70 tips voor een gezonde woning

De gemiddelde Belg brengt 90 % van zijn tijd binnenshuis door: thuis, op het werk, op school,... Omdat gebouwen steeds beter geïsoleerd en minder geventileerd worden, is de luchtvervuiling binnen echter meestal ernstiger dan buiten. Wandel even mee door uw huis, kamer na kamer, en overloop samen met ons de problemen (op de tekening hieronder) én de oplossingen (op de volgende pagina’s). De kwaliteit van het binnenmilieu in uw huis of kantoor wordt bepaald door een aantal fysische, chemische en biologische aspecten. Samen met Geert Bellens van het Vlaams Instituut voor Bio-Ecologisch Bouwen, overlopen we in dit dossier de mogelijke problemen én stellen we gezonde en veilige oplossingen voor.

Slaapkamer

n huisdieren

n vaste vloerbedekking (stof)

n losliggend tapijtje

n vocht

n elektrisch deken

(elektromagnetische straling)

Bureau

n elektromagnetische straling

n sigarettenrook

n stof

n luchtvochtigheid

Garage

n uitlaatgassen

n rondslingerend werkmateriaal

n giftige producten: pesticiden, solventen, verf,...

n radon

Wasruimte

n vocht

Kelder

CO

gevaarlijke producten

vocht

Traphal

n valgevaar

Woonkamer

n CO en giftige gassen

n stof

n elektromagnetische straling

n dierenhaar

n giftige planten

n airco

Keuken

n microgolven

n onderhoudsproducten

n bacteriën

n spaanplaat (formaldehyde)

Badkamer

n warmwatertoestel met gas (CO)

n elektriciteit

n gevaarlijke producten

n medicijnen

Zolder

n bewerkte houten balken

n isolatiemateriaal

n vocht

Kinderkamer

n pluchen beesten

(stof)

n speelgoed

met batterijen

n spelconsole

(elektromagnetische

straling)

n muurverf

Veranda

n giftige planten

n gevaarlijke producten

Tuin

n houtbehandelingsproducten

n planten

n meststoffen en pesticiden

A. Fysische aspecten Vocht

Het probleem Bepalend voor de vochtigheid in huis zijn:

externe factoren zoals de luchtvochtigheid en de temperatuur van de buitenlucht

eigenschappen van het gebouw zoals de isolatie, de verluchtingsmogelijkheden, het bestaan van lekken, opstijgend bodemvocht, koudebruggen

de binnentemperatuur die bepaalt hoeveel vocht de lucht kan opnemen (hoe hoger de temperatuur, hoe meer vocht de lucht kan bevatten)

de eigen vochtproductie van de bewoners via de huid en de ademhaling (2 tot 5 liter per persoon per dag).

Tekens die wijzen op vochtproblemen in huis zijn:

een muffe geur

vocht en/of (groene of zwarte) schimmelvlekken op de muren

vochtig aanvoelende kleding of beddengoed

condensatievocht op ramen, wanden, meubilair,...

aanwezigheid van ongedierte (pissebedden, zilvervisjes,...)

Invloed op de gezondheid Bij een luchtvochtigheid die meer dan 50 % bedraagt, nemen schimmels en huisstofmijten (zie verder) sterk in aantal toe. Deze micro-organismen verspreiden stoffen die bij gevoelige personen allergische reacties uitlokken: hoest, lopende neus, niezen, ademhalingsproblemen, ontstoken ogen, huiduitslag, vermoeidheid en een verminderde weerstand. In vochtige lucht zullen ziekmakende microben zich sneller verspreiden. En een hoge luchtvochtigheid heeft ook een negatieve invloed op reumatische pijn.

Maar ook een te lage luchtvochtigheid geeft problemen: de slijmvliezen van neus, keel en luchtpijp drogen uit, waardoor hun filterend vermogen afneemt, er meer kans op irritatie ontstaat en de geurperceptie daalt. Bovendien bevat droge lucht meer stof en bestaat er meer statische elektriciteit.

Wie dit probleem efficiënt wil oplossen door luchtbevochtigers te plaatsen moet er zorg voor dragen dat deze zeer regelmatig gereinigd en ontsmet worden. Anders zijn zij een ideale voedingsbodem voor microben en doen ze meer kwaad dan goed.

