Elk jaar, zo rond begin december, trekt het zich weer op gang. Dan wordt voor het eerst gepolst naar de kerstlijstjes. Het mag dan een luxeprobleem lijken, toch is het geen sinecure zo'n lijstje met kleinoden samen te stellen. Het budget moet binnen de perken blijven, het is opletten met decoratieve dingen - want de gustibus et coloribus... - en de verrassing mag ook niet helemaal weg zijn. Half december volgt dan de twee stressgolf: met de lijstjes van familieleden naar vaak overvolle, net iets te weinig geventileerde winkelcentra trekken, waar er al geen ontkomen meer is aan de tonen van jingle bells.

Tot slot is er de stress bij het openen van de pakjes rond de feestdis. Wat als er iets spuuglelijks uit de verpakking komt? Of iets veel duurder dan u zelf hebt gekocht? Hoe houdt u uw gelaatsuitdrukking in bedwang? Of klinkt dit u als het relaas van een ongezellige anti-kerstcadeau activist? Het moet wel. Want elk jaar opnieuw delen we massaal kerstcadeautjes uit. En misschien maar goed ook.

Intentie en daad

In de zomer, wanneer de hemel blauw is en de zon hoog staat, kijken we nog erg rationeel tegen Kerstmis aan. We nemen ons dan voor deze keer minder te spenderen en ons niet te laten meeslepen door de kerstgekte. Vooral 50-plussers namen zich voor de vinger op de knip te houden, blijkt uit onderzoek.

"Ach, elk jaar worden zulke enquêtes uitgevoerd", zegt psycholoog en trendwatcher Herman Konings. "En iedere keer zeggen mensen minder te willen spenderen. Maar na de kerst blijkt uit objectieve cijfers telkens weer dat er een recordomzet is geboekt. Eigenlijk willen we niet zoveel uitgeven, maar wanneer de donkere dagen aanbreken en overal de kerstverlichting verschijnt, hunkeren we naar gezelligheid en gaan we toch weer overstag. We zijn niet immuun voor de kerstsfeer. Enige sociale druk speelt natuurlijk ook mee. Want wat als de ander toch met een cadeau komt aanzetten? Of iets veel duurder geeft dan jij? Tussen intentie en daad ligt nu eenmaal een grote spagaat", aldus Konings.

Economische boost

Deelden onze voorouders eigenlijk ook kerstcadeaus uit? "Het is een vrij recente traditie, ik schat hooguit een goeie 100 jaar oud", zegt Konings. "Het gebruik is overgewaaid uit de Verenigde Staten. De Kerstman zoals wij die nu kennen, is trouwens een commerciële creatie van Coca Cola. En de volledig retailsector moedigt het gebruik natuurlijk aan, want de kerstperiode is goed voor een economische boost."

"Het geven en teruggeven om relaties te onderhouden is een eeuwenoud fenomeen", voegt Dimitri Mortelmans, socioloog aan de Universiteit Antwerpen er aan toe. "Ik weet niet exact wanneer het kerstritueel opgekomen is. Ik vermoed in de 19de eeuw omdat de familie toen steeds belangrijker werd."

Gemiddeld blijken we voor een cadeau euro 85 per persoon uit te geven. Toch een behoorlijk budget. "Je ziet wel dat er stilaan een tendens ontstaat naar lotje trekken, waardoor mensen telkens voor één familielid een cadeau kopen. Dat is tijd- en geldbesparend. En dan kan je ook een mooier geschenk geven dan wanneer je voor tien mensen een cadeau moet uitzoeken", aldus trendwatcher Konings.

En zijn 50-plussers inderdaad spaarzamer? "Dat verbaast mij eigenlijk. De babyboomers gedragen zich doorgaans als big spenders, dat zie je in alle domeinen. De groep die wel voorzichtig omgaat met geld zijn 65-plussers. Spaarzaamheid zit ingebakken bij die generatie, want zij hebben nog minder welvarende tijden meegemaakt. Vaak gaat het ook om gezinnen van alleenverdieners, waarbij de vrouw minder koopkracht heeft", verklaart Konings. "Ik begrijp het wel", zegt Mortelmans. "Met alle onheilstijdingen over de vergrijzing, maken mensen zich natuurlijk zorgen over hun pensioen".

Vinden we het leuk?

Zowat 80 procent van de mensen vindt het fijn een cadeau uit te zoeken. Vooral vrouwen zijn erop gesteld. Een cadeau krijgen ligt blijkbaar moeilijker. Bijna een op drie vindt het niet zo leuk. "Misschien hebben mensen het er vooral moeilijk mee wanneer ze niets gelijkaardigs kunnen teruggeven. Het is mogelijk dat de verwachtingen niet helemaal op mekaar waren afgestemd", probeert Konings te verklaren.

