20 jaar na Dolly, hoever staat het klonen nu?

Precies 20 jaar geleden vond een belangrijke biotechnologische doorbraak plaats: in het Schotse Edinburg werd Dolly geboren, het eerste gekloonde schaap, het eerste gekloonde zoogdier en de eerste kloon van een volwassen dier. Hoe ver staat de techniek van het klonen intussen? En wat gebeurde er met Dolly?

Het genetisch materiaal van Dolly kwam niet zoals bij een klassiek lam uit de versmelting van een zaadcel (met genetisch materiaal van een ram) en een eicel (met genetisch materiaal van een ooi), maar wel uit de kern van een cel uit het uierweefsel van een volwassen 6-jarige ooi, ingebracht in een ‘lege’ eicel. Die eicel werd vervolgens in de baarmoeder van een draagmoeder geplaatst.

De herkomst van het genetisch materiaal (borstklieren) was trouwens de reden waarom de Schotse onderzoekers het schaap Dolly noemden – naar Dolly Parton, de zangeres met de indrukwekkende ‘borstklieren’.

Door te werken met genetisch materiaal van een volwassen dier en niet met een niet-gespecialiseerde stamcel, bleek voor het eerst dat cellen hun specialisatie kunnen ‘vergeten’ en opnieuw kunnen differentiëren tot allerhande nieuwe weefsels.

Niet zonder slag of stoot

Dat het klonen een wetenschappelijke uitdaging was, die, los van de ethische kwesties, ook technisch geen sine cure was, getuige de meer dan 270 eicellen die nodig waren vooraleer er één tot de ontwikkeling van Dolly leidde. Eenmaal Dolly geboren en het nieuws wereldkundig gemaakt (wat pas enkele maanden na de geboorte gebeurde) doken meteen de wildste verhalen, dromen voor de één, nachtmerries voor de ander op: het klonen van mensen leek slechts een klein stapje verder, ziekten zouden kunnen worden voorkomen, gestorven kinderen weer tot leven gebracht...

Twee decennia later is het klonen van mensen nog steeds onmogelijk en ziet geen enkele ernstige wetenschapper er de zin van in, gezien de onaanvaardbare risico’s waarmee dit ook gepaard zou gaan. Het klonen van dieren gebeurt wel nog steeds, zij het ook op eerder beperkte schaal. Het Europees parlement stemde vorig jaar een verbod op het klonen van dieren voor gebruik als voedingsmiddel.

Reproductief klonen

Reproductief klonen is het gebruik van celkerntransplantatie om een individu te maken dat genetisch identiek is aan een bestaand individu. Dat is wat er gedaan werd bij Dolly. Een kloon is geen exacte kopie, maar een genetische kopie van het origineel. De invloed van de buitenwereld tijdens het opgroeien (ook op het genetisch materiaal) valt immers niet te onderschatten.

De meest klassieke methode van reproductief klonen is door het in twee delen van een embryo – zoals dat op natuurlijke wijze gebeurt bij eeneiige tweelingen. De techniek die gebruikt werd bij Dolly is kerntransplantatie, ook ‘somatic cell nucleus transfer’ (SCNT) genoemd.

Deze techniek werd na Dolly ook nog toegepast bij ratten, muizen, geiten, koeien, varkens, konijnen, poezen, honden en apen.

Therapeutisch klonen

Intussen ligt de nadruk niet langer op het voortbrengen van identieke dieren, maar op het herprogrammeren van cellen, zodat gezonde cellen zieke cellen kunnen vervangen.

Bij dit therapeutisch klonen wordt celkerntransplantatie gebruikt om cellen of weefsels te maken die voor medische doeleinden worden gebruikt.

Op dit moment gebeurt er al behoorlijk veel onderzoek voor de behandeling van bepaalde ziekten die te maken hebben met het niet goed functioneren of degenereren van bepaalde cellen (bijvoorbeeld de ziekte van Parkinson, of bepaalde vormen van suikerziekte). Dergelijke ziekten kan men genezen door de zieke cellen te vervangen door cellen die wel goed functioneren. Tot op heden gebruikt men voor deze transplantatie cellen die niet afkomstig zijn van de patiënt zelf (maar wel dierlijke cellen of menselijke embryonale cellen), die echter makkelijk afgestoten worden. Door in de cellen die men transplanteert erfelijk materiaal van de patiënt zelf in te brengen, zou diens lichaam de cellen herkennen en niet langer afstoten.

Celkerntransplantatie maakt het mogelijk ‘lichaamseigen’ cellen aan te maken. Er wordt een celkerntransplantatie uitgevoerd op een ‘lege’ eicel en die wordt aangezet tot deling. Uit dit embryo worden dan de zogenaamde ‘embryonale stamcellen’ geïsoleerd (cellen van een heel vroeg embryo die men in een reageerbuis kan kweken en vermenigvuldigen). Deze ‘blanco’ cellen zijn elk op zich in staat om uit te groeien tot een veelheid aan celtypen en weefsels. Zodra je gekloonde stamcellen hebt met hetzelfde erfelijke materiaal als dat van de patiënt, kan je die aanzetten tot het vormen van de cellen die nodig zijn voor de behandeling. Het kan dan gaan om bijvoorbeeld hartcellen, beencellen of zenuwcellen.

Bronnen: Washington Post, Scientific American, VIB