Oplossingen Spoor gebreken in huis (vochtinsijpeling, opstijgend bodemvocht, lekken,...) op en laat ze bij de bron aanpakken. Gespecialiseerde bedrijven zoals Murprotec werken een oplossing op maat uit (meer info krijgt u bij Murprotec: 02 384 96 50, www.murprotec.be)

Verlucht voldoende (zie kader), vooral onmiddellijk na een hogere vochtproductie zodat dit vocht zich niet door het hele huis kan verspreiden: de badkamer na een bad of douche, de keuken na de afwas, de wasruimte, de slaapkamers ’s ochtends.

Droog het linnen bij voorkeur buiten. Voorzie een droogkast van een degelijke afvoer naar buiten (tenzij ze uitgerust is met een condensatiesysteem).

Een halfuur verluchten via wijdopen ramen volstaat om een kamer weer fris te krijgen. Kort en krachtig ventileren geeft minder energieverlies dan langdurig.

Laat de temperatuur in huis niet onder de 15 °C dalen.

Plaats geen meubels tegen een koude muur om te vermijden dat er zich schimmels vormen.

Verwijder vocht zo snel mogelijk zodat geen materialen aangetast worden. Gebeurt dit toch, vervang dan de materialen (kast, tapijt,...) om schimmelvorming te voorkomen.

Radon

Het probleem De aardkorst bevat tal van radioactieve elementen waaronder uranium. Uit het verval van uranium ontstaat radon: een radioactief, kleurloos, geurloos en smaakloos gas. Bijgevolg bevatten bijna alle bodems en gesteenten een zekere hoeveelheid radon, dat hieruit vrijkomt. Hetzelfde geldt voor bepaalde bouwmaterialen zoals fosforgips, cement, leisteen,... In openlucht wordt het gas snel verdund maar als het gas in het binnenmilieu terechtkomt kunnen hoge concentraties ontstaan. In Vlaanderen bedraagt de gemiddelde radonconcentratie in woningen 44 becquerels/m3. In de Ardennen, de Condroz en de streek tussen Samber en Maas lopen deze concentraties op tot 77 Bq/m3.

Invloed op de gezondheid Een aantal radioactieve deeltjes zetten zich in het longweefsel vast en blijven daar radioactieve straling afgeven. Dit kan na verloop van tijd tot longkanker leiden. De invloed van radon en tabaksrook versterken elkaar. De omvang van het risico hangt af van de hoogte van de radonconcentratie in een gebouw en de tijd die men erin doorbrengt.

Oplossingen Om de omvang van het risico in te schatten moet een meting van de radonconcentraties gebeuren door een bevoegde dienst (info: FANC, tel. 02 289 21 40).

De eenvoudigste ingreep is de verluchting van het gebouw (vooral van de kelders) te verbeteren, eventueel d.m.v. een ventilatiesysteem.

Alle toegangswegen waarlangs het gas in de woning kan binnendringen (ruimten rond buizen, kelderdeuren, barsten in de vloerplaat, in cementvloeren, in keldermuren,...) moeten afgedicht worden.

Bij zeer hoge stralingsconcentraties dient een ondoordringbaar membraan onder het gebouw te worden aangebracht.

Draag wanneer u met gips werkt altijd een stofmasker.

Elektromagnetische straling

Het probleem Er wordt een onderscheid gemaakt tussen enerzijds extreem laagfrequente straling (ELF), zoals deze van het elektrisch net en de elektrische toestellen in onze woning, en anderzijds radiofrequente elektromagnetische straling (RF) waaraan we blootgesteld worden bij gebruik van gsm, radio, televisie, microgolfoven, inductiekookplaat en beveiligingsapparatuur van woningen en winkels.

Invloed op de gezondheid Wat de ELF-straling betreft zijn de velden waaraan we in de woning worden blootgesteld te klein om effecten zoals hartritmestoornissen of hersenbeschadiging te veroorzaken. Ze zouden wel de werking van oudere hoorapparaten of pacemakers kunnen verstoren. Wat het wonen in de nabijheid van hoogspanningslijnen betreft, zou er een lichte verhoging van het aantal leukemiegevallen bij kinderen bestaan (1 geval extra per 3 jaar) maar het oorzakelijk verband is nog niet bewezen.

Blootstelling aan RF kan leiden tot warmteopwekking. Echt schadelijk wordt deze opwarming pas, wanneer lichaamsweefsels boven de 40°C worden opgewarmd. Over de gezondheidseffecten van RF is de wetenschappelijke wereld het nog lang niet eens.

