Het klimaat, de nieuwe generatieclash?
Veganistisch eten, niet vliegen, betogen... De klimaatacties van sommige jongeren laten ouders én grootouders perplex achter. Toch zorgt die ogenschijnlijke generatieclash voor veel raakpunten. En kansen om samen in actie te komen.
Eisen je kleinkinderen tofoe in plaats van vlees? Vinden ze het niet kunnen dat je papieren servetten gebruikt en flessenwater drinkt? Zien ze een vliegtuigreis als heiligschennis en een eigen auto als iets archaïsch? Zijn ze in een oogwenk de douche weer uit, wassen ze hun haar met een shampoobar en poetsen ze hun tanden met tandpastapoeder? Stormen ze de woonkamer uit wanneer het tv-journaal stoïcijns verslag uitbrengt van bosbranden, verblekende koraalriffen en met uitsterven bedreigde diersoorten? En raak jij helemaal van slag door hun houding?
Jongeren zijn nochtans oprecht en terecht ontzet en ongerust over klimaatvraagstukken. En ze zijn niet de enigen die zich ernstig zorgen maken over de toekomst van onze planeet. Recent nog bleek uit een studie van de Franse denktank Fondation Jean Jaurès dat de ecologische transitie een uitdaging is die de samenleving bezighoudt, over alle generaties heen. Want ook al zijn volwassenen minder goed vertegenwoordigd bij betogingen en is hun discours minder scherp, qua gedrag – denk aan afval sorteren, bewust minder vlees eten – blijken ze eigenlijk milieubewuster dan de jongeren.
Complementair engagement
“De manier waarop je actie voert, kan sterk verschillen naargelang de levensfase waarin je zit”, luidt de analyse van Maëlle Dufrasnes, expert milieueducatie bij Ecotopic, een organisatie voor permanente vorming. “Wij noemen dat engagementseizoenen. Eerst heb je de lente, het seizoen van directe actie, van betogingen. In de zomer overheerst de collectieve actie – groepsaankopen bijvoorbeeld. Dat is het seizoen waarin veel jonge ouders nu zitten. De herfst is het seizoen van de kleine gebaren, zoals boodschappen doen met de fiets in plaats van met de auto. En in de winter is er sprake van een levensvisie. Dit is het seizoen waarin mensen weer focussen op zichzelf en waarin ze zich cultureel en educatief inzetten voor paradigmashifts. Complementaire vormen van engagement dus. En afhankelijk van je leeftijd, socio-economische achtergrond, persoonlijke gevoeligheden e.d. kies je deze of gene vorm, terwijl iemand anders de voorkeur geeft aan een andere vorm. “Niet iedereen kan op elk moment alle vormen van engagement vertonen. Want als we allemaal alles willen doen, raken we collectief uitgeput”, vat Maëlle Dufrasnes samen.
De manier waarop je actie voert, verschilt sterk naargelang de levensfase waarin je zit.
Zo kwam uit het onderzoek van de Fondation Jean Jaurès naar voren dat jongeren sterker overtuigd zijn van de impact van hun eigen gedrag op het milieu (61%) dan 60-plussers (55%): ze weten dat de strijd tegen de klimaatverandering een wereldwijde uitdaging is, maar hechten toch meer belang aan wat ze als individu doen. Anders gezegd: jongeren zijn geneigd te denken dat vele kleintjes één groot maken, terwijl ouderen dat eerder als een druppel op een hete plaat zien. “De jongsten weten vaak minder af van het klimaat en het milieu dan de wat ouderen, maar hun engagement is sterker. Die dynamiek mag je niet breken: het is nu eenmaal normaal dat je, als je 20 bent, minder bedaard en bedachtzaam bent dan wanneer je 40 of 60 bent.”
Ecoangst
“Niettemin kunnen oudere generaties jongeren helpen om vorderingen te maken bij dat denkwerk: ze kunnen hen helpen om zinvolle en dus gerechtvaardigde acties te onderscheiden van emotionele opwellingen en kunnen hen duidelijk maken dat het probleem door die acties niet meteen opgelost raakt. Want net die almaar grotere kloof tussen wat we zelf doen en de omvang van de problematiek leidt tot ecoangst. Ouders en grootouders kunnen die spanning bij jongeren helpen temperen.”
Vergeleken met oudere generaties, denken ook meer jongeren dat de klimaatopwarming hun leven de komende tien jaar grondig zal wijzigen, wellicht omdat zij meer bezig zijn met de toekomst. Zo zegt 24% dat het leven er totaal anders zal uitzien, tegenover slechts 18% van de 60-plussers. En denkt 22% dat het leven echt moeilijk zal worden, tegen slechts 13% van de 60-plussers. Acht procent zegt zelfs geen kinderen te willen vanwege de klimaatverandering.
