Zo herken je broze botten

Als er een wedstrijd zou bestaan voor de meest onderschatte aandoening, dan maakt osteoporose veel kans op een podiumplaats. Botontkalking voltrekt zich sluipend, bij vrouwen én bij mannen. Op deze signalen moet je letten.

Osteoporose lijkt misschien niet bedreigend, maar de gevolgen van broze botten vallen niet te onderschatten. Bovendien voltrekt zich een stille epidemie waarbij steeds meer mensen te kampen krijgen met botontkalking. In ons land treft deze aandoening naar schatting zo’n 600.000 mensen, en jaarlijks lopen meer dan 90.000 land- genoten een breuk op door osteopo-rose. “Wereldwijd nemen fracturen door osteoporose exponentieel toe en die trend zal zich de komende jaren nog doorzetten”, schetst prof. dr. Eve- lien Gielen (UZ Leuven), voorzitter van de Belgian Bone Club, de situatie.

Verraderlijk

In tegenstelling tot veel andere aandoeningen, voel je bij botontkalking aanvankelijk helemaal niets. Geen pijn of last. En net dat maakt dat deze ziekte zo verraderlijk plots lijkt toe te slaan. “Al te vaak komt osteoporose pas aan het licht bij een fractuur. Bijvoorbeeld een spontane wervelindeuking ter hoogte van je rug of omdat een heel lichte val meteen uitmondt in een gebroken pols of schouder. Maar zelfs dan wordt niet altijd de link gelegd met osteoporose. Of soms loop je al lang rond met rugpijn. Een lumbago, denk je dan. Terwijl je eigenlijk een ingedeukte wervel hebt.”

Daarnaast zijn er ook mensen die totaal geen klachten ondervinden van zo’n ingedeukte wervel. Ook in dat laatste geval blijft het belangrijk om de diagnose osteoporose te stellen. Heb je een breuk of indeuking, dan loop je zonder behandeling immers een heel hoog risico op herhaling. Pols-, schouder-, heup- en wervelfracturen zijn de meest voorkomende osteoporosebreuken, maar eigenlijk kan je bij botontkalking bijna elk bot breken. “Met uitzondering van je vingers, tenen, gelaat en halswervels. Die fracturen worden niet toegeschreven aan botontkalking.” Bovendien kan een breuk door osteoporose ook leiden tot lengteverlies, verkromming van de rug, immobiliteit en zelfs verlies van zelfvertrouwen en depressie.

Geen dode structuur

Bij osteoporose gaat je botmassa er in versneld tempo op achteruit en tegelijkertijd raakt de microarchitectuur van je botten verstoord. Inwendig bestaat een bot uit kleine fragmentjes of beenbalkjes die kriskras door elkaar lopen. Die ondersteunen het uitwendig deel van je botten zodat je niet inzakt. Die beenbalkjes zijn zeker geen dode structuren. Ze bevatten cellen die geregeld beenbalkjes afbreken en weer vernieuwen. Dat is nodig om oud en beschadigd botweefsel te verwijderen. Wanneer die voortdurende cyclus van opbouw en afbraak uit evenwicht raakt en er meer wordt afgebroken, vallen er holten tussen de beenbalkjes, en wordt je bot brozer en breekbaar.

“Tot de leeftijd van 35 jaar maak je meer bot aan dan er wordt afgebroken. Dan bereik je je piekbotmassa. Nadien wordt bij iedereen wat meer bot afgebroken dan aangemaakt. Dat proces versnelt bij vrouwen vanaf de menopauze. Oestrogeen, het vrouwelijke hormoon dat sterk daalt tijdens de overgang, onderdrukt immers de cellen die het bot afbreken. Ben je een tengere vrouw (BMI < 20 kg/m2) dan loop je extra risico.

Mannen hebben bredere en sterkere botten en verliezen aanvankelijk minder bot dan vrouwen. Zij zijn dus tot op latere leeftijd beschermd. Vanaf 70 jaar neemt je lichaam minder goed calcium op uit voeding en ligt ook je vitamine D-gehalte lager. Wanneer je te weinig calcium opneemt, ontstaat nog een ander fenomeen. Je bijschildklier wordt actiever en dat hormoon onttrekt calcium uit je botten, met ontkalking tot gevolg.”