Oplossingen Gezien de onzekerheid die nog bestaat, geldt het voorzichtigheidsprincipe. Om eventuele schadelijke effecten te voorkomen, moet steeds voldoende afstand bewaard worden tot de stralingsbron. Enkele praktische raadgevingen.

Schakel een elektrisch deken aan vooraleer u gaat slapen maar zet het uit wanneer u eronder kruipt. Hetzelfde geldt voor elektrische verwarming in de slaapkamer.

Zorg ervoor dat uw microgolfoven goed sluit.

Als u kookt met een inductieplaat, houd dan voldoende afstand.

Beperk het gebruik van uw gsm. Als u toch vaak moet bellen, gebruik dan een oortje zodat u het toestel niet tegen uw hoofd moet houden.

B. Chemische aspecten Vluchtige organische stoffen

Het probleem Vluchtige organische stoffen zijn bij een normale omgevingstemperatuur vloeibaar, maar verdampen heel makkelijk tot gassen die zich met de lucht vermengen. Een belangrijke bron zijn allerhande producten die gebruikt worden bij het bouwen, renoveren, decoreren en reinigen van woningen zoals:

verf, lak, afbijtmiddelen

lijm, hars en was

ontvlekkers, producten tegen motten

onderhoudsproducten

tapijt en vasttapijt

vinylbehang

benzine

houtbeschermingsproducten (zie verder)

solventen (zie verder)

spaanplaten.

Voorts komen ook bij het roken en bij het verbranden van kolen of hout vluchtige organische stoffen vrij. Een stof die uit heel wat van deze producten kan vrijkomen (in het bijzonder uit spaanplaat) is formaldehyde.

Invloed op de gezondheid De invloed op de gezondheid is afhankelijk van de concentraties en de duur van de blootstelling. Mogelijke klachten zijn:

prikkeling van keel en ogen

rode, schilferige en jeukende huid

oedeem

concentratiestoornissen,

hoofdpijn, vermoeidheid

chronische blootstelling kan ademhalingsproblemen (bijv. astma) uitlokken.

Oplossingen Vermijd het gebruik van spaanplaat. Verven of coaten kan het probleem beperken, maar overal waar vijzen of spijkers in spaanplaat worden aangebracht, ontsnapt opnieuw formaldehyde.

Kies voor verven op basis van latex of water.

Vermijdt het gebruik van lijm.

Verlucht kleding die net van de droogkuis terugkomt.

Verlucht voldoende, zeker in plaatsen waar spaanplaat of lijm gebruikt werd.

Vezels (asbest, glaswol, rotswol,...)

Het probleem Vroeger was asbest erg in trek omdat het goed geluid- en warmte-isolerend was en zeer goed weerstand bood tegen vuur en bijtende zuren. Sedert 1998 mag in ons land geen enkele vorm van asbest meer gebruikt worden. Spuitasbest (een mengsel van cement en asbestvezels) was reeds verboden sedert 1980. Toch wordt in oudere woningen nog vaak asbest aangetroffen. Tegenwoordig wordt glaswol en rotswol gebruikt om woningen te isoleren. Al deze materialen bestaan uit vezels die zo klein zijn dat ze gemakkelijk ingeademd worden.

Invloed op de gezondheid Het werken met deze isolatiematerialen kan prikkeling van huid, ogen en neus veroorzaken. Chronische blootstelling kan tot ernstige ademhalingsproblemen leiden. Asbestvezels kunnen na jaren aanleiding geven tot longkanker.

Oplossingen Zaag, boor of schuur nooit in asbesthoudende materialen.

Laat het verwijderen van asbest uit uw woning over aan specialisten.

Pas op bij het verwijderen van oude vinylvloerbedekking. De onderlaag kan asbest bevatten.

Zorg ervoor dat de vezels van glas- of rotswol niet via kieren en tochtspleetjes, of via half- of slecht afgewerkte isolatie in de lucht terechtkomen.

Lood

Het probleem Lood is giftig. In vooroorlogse huizen en woningen uit de jaren 50 zijn de waterleidingen soms nog in lood. Voorts vindt men het ook nog terug in loodhoudende verven, ook al mogen deze wettelijk sedert 1925 niet meer gebruikt worden voor muren en houten oppervlakken. Er is nog wel loodhoudende verf in de handel om metalen te beschermen tegen het roesten.

