Ontmoeting met Peter de Caluwe: “Opera brengt mensen samen”

Voor Peter de Caluwe, algemeen directeur van de Koninklijke Muntschouwburg in Brussel, is opera vandaag relevanter dan ooit. Plus Magazine mocht op gesprek.

In de majestueuze Koninginnegalerij hartje Brussel wonen wel degelijk mensen. De opera-intendant bijvoorbeeld. Peter de Caluwe heeft er zijn smaakvol ingerichte pied-à-terre, waar hij graag gasten ontvangt, ook journalisten. Hij is nu eenmaal een spraakwaterval. Op een steenworp ligt De Munt, het operahuis dat al 12 jaar lang zijn passie en missie vormt.

Heeft opera vandaag nog een rol?

de Caluwe: Opera is heel emotioneel, het is niet enkel een kunstvorm, ook een manier om een gemeenschap te vormen. Geen etnische of religieuze gemeenschap, maar van mensen die via een ervaring tot een catharsis, een zuivering van de geest komen. Want wat doen wij eigenlijk? We maken iets wat niet tastbaar is. Het moet dus iets teweeg brengen in je hoofd. In onze zaal komen tot 2.000 mensen samen, allemaal met hun eigen achtergrond en verhaal. Toch creëren we een gedeeld gevoel. Opera brengt mensen samen. Kunst verandert het leven niet, maar kan wel vensters openen, de blikken in een andere richting sturen. Dat is onze missie.

Je maakt wel eens de vergelijking met de kerk.

In mijn leven heeft theater de plaats van de kerk ingenomen. Als jongeman dacht ik dat ik een carrière in de kerk zou maken, paus worden in Rome. De theatrale rituelen en de gemeenschapsvorming spraken mij enorm aan. Een gevoel van verbondenheid vind ik nu niet meer in de kerk, het gaat over gelijk hebben. In een voetbalstadion gaat het om winnen of verliezen. In het theater bereiken we samen iets. Als het publiek niet participeert, functioneert een voorstelling niet. Opera of theater speelt zich niet af op het podium, maar in het hoofd.

Opera is volgens jou ook controversieel.

De controverse zit in het genre en in de relatie met het publiek. Men zegt dat ik vaak provoceer. Maar ‘provocare’ betekent eigenlijk ‘naar buiten roepen’: kom even naar buiten en stel vast dat hetgeen jij ziet vanuit je raam misschien niet het enige is. Ik zeg ook wel eens dat kunst niet zonder schandaal kan. Ook zo’n mooi woord. ‘Skandalon’ is Grieks voor een steen die los ligt op straat en waar je over struikelt. Je raakt in de war, want er is iets wat je routine verstoort. Het is natuurlijk wel zo dat de opera nog altijd een bourgeoispubliek trekt. En dat heeft een probleem met alles wat naakt, seks, overspel... is. In de film mag je alles tonen, maar dezelfde dingen op theater: ho maar! In de film kan je nog denken: het is niet echt, het is in scène gezet. Op toneel is dat ook een performance! Maar het gebeurt natuurlijk vlak voor je ogen en dat is heel confronterend. Wat ook gek is: mensen hebben geen probleem met een moord op scène, wel wanneer iemand half naakt op het podium staat.

Zie je parallellen tussen de klassieke opera en de huidige tijd?

We zouden veel meer Shakespeare moeten lezen. Kijk naar Macbeth. Dan zie je heel duidelijk hoe politici vandaag omgaan met macht. Zo herkenbaar! Mensen leren helaas niet van de geschiedenis, van de literatuur of van kunst. Macbeth is zeer zwak en angstig. Boris Johnson is een perfect shakespeareaans personage, want je ziet zo dat hij alle fouten maakt van iemand die op het einde van het stuk van de scène verdwijnt. Wat een hubris! Wat een zelfoverschatting! Helaas heeft hij niet de intelligentie van de Shakespearefiguren, want meestal beschikken zij nog over een vorm van zelfinzicht. De tragische personages in Shakespeare weten wat er aan het gebeuren is.

En waarom is het operagenre in se conflictueus?

Omdat je meerdere lagen en disciplines moet verenigen. Er is de tekst, de muziek en meestal een ander tijdsgewricht. Het doel is in dat potentieel conflictueuze gegeven harmonie brengen.

Je leidt 390 mensen. Hoe harmonieus verloopt dat?

Harmonie creëren geldt niet alleen voor onze voorstellingen, maar ook in huis. Toen ik hier aankwam, was De Munt heel hiërarchisch. De baas besliste alles. Nu wordt verantwoordelijkheid genomen op elk niveau en is er ruimte voor discussie. Ik heb wel een duidelijke visie en zet door om die te realiseren. Ik luister naar anderen, maar zal mezelf volgen als ik vind dat ik meer gelijk heb. Het zou voor mij veel makkelijker zijn een autoritaire houding aan te nemen. Maar dan heb ik snel geen goeie relatie meer met mijn medewerkers. Je bent natuurlijk kwetsbaar in een functie als deze als je je twijfels laat zien. Ik begrijp dat mensen hun ivoren toren opzoeken om onaantastbaar te zijn en hun machtspositie te behouden.

