60 jaar geleden braken de dijken
Wat begon als een harde wind groeide in de nacht van 31 januari op 1 februari 1953 uit tot de grootste natuurramp die de Benelux ooit kende. 1835 mensen kwamen om – ook in België.
Ko van Oeveren was tien jaar toen de ramp zijn dorp Stavenisse op het eiland Tholen overviel. Negen percent van de dorpsbevolking is toen verdronken. De tienjarige Ko vond de eerste uren echter best spannend. Op zaterdag 31 januari waaide het gewoon heel hard en sloeg er al wat water over de kade. Niets meer. “Ik kon lekker met mijn fiets door het water op de kade rijden”, schrijft hij op http://people.zeelandnet.nl/voeveren, een website die gewijd is aan de watersnoodramp.
Kolkende watermassa’s
Maar al snel werd het minder leuk. De ramp ontstond door de combinatie van een noordwesterstorm van tien beaufort (orkaankracht) met springtij. En met – op dat moment – nog lage dijken op vele plaatsen. De weersvoorspellers hadden die zaterdag weliswaar gewaarschuwd voor “gevaarlijk hoog water”, maar veel dijkopzichters en dorpsbewoners beschikten toen nog niet over radio of telefoon.
In de loop van de zaterdag neemt de wind nog in kracht toe. “Als ik langs de haven kom, word ik doornat van het opzwiepende water”, schrijft Ko van Oeveren in zijn persoonlijk relaas van de ramp. “Het moet eb zijn, maar het water staat even hoog als bij vloed.”
Wanneer de vloed dan echt opkomt in de nacht van 31 januari op 1 februari, gaat het mis. Op tientallen plaatsen in Zeeland, in het westen van Noord-Brabant en op de eilanden van Zuid-Holland breken er dijken door. Een kolkende watermassa stuwt zich door de bressen en zet 165.000 hectare laaggelegen polders blank.
“Het varken stond doodstil tegen mijn vader”
Wie kan vlucht naar de zolder of zelfs tot op het dak en probeert ook vee te redden. Zo ver het oog kan reiken is alleen water te zien. Ko van Oeveren: “Mijn broer en ik kijken door het dakraam en zien alleen maar een geweldige witte schuimende watermassa. Mijn vader was bij het varken in de woonkamer gebleven. Hij heeft het dier met zijn kop boven het water gehouden. Hij vertelde later dat het varken doodstil tegen hem aanstond.”
Veel mensen worden echter door het water verrast en meegesleurd. Anderen verdrinken omdat ze nog bezittingen of dieren willen redden. In totaal zal de ramp het leven kosten aan 1853 mensen en aan een ontelbaar aantal stuks vee en neerhofdieren.
Het meest kritieke moment doet zich voor in de loop van zondag 1 februari, wanneer het voor de tweede keer vloed wordt. Het is die tweede vloedgolf die de meeste slachtoffers zal maken.
De rol van radio-amateurs
Toch begint dan ook de eerste hulp op gang te komen. In het begin is dat vooral de onderlinge en vaak bijna wanhopige hulp van dorpsbewoners die elkaar vanuit hun overstroomde huizen proberen te helpen. Met bootjes of met geïmproviseerde loopplanken van wrakhout brengt men elkaar eten en drinken of zoekt men hogere oorden op. Ook de rol van radio-amateurs (een populaire hobby in de fifties) is in die uren cruciaal. Zij laten hulpverleners weten waar ze zich bevinden of waar de hulp het meest dringend nodig is.
Later komt een golf van nationale en internationale hulp op gang. Voor Ko zal het duren tot in juli eer hij terug kan naar Stavenisse. Al die maanden wordt zijn gezin opgevangen door een gastfamilie in Rotterdam. Bij zijn terugkeer wordt het echter opnieuw spannend: “Voor ons kinderen valt er een heleboel te beleven tijdens de opruiming, de wederopbouw en de latere Deltawerken. In ruil voor een maaltje paling dat we zelf gevist hebben, mogen mijn broer en ik van de machinist zelfs even met een bulldozer rijden.”
Ook in België
Minder bekend is het feit dat ook België (net als Groot-Brittannië) in 1953 mee in de klappen deelde. Bij ons braken de dijken door op 37 plaatsen, vooral langs de Schelde en aan de kust. Antwerpen en Oostende liepen deels onder water. In België verdronken ook 28 mensen in de eerste dagen van februari 1953.
Herdenking
Op 1 februari wordt de ramp herdacht in vrijwel elk Zeeuws dorp dat getroffen werd. Vaak met een stille bijeenkomst, een tentoonstelling of een bloemenhulde aan een herdenkingsmonument. De Nederlandse zenders brengen documentaires, getuigenissen van overlevenden en wellicht ook de “De storm”, een film uit 1999 over een baby die zoek geraakt tijdens de ramp.