikkend. Pijn kan vele vormen aannemen. Voor de bestrijding van acute pijn beschikken we over een arsenaal pijnstillers. Maar welk middel hoort bij welk type klacht? En bestaan er andere doeltreffende methoden?

U moet haast van Mars komen om niet vertrouwd te zijn met pijnmedicatie. Ze is vrij verkrijgbaar in de apotheek en in tal van andere landen ligt ze zelfs te grabbel in drogisterijen en supermarkten. “Dat wekt de indruk dat pijnmedicatie onschadelijk is, wat niet klopt. Zeker het gebruik van ontstekingsremmers is niet zonder risico’s”, verduidelijkt professor Bart Morlion, specialist in pijnbestrijding (UZ Leuven).

De meest gebruikte pijnstillers voor acute pijnklachten zijn paracetamol en ontstekingsremmers (ibuprofen, diclofenac...). “Belangrijk om weten is dat deze geneesmiddelen geen effect hebben bij zenuwpijn en bij bepaalde vormen van chronische pijn. Zelfmedicatie is alleen aan te bevelen als het gaat om de behandeling van sporadische pijnklachten. Wanneer er sprake is van chronische of steeds terugkerende pijnklachten, raadpleegt u best een arts om verder onderzoek te laten uitvoeren. Pijnstillers verzachten de pijnsensatie maar ze genezen de onderliggende oorzaak niet. Tenzij het gaat om ontstekingspijn die behandeld wordt door een ontstekingsremmer.”

Bij welke pijn? Hoofdpijn

“De eerste keuze voor de behandeling van occasionele hoofdpijn is paracetamol. Die keuze is ook veiliger dan een ontstekingsremmer. Tracht het gebruik altijd zo kort mogelijk te houden. Onderzoek heeft aangetoond dat net het langdurig innemen van pijnstillers hoofdpijn in de hand werkt. Op dat moment heeft de pijnstiller precies het tegenovergestelde effect. Wie dagelijks paracetamol slikt, kan snel met geneesmiddel geïnduceerde hoofdpijn te maken krijgen. Riskant op dat vlak zijn de combinatiepreparaten, die zowel paracetamol, ontstekingsremmers als andere middelen bevatten. Die blijken hoofdpijn nog meer te onderhouden.”

“Gaat het om migraineaanvallen, dan zijn ontstekingsremmers vaak doeltreffender om de pijn te verlichten.”

Rugpijn

De meeste rugklachten hebben niets te maken met structurele veranderingen in de wervelkolom of ontstekingen, zoals vaak wordt gedacht. “De oorzaak moet meestal worden gezocht in een verhoogde spierspanning. Hier kan paracetamol worden aanbevolen. Dat is niet dé oplossing maar eerder een ondersteunend deel van de behandeling.”

“Goede bewegingstherapie is in de meeste gevallen van gewone rugpijn veel zinvoller en efficiënter. Pijnstillers stellen mensen wel terug in staat om weer te beginnen bewegen. Paracetamol kan zo de trigger zijn om de bewegingstherapie te doen aanslaan.”

Gewrichts- en spierpijn

“Paracetamol is ook hier de eerst aangewezen pijnstiller maar ontstekingsremmers kunnen soms wel werkzamer zijn. Dat geldt ook voor buikpijn en menstruatiepijn. Houdt de pijn langer dan enkele dagen aan, raadpleeg dan uw arts.”

Welke pijnstillers? Waarop letten bij ontstekingsremmers?

Ontstekingsremmers zijn niet de eerst aanbevolen pijnstillers.Dat is paracetamol. Ontstekingsremmers kunnen immers veel schadelijke neveneffecten hebben bij verkeerd of langdurig gebruik. “Het kan gaan om milde maaglast, maar ook om ergere zaken zoals maagslijmvliesontsteking of de ontwikkeling van maag-en darmzweren. In bepaalde gevallen kunnen ze tot maagbloedingen leiden met fatale afloop. Bij 60-plussers is er een verhoogd risico op nier- en hartproblemen. Ontstekingsremmers werken onder andere in op de zouten in ons lichaam, wat voor een verhoogde bloeddruk en het ophouden van vocht kan zorgen. Ook de doorbloeding van de nieren kan ontregeld raken, wat de nierfunctie doet verslechteren,” weet prof. Morlion.

“Ontstekingsremmers blokkeren de werking van ontstekingsstoffen in het lichaam. Zowel op de plaats van het letsel als in de hersenen. Ontstekingsstoffen die vrijkomen, prikkelen de pijnreceptoren. Door te verhinderen dat die stoffen opduiken, wordt ook de pijn tegengegaan.”

Tips

* Neem ontstekingsremmers niet langer dan drie dagen zonder medisch advies.

* Neem ze steeds in de laagst mogelijke dosis en zo kort mogelijk.

* Hebt u ooit een maagzweer gehad, slik dat zeker geen ontstekingsremmers zonder medisch advies vooraf.

* Neemt u al bloedverdunnende medicatie, combineer die dan niet met ontstekingsremmers. Dat verhoogt de kans op ernstige bijwerkingen. Overleg dit altijd met uw arts.

Hoe paracetamol gebruiken?

Paracetamol is in pure vorm erg efficiënt om tijdelijke pijnklachten te verlichten. Maar ook hier zijn nevenwerkingen mogelijk. “Als u de maximale dosis overschrijdt, riskeert u zware leverproblemen te ontwikkelen.” De absoluut maximale dagdosis voor een gezonde volwassene is 4 gram. Bij 70-plussers en risicopatiënten met een leverziekte is dat 3 gram. “De precieze werking van deze pijnstiller is nog steeds een medisch mysterie. Vast staat dat de stof ingrijpt in de hersenprocessen, de plek waar ons pijncentrum zich bevindt. Als u 1 gram paracetamol neemt, voelt u nadien een soort lichte zweem in uw hoofd.”