Moet je vaak omgaan met ego’s?

Artiesten hebben grote ego’s! Grote artiesten zijn diegenen die je het gevoel geven dat ze in een volle zaal speciaal i voor jou zingen. Dat is nu eenmaal hun talent. Als je met hen werkt, moet je empathie en zelfs liefde voor hen ontwikkelen. Op sommige artiesten kan ik echt verliefd zijn en dan ga ik voor hen door het vuur. Maar wel vanuit het standpunt dat het eenzijdig verkeer is. Je kunt nooit evenveel terug verwachten, alleen een geweldige voorstelling. Voor mij was dat vroeger heel moeilijk. Maar ik heb moeten leren dat er een onderscheid is tussen echte vrienden en artistieke vrienden.

Opera blijft elitair. Een zitje kost makkelijk 140 euro.

Voor mij is elitair niet gelinkt aan de prijs. Want dan spreek je over een economische elite, die zich de tickets kan veroorloven.

Is dat niet de realiteit?

Je kan ook naar De Munt voor 10 euro. Oké, dan zit je helemaal boven. Maar zo zijn we toch allemaal begonnen? Opera zal altijd een dure kunstvorm zijn. Dat kan gewoon niet anders als je weet dat er soms 80 musici en 50 artiesten in één stuk zitten. Dan zijn er nog de kostuums, de decors... Ik denk dat we dus al bij al nog redelijk blijven.

Wat is elitair dan wel?

Een elite heeft voor mij niets te maken met geld. Ik wil graag kwalitatieve mensen in de zaal, en daarmee bedoel ik mensen die open van geest zijn en hun vooroordelen achterlaten in de vestiaire. Je moet eens op het podium van De Munt staan. Je kan iedereen in de zaal in het gezicht kijken. Als jij daar als zanger een topprestatie levert, en ziet dat je geen contact hebt met je publiek, dan verlies je je energie. Dus wie er in de zaal zit, is erg belangrijk. Cultuur is geen economische structuur, maar gebaseerd op inspiratie en artistieke vrijheid. Artiesten kunnen tenminste nog vrij spreken, ze vervullen de narrenrol. Economie gaat enkel over: wat brengt het mij op? Kapitalisme is immoreel. Ik denk dat we de nadagen ervan beleven. Het is een systeem waarin mensen hun plek niet meer kennen. Dat is het mooie van ons vak: wij zetten de mens voorop. Letterlijk. Ik voel mij trouwens goed in De Munt omdat de vork tussen het laagste loon en dat van de directie redelijk is. Ik wil niet dat iemand op één avond evenveel verdient als een ander op een heel jaar. Dan werk je niet meer in harmonie, dan installeer je klassen. En dat is een manier van opera maken waar ik mij niet mee associeer.

Kom je uit een artistiek gezin?

Niet echt. Ik ben ook niet iemand om zelf op het toneel te staan. Een instrument spelen is mij nooit gelukt. Ik kan geen noten in mijn vingers krijgen. Dat is het talent van anderen. Als kind wilde ik graag scenograaf worden, decors ontwerpen. Maar da’s weer een techniek. En ik ben niet zo goed in technische dingen.

Heb je nog passies buiten het werk?

Mijn vrienden. Mijn man en ik zijn dol op mensen ontvangen: goeie gesprekken, koken, genieten van fijne momenten met onze gasten. Ik zoek ook privé naar meerwaarde en mensen die mijn blik verruimen. Eigenlijk is dat eveneens gemeenschap vormen. Onze vriendenkring is al jaren dezelfde, als het ware een clan. Ik ben daarentegen geen familiemens, want ik deel met mijn familie totaal niet dezelfde visie op de wereld.

Je bent naar verluidt ook geïntrigeerd door de horoscoop.

( Lacht) Ik geloof dat de sterren en de maan ons beïnvloeden. Ik weet alleen niet hoe het werkt. Mijn sterrenbeeld is stier. En ik merk vaak dat als ik mij echt goed voel bij iemand, er twee redenen zijn: of er is een zielsverwantschap of het is een stier. Ik heb al 38 jaar een relatie met een tweeling-sterrenbeeld. En wij zeggen elke dag: hoe is dat mogelijk dat wij nog samen zijn, terwijl we het werkelijk over niets eens zijn?

En wat voorspellen de sterren?

Ik heb een mandaat in De Munt tot 2025. Eigenlijk was ik de topkandidaat voor de Opéra National in Parijs. Uiteindelijk is het iemand anders geworden. Dat was even een bittere pil, maar ik heb ze doorgeslikt. Als ik even gezond en energiek ben als nu, ga ik zeker niet over zes jaar al met pensioen. Ik wil niet dat mijn generatie afgeschreven wordt. Misschien trek ik naar Italië, het land waar de opera ontstaan is, maar waar die nu op sterven na dood is. Er is dus veel werk. En daar kan je probleemloos blijven doorgaan tot je tachtigste.