"Dat klopt", zegt Mortelmans. "Het heeft te maken met de machtsbalans die ontstaat wanneer geschenken worden uitgewisseld. Als je een geschenk krijgt, dan kom je sociaal 'in schuld' te staan bij de andere partij. Je geeft een geschenk terug om de balans weer in evenwicht te brengen. Nu kan er bij dat uitwisselen heel wat fout lopen. Bijvoorbeeld wordt er verwacht dat je iets van gelijke waarde teruggeeft. Dat is soms moeilijk in te schatten en daarom vinden mensen het geven van geschenken zo'n stresserende bezigheid."

Het is ook niet altijd makkelijk om iets uit te zoeken voor wie doorgaans al alles heeft. Bongobonnen en aanverwanten lijken stilaan op hun retour. "Dat belevenisbonnen aan populariteit inboeten blijkt ook altijd weer uit intentieverklaringen. Eigenlijk willen we iets originelers geven, maar wanneer het zover is, nemen we toch weer onze toevlucht tot de belevenisbonnen. Want geef toe: een etentje of een overnachting is toch altijd leuk. Uit de reële cijfers blijkt ook dat de verkoop van Bongobonnen niet spectaculair daalt", zegt Herman Konings.

Cash

Het populairste cadeau blijkt geld. Een goed cadeau dus? "Dat wijst eigenlijk toch wat op gemakzucht. Maar al bij al is geld of een bon toch nog beter dan een zoveelste paar sokken of een sjaal", aldus de trendwatcher. Vooral jongeren krijgen graag geld. "Dat is ook logisch, want voor veel jonge mensen met kleine kinderen is het leven financieel zwaar. Bovendien kunnen ouderen niet altijd inschatten waar jongere mensen mee bezig zijn. Maar de ongeschreven regel zegt natuurlijk dat jongeren geen geld geven aan ouderen, want dat is een belediging."

"Geld neemt alle kans op falen weg en in dat opzicht is het wel een goed cadeau", aldus Mortelmans. "Maar het is natuurlijk het meest onpersoonlijke".

Alternatieven?

Er is wel een tegenbeweging. Meer en meer mensen, vooral jongeren, stellen de commerciële kerst in vraag. En die beweging wordt groter, aldus Konings. "Sommige mensen beslissen dan in plaats van cadeaus uit te wisselen samen te leggen en in familieverband een uitstap te maken, of iets te kopen dat de hele familie kan gebruiken. Maar al bij al is het cadeauritueel een traditie die de meesten onder ons al sinds de kindertijd kennen en die we toch niet graag zien verdwijnen. Ik geloof in de kracht ervan."