“Als het over klimaatvraagstukken gaat, bepalen we allemaal onze eigen grenzen. Voor de ene betekent dat geen vlees meer eten. Voor de andere niet meer in een vliegtuig stappen. Terwijl nog anderen het in deze context niet meer verantwoord vinden om kinderen op de wereld te zetten. Er spelen echt wel heel wat emoties en existentiële vragen”, aldus nog de expert.
Samen in actie
Die discussie hoeft echter niet te ontaarden in een afrekening. Want anders dan vaak gedacht, zijn je kleinkinderen niet boos op de vorige generaties en weten ze best dat klimaatkwesties deel uitmaken van een globale dynamiek. Zo acht slechts 16% van de 18- tot 29-jarigen de oudere generaties verantwoordelijk voor de situatie.
“Om geen ruzie te krijgen, moet jullie beiden aanvaarden dat er vraagtekens worden geplaatst bij wat je doet en denkt”, vindt Maëlle Dufrasnes. “Tracht te begrijpen waarom iets niet meer door de beugel kan in de ogen van de persoon die tegenover je staat. Je eigen specifieke situatie veralgemenen is nooit een goed idee: het is verstandiger om je persoonlijke ervaring aan een context te koppelen, zodat je kleinkind jouw standpunt – dat van een ouder iemand – kan begrijpen.”
“Door te vertrekken van een ervaring, een beleving, een anekdote kan je je kleinkind een aantal hefbomen en handvatten aanreiken waaruit het dan naar eigen goeddunken kan kiezen. Als je voor context zorgt, vermijd je dat je vervalt in een moraliserend discours.”
Stel, je staat erop een maaltijd mét vlees te bereiden en je kleinkind weigert ervan te eten. Veel kans dat jullie in feite identieke drijfveren hebben. Zowel voor jou als voor haar is een maaltijd gelinkt aan waarden en emoties. En jullie proberen allebei jullie gedrag met die waarden en emoties te laten rijmen. Het is niet omdat ‘we het altijd al zo gedaan hebben’, dat iedereen het per se zo moet blijven doen. Misschien kan je aan je kleindochter uitleggen dat vlees eten voor jou een feest is, dat je eigen ouders als kind te weinig vlees op hun bord kregen, omdat daar geen geld voor was enz. Bedoeling is dat jullie begrip voor elkaar opbrengen, ook al ben je het niet over alles eens.
Grootouders en kleinkinderen moeten focussen op wat hen verbindt en samenbrengt.
“Je moet focussen op alles wat jullie verbindt en samenbrengt, op datgene waar jullie het, ondanks jullie meningsverschillen, wél over eens zijn”, adviseert de experte. En wat kan je dan beter doen dan samen in actie te schieten? Als je al wat meer jaren op de teller hebt, bezit je tal van vaardigheden waarmee je kan inspelen op het mi- lieubewustzijn van jongeren: een moestuin aanleggen, voedsel inmaken, zelf schoonmaakproducten maken, naaien, timmeren. Waarom niet samen recyclen, herstellen en resoluut inzetten op homemade? “Zoeken naar dingen om samen te doen is de beste manier om uit een verstard debat te raken”, aldus nog Maëlle Dufrasnes. En het is ook een manier om iets van jezelf door te geven in een wereld in verandering.
Lig jij wakker van het klimaat?
Een recente enquête van de UCLouvain bij 2.800 deelnemers in acht Europese en Afrikaanse landen toont aan dat de klimaatverandering bij een op de tien mensen nefast is voor het psychologisch welzijn: ze leidt tot slaapstoornissen, depressie, hypergevoeligheid. Uiteraard is er veel angst en bezorgdheid bij wie de impact van de klimaatcrisis al aan den lijve heeft ondervonden – overstroming, bosbrand -, maar ook mensen zonder traumatische ervaring kampen ermee. De onzekerheid over de aard, het moment en de omvang van een klimaatramp verklaart voor een groot deel die angst. Uit het onderzoek blijkt ook dat vrouwen en wie jonger is dan 40 meer last hebben van ecoangst. Maar een link tussen die angst en het opleidingsniveau is er niet. En er zijn evenmin verschillen tussen Europese en Afrikaanse landen, wat het cliché van de wereldvreemde klimaatactivist onderuithaalt. De wetenschappers stellen wel een positief verband vast tussen ecoangst en milieubewust gedrag, wanneer die angst binnen de perken blijft. Want te intense ecoangst werkt verlammend: de betrokkene is dan niet meer in staat wat dan ook te ondernemen.