Invloed op de gezondheid Lood accumuleert vooral in het skelet. De klachten zijn weinig typisch: zwaktegevoel, vermagering, maagpijn, constipatie. Bij gevorderde vergiftiging ontstaan hevige buikkrampen en verlammingsverschijnselen. Lood kan ook de bloedaanmaak, het zenuwstelsel, de nieren en de voortplanting aantasten.

Oplossingen Laat loden leidingen zo snel mogelijk vervangen.

Indien u nog ergens loden buizen hebt, laat de kraan dan altijd eerst even lopen voor u water uit deze leidingen gebruikt.

Drink en kook geen water dat langer dan een uur in een loden leiding heeft gestaan.

Let op met oude, afbladderende verflagen. De verfschil-fers moeten op gepaste wijze worden verwijderd.

Tabaksrook

Het probleem Tabaksrook wordt tegenwoordig als één van de schadelijkste en meest frequente vervuilende stoffen in het binnenmilieu beschouwd. Ook mensen die niet roken maar zich in hetzelfde vertrek bevinden, ondergaan de negatieve invloed van de talrijke ongezonde scheikundige producten die in tabaksrook aanwezig zijn.

Invloed op de gezondheid Passief roken geeft op korte termijn prikkeling van ogen, neus en keel. Voorts bevordert het hart- en vaatziekten, chronisch obstructief longlijden en allerhande kankers. Kinderen (jonger dan 1 jaar) van rokende ouders krijgen dubbel zo vaak te kampen met bronchitis.

Oplossingen Rook niet in huis, zeker niet in het bijzijn van niet-rokers.

Rookt u ondanks alles toch in huis, ventileer dan extra of rook onder de dampkap.

Houd in ieder geval de slaapkamers rookvrij.

Verbrandingsgassen

Het probleem Verwarmen met stookolie, steenkool of aardgas heeft het nadeel dat bij de verbranding van deze producten zeer veel zuurstof nodig is en bovendien toxische producten vrijkomen. De concentratie van deze producten in de woning hangt onder meer af van de afvoercapaciteit via de schoorsteen, de luchttoevoer, de afstelling van de brander en het onderhoud van de installatie.

Het grootste probleem voor het binnenmilieu stellen openhaarden en kachels. Een houtkachel kan voor heel wat problemen zorgen indien er andere materialen dan zeer droog hout in verbrand worden. Een allesbrander is een kachel waarin zowel hout als steenkool kan verbrand worden. Heel wat mensen nemen het woordje ‘alles’ te letterlijk en jagen zo soms zeer toxische stoffen de lucht in.

Een apart geval is CO, een kleurloos, geurloos gas dat vrijkomt bij onvolledige verbranding van steenkool, gas, hout, sigaretten,... Wanneer bijvoorbeeld in een keuken of badkamer onvoldoende luchttoevoer is zodat de aanvoer van zuurstof te gering is, treedt een onvolledige verbranding op en wordt CO gevormd. Dit kan ook gebeuren bij vervuiling van de branders of overbelasting van het toestel. Een draaiende motor in de garage is eveneens een bron van CO.

Invloed op de gezondheid Bewoners van huizen waarin dagelijks hout gestookt wordt hebben vaker te kampen met verkoudheden, astma, bronchitis en longontsteking.

CO bindt zich in het bloed aan het hemoglobine en verdringt aldus de zuurstof. Een CO-vergiftiging veroorzaakt cardiovasculaire verwikkelingen, kortademigheid, een bonzend gevoel in het hoofd, gedaald bewustzijn, duize- ligheid, misselijkheid. Indien niet tijdig ingegrepen wordt, leidt deze vergiftiging snel tot de dood.

Oplossingen Kies voor gesloten kachels.

Laat jaarlijks de schoorsteen vegen en de warmwatertoestellen nakijken.

Laat meteen een vakman komen als de vlam van een gastoestel geel wordt.

Gebruik alleen hout dat 1 of 2 jaar gedroogd heeft en nooit geverfd, gelakt of gelijmd hout.

Verbrand geen afval.

Ventileer steeds de kamer waarin een kachel of geiser staat.

Maak kieren en ventilatie-roosters in keuken en badkamer nooit volledig dicht.

Gebruik geen verbrandingstoestellen zonder recht- streekse afvoer naar buiten.

