Geef ons de caissière terug!

De caissière dreigt op de lijst met verdwenen beroepen te belanden. Het sociale weefsel krijgt nog maar eens een deuk. Maar het verzet groeit.

Je hoeft nooit meer in de rij te staan. Voortaan koop je je producten met de meest geavanceerde winkeltechnologie’, verkondigde Amazon begin 2018 bij de opening van zijn eerste kassaloze supermarkt. Goed nieuws, toch? Want wie van ons heeft nog nooit gesakkerd op die eindeloze rij aan de kassa? Om nog te zwijgen van de afkeurende blikken richting dat wat oudere koppel dat op zaterdagvoormiddag boodschappen doet of tijdens het piekuur een babbeltje slaat met de caissière, terwijl het daar tijd voor heeft in de week.

Binnenkort zullen er geen caissières meer zijn om je te horen klagen, blokletterde het tijdschrift Slate. En dat klopt. Ze zullen er ook niet meer zijn om je hartelijk te begroeten. De zelfscankassa, de kassatunnel – waar je je aankopen op een rolband legt en het toestel doet de rest – en meer van die geautomatiseerde technieken luiden het einde van een tijdperk in. En daarmee verdwijnt ook een beroep dat ontstond toen de grootdistributie in de jaren ’60 een hoge vlucht nam. Met die manier van winkelen en betalen, komt er ook een einde aan een vorm van sociaal contact en menselijke interactie. Een praatje maken met de caissière is binnenkort voorgoed verleden tijd.

Verdwenen beroep?

Prijkt de caissière, net als de pompbediende in het tankstation en de loketbediende in de bank, weldra op de lijst met verdwenen beroepen? Misschien wel. Ze krijgt het alleszins hard te verduren. In de voedingsdistributie is de concurrentie moordend. Snoeien in de personeelskosten is dan erg verleidelijk, repetitieve taken toevertrouwen aan machines is dat nog meer. De voorbije tien jaar daalde het aantal caissières al met 5 tot 10%. Er tekent zich dus een duidelijke trend af.

In de VS lanceerde Amazon zijn Amazon Go-supermarkt. De klant, downloadt eerst de app op zijn smartphone en wordt dan via technologieën als gezichtsherkenning geïdentificeerd. Camera’s volgen het parcours dat hij door de winkel aflegt en houden bij welke producten hij in zijn karretje legt. Volgens vaktijdschrift Gondola gaat het om technologieën die te vergelijken zijn met die in zelfrijdende auto’s – camera’s, sensoren, artificiële intelligentie. Ze maken het mogelijk om elke handeling, elk gebaar van de consument te analyseren en dus ook bij te houden wat hij in zijn winkelkar dropt en wat hij terug in de rekken legt omdat hij zich heeft bedacht. Producten scannen hoeft niet meer. Dat gebeurt automatisch bij het verlaten van de winkel. Ook Carrefour China test een concept gebaseerd op gezichtsherkenning. Waait dit binnenkort ook naar Europa over?

Weerstand

Tegelijk wekt de robotisering van het winkelen ook weerstand op. Zo moest Amazon in zijn New Yorkse winkel gas terugnemen. Na een reeks klachten zag het bedrijf zich genoodzaakt om opnieuw een echte kassa te installeren: het nieuwe systeem werd als discriminerend bestempeld voor mensen zonder bankrekening of smartphone. In Frankrijk hield Casino op zondagnamiddag een hypermarkt open zonder personeel, maar met bewaking. De groep kreeg de wind van voren en klanten die er hun boodschappen gingen doen, werden uitgejouwd door manifestanten. In Brussel koesterde Carrefour plannen om op een steenworp van de Grote Markt een geautomatiseerde supermarkt te openen, 7 dagen op 7, 24 uur op 24. Maar de groep borg die plannen voor onbepaalde tijd op. In een radio-uitzending rond het thema van de kassaloze winkel, reageerden de meeste luisteraars als volgt: “je weet dat je dit fenomeen in de hand werkt door je aankopen zelf te scannen om tijd te winnen. Wil je in de toekomst geen kassaloze winkels, dan is er maar één oplossing: ga terug via de caissière. Op een bepaald moment moet eenieder zijn verantwoordelijkheid nemen!”

Kletskassa

Het risico op ontmenselijking baart zorgen. In een sector waar de concurrentie bikkelhard is, kan het belang van sociaal contact paradoxaal genoeg een verkoopsargument worden. Een Nederlandse Jumbo-supermarkt pakte onlangs uit met een kletskassa. Bedoeling? Mensen die zich eenzaam voelen de gelegenheid geven om een praatje te maken met de caissière of met de andere klanten. Er zijn mensen die een hele dag niemand zien, tenzij ze boodschappen doen.

Toch waren de reacties op het initiatief van Jumbo verdeeld: volgens een psycholoog zou de angst voor stigmatisering weleens sterker kunnen zijn dan de angst om eenzaam te zijn.

De robotisering zal nog toenemen, daar hoeft geen tekeningetje bij. Toch zou de ‘menselijke’ kassa voor sommige supermarkten weleens een verkoopsargument kunnen worden. Een mening die ook werd gedeeld door een topman van Delhaize tijdens een interview op de VRT: “We merken soms dat mensen twee of drie keer per dag langskomen, net om dat contact op te zoeken of een praatje te slaan met hun favoriete kassierster. We hebben daar ook zeer veel begrip voor en zijn ons terdege bewust dat een supermarkt die sociale rol moet opnemen. We geven dat ook mee aan onze medewerkers”, zo legde hij uit. Er is dus nog hoop.