Tips

* U start beter met een hoge dosis (1 gram) dan twee keer na elkaar een lage dosis (500 mg) te nemen. Een stevige boost die meteen tot de hersenen doordringt, heeft meer effect dan steeds die lagere doses te herhalen.

* Hou de maximale dagdosis van 4 of 3 gram in de gaten.

* Opgepast met combinatiepreparaten: deze bevatten ook vaak paracetamol.

Wat met combinatiepreparaten?

Combinatiepreparaten bevatten een mix van paracetamol en anderen pijnstillers zoals aspirine, coffeïne of codeïne. “Als specialisten raden wij combinatiepreparaten nadrukkelijk af. Voor acute pijn is een zuivere pijnstiller meestal beter en veiliger. Neem nu de combinatie van paracetamol met codeïne, een afgeleide van opium die in de lever eerst moet worden omgezet in morfine. Als u zo een krachtige pijnstiller nodig hebt, is het beter om meteen voor een lage dosis morfine te kiezen dan via deze omweg te gaan.”

Wanneer kiezen voor sterkere pijnstillers?

“In de groep van sterkere middelen zitten de pijnstillers die een vergelijkbaar werkingsmechanisme hebben als morfine. Ze zijn enkel op voorschrift te krijgen en dus niet bestemd voor zelfmedicatie. Ze worden ingezet voor de behandeling van chronische pijn of tijdelijk bij plotse, acute pijn na een ongeval of operatie. Deze middelen hebben als nadeel dat er snel tolerantie optreedt, waardoor de dosis steeds moet worden verhoogd. Bovendien zijn er nare nevenwerkingen mogelijk zoals constipatie, misselijkheid en braken. Op lange termijn kunnen ze leiden tot ingrijpende hormonale veranderingen zoals impotentie, borstvorming bij mannen enz.”

“Voor de behandeling van zenuwpijn worden vandaag bepaalde antidepressiva en anti-epileptica (tegen vallende ziekte) gebruikt omdat ze beter werken dan klassieke pijnstillers.”

Tips

* Neem deze medicatie elke dag rond hetzelfde tijdstip. Dat geeft een betere pijnstilling en minder nevenwerkingen.

* Begin steeds met een lage dosis.

* Stop nooit op eigen houtje met deze medicatie. Ze moet worden afgebouwd in overleg met de dokter.

Zonder te slikken Wrijven

“Wrijven is een efficiënte pijstillende strategie. Hebt u uw arm hard gestoten, wrijf dan meteen op de getroffen plek. Door te wrijven stuurt u positieve prikkels naar uw hersenen. Die aangename prikkels overheersen dan de pijnprikkels, zodat die veel minder voelbaar worden. De positieve prikkels zorgen er eigenlijk voor dat de pijnpoorten in het ruggenmerg en de hersenen tijdig worden gesloten, zodat de pijnprikkels geblokkeerd worden.

TENS

“Meer doorgedreven is de elektrische pijnbehandeling (TENS), waarbij u zelf, via klevertjes die u aanbrengt ter hoogte van de pijnlijke zone, lichte stroomprikkels geeft. Die zijn eerder bestemd voor langdurige pijn. De toestelletjes zijn vrij verkrijgbaar in de handel en kunnen weinig schade berokkenen.”

Warme of koude compressen

Ook een kersenpitkussen, een gerstkussen, een hotpack of een icepack kunnen soelaas bieden, al dan niet in combinatie met een pijnstiller. “Afhankelijk van het soort kwaal, moet u warmte of koude inzetten.”

“Koud helpt beter bij ontstekingen, zoals een ontstoken gewricht, acute sportletsels zoals verzwikkingen, zwellingen, blauwe plekken en zelfs spanningshoofdpijn. Ice packs en Cold gel packs koelen de ontstoken plek af, waardoor er minder ontstekingsstoffen vrijkomen en u dus minder pijn gewaar wordt.”

Tip

Pas dit ongeveer 20 minuten toe. Leg ijs nooit direct op de huid maar zorg voor een doek als bescherming tegen vriesletsels.

“Warm is aangewezen bij spierpijn en buikpijn. Het effect van de warmte is vergelijkbaar met dat van het wrijven. Zeker bij spierpijn geeft de warmte een ontspannende werking. Als de spier volledig ontspannen raakt, kunt u nadien rustige stretchoefeningen doen. Ook het afwisselen van koude en warmte kan zinvol zijn.”

Uw brein

Ook uw brein kan een belangrijke bondgenoot zijn in strijd tegen de pijn. “Als u weet dat bepaalde stresssituaties telkens opnieuw hoofd- of rugpijn uitlokken, probeer daar dan iets tegen te ondernemen. Ook ademhalingsoefeningen, autohypnose of mindfulnessoefeningen kunnen helpen. Een zeer efficiënte maar nog te weinig bekende piste zijn de denk- en leerprocessen (cognitieve modulatie van pijn) waarbij u via de hersenen heel sterk kunt ingrijpen op het sluiten van de pijnpoorten. Nadeel is dat deze techniek meer inspanningen vergt dan een pil slikken, u voor begeleiding meestal aangewezen bent op een psycholoog, en de therapie in ons land jammer genoeg (nog) niet wordt terugbetaald.”

Kari Van Hoorick