Houtbeschermingsproducten

Het probleem Hout dat 20 % of meer water bevat, is een geliefkoosde verblijfplaats voor schimmels en insecten. Om dit te voorkomen of te verhelpen wordt hout vaak behandeld met chemische producten (vaak op basis van arseen). Al deze producten zijn echter in min of meerdere mate giftig voor de mens. Ze zouden binnenshuis nooit mogen gebruikt worden omdat ze door uitdamping in het binnen- milieu terechtkomen. Begin 2003 keurde de Europese Commissie een richtlijn goed die het gebruik van arseenhoudende houtbeschermingsproducten verbiedt in de woningbouw. Ook alle toepas- singen waarbij herhaald huidcontact mogelijk is (bijvoorbeeld in speeltuigen en picknicktafels) worden verboden. Uiterlijk op 30 juni van dit jaar moet deze bepaling ook in ons land toegepast worden.

Invloed op de gezondheid Al deze producten zijn toxisch voor de mens. Van arseen is bewezen dat het een invloed heeft op het genetisch materiaal en dat het kankerverwekkend is. De verduurzamingstechnieken voor timmerhout zijn minder verregaand dan voor tuinhout, maar houden ook gezondheidsrisico’s in.

Oplossingen Oude planken vloeren of oude meubelen die aangetast zijn door houtworm vervangt u beter dan ze te behandelen.

Gebruik nooit oude spoorbielzen om bloemenperkjes, zandbakken of wat dan ook af te zetten. Ze zijn behandeld met carboline (zeer giftig!) en werden jarenlang overreden door treinen die herbiciden sproeien.

Het uitlogen van de producten kan verminderd worden door er een waterafstotende laag overheen aan te brengen.

Leg steeds een tafelkleed op een picknicktafel.

Laat kinderen steeds hun handen wassen na het spelen met houten speeltuigen.

Bewaar zo weinig mogelijk gebruiksvoorwerpen en zeker geen speelgoed onder een terras of speeltuig in behandeld hout.

Kies voor alle constructiehout in de tuin voor Europees hardhout of voor tropisch hout met een FSC-label. Indien het juiste hout op de juiste plaats gebruikt wordt, is behandeling overbodig.

Solventen

Het probleem Heel wat solventen maken deel uit van de vluchtige organische stoffen die het binnenmilieu vervuilen. Tot de zeer toxische solventen horen tolueen (verf, lijm, drukinkt, parfum en tabaksrook), white spirit,

perchloorethyleen (gebruikt bij droogkuis van kleding) en chloorbenzenen (schoonmaakmiddelen, insecticiden, benzine, tabaksrook).

Invloed op de gezondheid Al deze producten irriteren de huid, de ogen en de slijmvliezen en veroorzaken afwijkingen ter hoogte van het centraal zenuwstelsel. Op lange termijn zijn ze verantwoordelijk voor lever- en nierbeschadiging.

Oplossingen Vervang producten op basis van solventen door producten op waterbasis.

Ventileer enkele dagen extra wanneer u deze producten toch gebruikt.

Eet of drink niet in ruimten waar met deze producten gewerkt wordt of recent werd.

Pesticiden

Het probleem Pesticiden die binnenshuis gebruikt worden breken veel trager af dan buitenshuis. Deze giftige stoffen worden verstoven of continu vrijgegeven door elektrische insectenverdelgers, spuitbussen, vlooienbandjes van katten en honden enz. Ze dringen in tapijten en gordijnen (waarin ze vier jaar later nog worden teruggevonden ondanks wassen en chemisch reinigen), slaan neer op meubels en speelgoed en hechten zich op huisstof.

Invloed op de gezondheid Langdurige blootstelling aan lage dosissen pesticiden kan het hormonaal systeem verstoren, de natuurlijke afweer beïnvloeden en bepaalde kankers uitlokken.

Oplossingen Lees de gebruiksaanwijzing van deze producten en respecteer de aanbevolen dosering.

Meer gebruiken dan de aangegeven dosis is duur en zinloos.

Plaats horren om insecten buiten te houden.

Gebruik kleefstrips om vliegende insecten te vangen.

Gebruik geen mottenbollen. Ze zijn giftig en zien eruit als snoepjes (kinderen!).

Gebruik muggenmelk op basis van citrusolie in plaats van pesticiden.