Elk jaar, zo rond begin december, trekt het zich weer op gang. Dan wordt voor het eerst gepolst naar de kerstlijstjes. Het mag dan een luxeprobleem lijken, toch is het geen sinecure zo'n lijstje met kleinoden samen te stellen. Het budget moet binnen de perken blijven, het is opletten met decoratieve dingen - want de gustibus et coloribus... - en de verrassing mag ook niet helemaal weg zijn. Half december volgt dan de twee stressgolf: met de lijstjes van familieleden naar vaak overvolle, net iets te weinig geventileerde winkelcentra trekken, waar er al geen ontkomen meer is aan de tonen van jingle bells. Tot slot is er de stress bij het openen van de pakjes rond de feestdis. Wat als er iets spuuglelijks uit de verpakking komt? Of iets veel duurder dan u zelf hebt gekocht? Hoe houdt u uw gelaatsuitdrukking in bedwang? Of klinkt dit u als het relaas van een ongezellige anti-kerstcadeau activist? Het moet wel. Want elk jaar opnieuw delen we massaal kerstcadeautjes uit. En misschien maar goed ook. In de zomer, wanneer de hemel blauw is en de zon hoog staat, kijken we nog erg rationeel tegen Kerstmis aan. We nemen ons dan voor deze keer minder te spenderen en ons niet te laten meeslepen door de kerstgekte. Vooral 50-plussers namen zich voor de vinger op de knip te houden, blijkt uit onderzoek. "Ach, elk jaar worden zulke enquêtes uitgevoerd", zegt psycholoog en trendwatcher Herman Konings. "En iedere keer zeggen mensen minder te willen spenderen. Maar na de kerst blijkt uit objectieve cijfers telkens weer dat er een recordomzet is geboekt. Eigenlijk willen we niet zoveel uitgeven, maar wanneer de donkere dagen aanbreken en overal de kerstverlichting verschijnt, hunkeren we naar gezelligheid en gaan we toch weer overstag. We zijn niet immuun voor de kerstsfeer. Enige sociale druk speelt natuurlijk ook mee. Want wat als de ander toch met een cadeau komt aanzetten? Of iets veel duurder geeft dan jij? Tussen intentie en daad ligt nu eenmaal een grote spagaat", aldus Konings. Deelden onze voorouders eigenlijk ook kerstcadeaus uit? "Het is een vrij recente traditie, ik schat hooguit een goeie 100 jaar oud", zegt Konings. "Het gebruik is overgewaaid uit de Verenigde Staten. De Kerstman zoals wij die nu kennen, is trouwens een commerciële creatie van Coca Cola. En de volledig retailsector moedigt het gebruik natuurlijk aan, want de kerstperiode is goed voor een economische boost." "Het geven en teruggeven om relaties te onderhouden is een eeuwenoud fenomeen", voegt Dimitri Mortelmans, socioloog aan de Universiteit Antwerpen er aan toe. "Ik weet niet exact wanneer het kerstritueel opgekomen is. Ik vermoed in de 19de eeuw omdat de familie toen steeds belangrijker werd." Gemiddeld blijken we voor een cadeau euro 85 per persoon uit te geven. Toch een behoorlijk budget. "Je ziet wel dat er stilaan een tendens ontstaat naar lotje trekken, waardoor mensen telkens voor één familielid een cadeau kopen. Dat is tijd- en geldbesparend. En dan kan je ook een mooier geschenk geven dan wanneer je voor tien mensen een cadeau moet uitzoeken", aldus trendwatcher Konings. En zijn 50-plussers inderdaad spaarzamer? "Dat verbaast mij eigenlijk. De babyboomers gedragen zich doorgaans als big spenders, dat zie je in alle domeinen. De groep die wel voorzichtig omgaat met geld zijn 65-plussers. Spaarzaamheid zit ingebakken bij die generatie, want zij hebben nog minder welvarende tijden meegemaakt. Vaak gaat het ook om gezinnen van alleenverdieners, waarbij de vrouw minder koopkracht heeft", verklaart Konings. "Ik begrijp het wel", zegt Mortelmans. "Met alle onheilstijdingen over de vergrijzing, maken mensen zich natuurlijk zorgen over hun pensioen". Zowat 80 procent van de mensen vindt het fijn een cadeau uit te zoeken. Vooral vrouwen zijn erop gesteld. Een cadeau krijgen ligt blijkbaar moeilijker. Bijna een op drie vindt het niet zo leuk. "Misschien hebben mensen het er vooral moeilijk mee wanneer ze niets gelijkaardigs kunnen teruggeven. Het is mogelijk dat de verwachtingen niet helemaal op mekaar waren afgestemd", probeert Konings te verklaren. "Dat klopt", zegt Mortelmans. "Het heeft te maken met de machtsbalans die ontstaat wanneer geschenken worden uitgewisseld. Als je een geschenk krijgt, dan kom je sociaal 'in schuld' te staan bij de andere partij. Je geeft een geschenk terug om de balans weer in evenwicht te brengen. Nu kan er bij dat uitwisselen heel wat fout lopen. Bijvoorbeeld wordt er verwacht dat je iets van gelijke waarde teruggeeft. Dat is soms moeilijk in te schatten en daarom vinden mensen het geven van geschenken zo'n stresserende bezigheid." Het is ook niet altijd makkelijk om iets uit te zoeken voor wie doorgaans al alles heeft. Bongobonnen en aanverwanten lijken stilaan op hun retour. "Dat belevenisbonnen aan populariteit inboeten blijkt ook altijd weer uit intentieverklaringen. Eigenlijk willen we iets originelers geven, maar wanneer het zover is, nemen we toch weer onze toevlucht tot de belevenisbonnen. Want geef toe: een etentje of een overnachting is toch altijd leuk. Uit de reële cijfers blijkt ook dat de verkoop van Bongobonnen niet spectaculair daalt", zegt Herman Konings. Het populairste cadeau blijkt geld. Een goed cadeau dus? "Dat wijst eigenlijk toch wat op gemakzucht. Maar al bij al is geld of een bon toch nog beter dan een zoveelste paar sokken of een sjaal", aldus de trendwatcher. Vooral jongeren krijgen graag geld. "Dat is ook logisch, want voor veel jonge mensen met kleine kinderen is het leven financieel zwaar. Bovendien kunnen ouderen niet altijd inschatten waar jongere mensen mee bezig zijn. Maar de ongeschreven regel zegt natuurlijk dat jongeren geen geld geven aan ouderen, want dat is een belediging." "Geld neemt alle kans op falen weg en in dat opzicht is het wel een goed cadeau", aldus Mortelmans. "Maar het is natuurlijk het meest onpersoonlijke". Er is wel een tegenbeweging. Meer en meer mensen, vooral jongeren, stellen de commerciële kerst in vraag. En die beweging wordt groter, aldus Konings. "Sommige mensen beslissen dan in plaats van cadeaus uit te wisselen samen te leggen en in familieverband een uitstap te maken, of iets te kopen dat de hele familie kan gebruiken. Maar al bij al is het cadeauritueel een traditie die de meesten onder ons al sinds de kindertijd kennen en die we toch niet graag zien verdwijnen. Ik geloof in de kracht ervan."