C. Biologische aspecten Huismijt

Het probleem Deze microscopisch kleine organismen komen overal in huis voor maar hebben een voorkeur voor huisstof en beddengoed. Ze voeden zich met huidschil-fers en etensresten en leven in een temperatuur van 15 tot 32 °C en een relatieve vochtigheid van 70 tot 85 %. De mijten zelf zijn verantwoordelijk voor een deel van de allergenen, het grootste deel is afkomstig van hun uitwerpselen.

Invloed op de gezondheid Huismijten zijn de belangrijkste verwekkers van allergische reacties in onze woningen. De belangrijkste symptomen zijn huiduitslag, allergische rhinitis (een druipende neus, rode ogen) en astma.

Oplossingen Zorg dat de relatieve vochtigheidsgraad in de woning en vooral in de slaapkamers voldoende laag is door goed te ventileren.

Bestrijd stof maximaal door te kiezen voor aangepast meubilair, gesloten boekenkasten, beddengoed en gordijnen die makkelijk te wassen zijn. Vermijd stoffen zetels en vasttapijt.

Gebruik een stofzuiger met een HEPA- of ULPA-filter. Neem het stof af met een vochtige doek.

Schimmels

Het probleem Schimmels hebben geen zonlicht nodig om te overleven, enkel organisch materiaal. Om zich voort te planten gebruiken zij sporen. Het overleven van schimmels wordt bepaald door de temperatuur, de luchtvochtigheid en de voedingsbodem. Sommige materialen zijn gevoeliger voor schimmelvorming dan andere. Schimmels geven in een woning niet enkel problemen zoals vieze plekken en een onaangename geur, ze kunnen ook de materialen dermate aantasten dat ze de stabiliteit ervan ondermijnen.

Invloed op de gezondheid Vooral het allergeen vermogen van schimmelsporen en -deeltjes is belangrijk. Maar schimmels kunnen ook toxines produceren, die giftig zijn voor de mens vooral wanneer ze ingeademd worden. Hun celmembranen bevatten glycanen en die zouden dan weer een rol spelen bij het zogenaamde sick building syndrome waarbij chronische ademhalingsproblemen en vermoeidheid de belangrijkste klachten zijn.

Oplossingen Om schimmels te bestrijden is vochtbestrijding en dus een goede ventilatie essentieel.

Droog vochtvlekken zo snel mogelijk op.

Was schimmelvlekken op muren met bleekwater (1 eenheid bleekwater in 3 eenheden water).

Materiaal dat aangetast is door schimmels dient onmiddellijk verwijderd te worden.

Huisdieren

Het probleem Huisdieren hebben ongetwijfeld een gunstige invloed op het welzijn van mensen. Ze zijn rustgevend, angstverlagend, bevorderen de sociale contacten,... Toch kunnen dieren ook gezondheidsrisico’s veroorzaken.

Invloed op de gezondheid De belangrijkste risico’s die dieren met zich meebrengen zijn allergievorming, bepaalde infectieziekten (zoals worminfecties, salmonellose,...) en het gevaar op beten.

Oplossingen Was uw handen grondig met zeep na contact met huisdieren, en zeker na het verversen van kattenbakken.

Kattenbakken horen niet thuis in de keuken. Ze dienen minstens éénmaal per maand grondig ontsmet te worden.

Laat uw gezicht niet likken door huisdieren.

Laat huisdieren deskundig vaccineren en volg het door de veearts voorgeschreven vlo-, teek- en wormcontroleschema nauwgezet.

Laat geen huisdieren toe in de slaapkamers.

Planten

Het probleem Bloemen en planten fleuren onze omgeving op, maar kunnen ook een negatieve invloed uitoefenen op onze gezondheid. Meer bepaald kunnen stuifmeelkorrels (pollen) en op planten parasiterende schimmels allergische reacties van de luchtwegen uitlokken.

Invloed op de gezondheid De meeste allergieën worden veroorzaakt door pollen die door de wind van buitenshuis werden aangevoerd. Van eind januari tot eind mei geven vooral de berk, de hazelaar en de els problemen, van half mei tot half juli zijn vooral graspollen verantwoordelijk voor allergieën.

Sommige planten zoals kerstster, clivia en dieffenbachia (zowel de plant zelf als het sap),... zijn giftig.

Oplossingen Personen die allergisch zijn aan pollen slapen het best met gesloten raam en verluchten de slaapkamer bij voorkeur ’s ochtends en bij regenweer.

Plaats giftige planten buiten het bereik van kleine kinderen en huisdieren. n

Leen Baekelandt