Vergeet de mannen niet

Ongeveer een op de drie vrouwen loopt na de menopauze een breuk op door osteoporose, tegenover een op de vijf mannen ouder dan 50 jaar. De ziekte treft dus ook mannen. “Naast leeftijd, zijn er nog tal van andere risicofactoren waar ook mannen mee af te rekenen krijgen. Zoals het langdurig gebruik van bepaalde medicatie – cortisone, hormonale behandelingen bij borst- en prostaatkanker, enz. -, een te snel werkende schildklier of bijschildklier, reuma, roken, alcoholgebruik, weinig beweging, nieraandoeningen en uiteraard ook familiale belasting. We moeten af van het beeld dat osteoporose louter een vrouwenziekte is. Daardoor krijgen mannen vandaag veel minder vaak een botdichtheidsmeting en behandeling.”

Meer dan meten

De ziekte opsporen gebeurt liefst nog voor de eerste breuk toeslaat. “Er is een risicotool (lees ook: Rem zelf osteoporose af) waarmee je zelf je risico op osteoporose en breuken kan inschatten. Loop je een verhoogd risico, laat dan een botdichtheidsmeting uitvoeren. Verder is zo’n meting aanbevolen voor alle vrouwen ouder dan 65 en alle mannen ouder dan 70 jaar”, benadrukt prof. Evelien Gielen.

Zo’n botonderzoek meet de dichtheid van je beendergestel ter hoogte van je ruggenwervels en je heup. Het duurt ongeveer tien minuten en is volkomen pijnloos. Het onderste deel van je rug wordt ondersteund zodat je rug goed plat ligt. Er wordt gebruik gemaakt van geavanceerde X-stralentechnologie. De hoeveelheid straling die je krijgt is klein, en ligt zelfs lager dan de natuurlijke straling waaraan je dagelijks blootstaat. Deze test kan osteoporose vaststellen.

“Maar ook bij een normale botmeting kan er toch sprake zijn van osteoporose. Dat is het geval bij postmenopauzale vrouwen en mannen ouder dan 50 die spontaan een breuk oplopen of na een heel lichte val of impact. Daarom doen we meer dan meten en kijken we naar het totaalplaatje van risicofactoren om het fractuurrisico in te schatten.”

Behandelen

Goed om weten is dat je na zo’n diagnose best nog heel wat zelf in handen hebt om je ziekte te counteren. De gekende levensstijlaanpassingen die heilzaam zijn voor je gezondheid, zoals stoppen met roken, meer bewegen en voldoende calcium en vitamine D innemen, werken zeker ook voor osteoporose (lees ook: Meer breuken door Covid) “Sommige patiënten slagen erin hun botmassa te stabiliseren, louter dankzij het aanpassen van hun voeding en door meer te bewegen.”

Is er echter sprake van een hoog fractuurrisico, dan moet medicatie worden ingezet. De meest gebruikte behandelingen zijn gericht op het afremmen van het botafbraakproces of antiresorptietherapie. Die kan zowel in pilvorm als via een infuus worden toegediend. Een groot probleem bij deze behandelingen, vooral dan in pilvorm, is de therapietrouw. Omdat je de ziekte niet altijd voelt, vergeet je je medicatie wel eens en sommigen hebben last van bijwerkingen. Daarnaast is er ook een behandeling via injecties, die twee keer per jaar moet worden toegediend.

“Het is belangrijk dat om de twee tot vijf jaar een nieuwe evaluatie van je fractuurrisico plaatsvindt. Daarbij beoordelen we het effect en de verdere noodzaak van de therapie. Want deze geneesmiddelen leggen niet alleen je botafbraak stil, ze remmen ook het gunstige proces waarbij oud beschadigd bot wordt verwijderd. Dat kan op lange termijn eveneens voor ongewenste brokken zorgen. Vandaar dat we na een aantal jaren soms een therapiepauze inlassen. Dat is echter niet bij alle osteoporosemedicatie nodig en moet dus steeds worden besproken met je arts.”

Heb je ernstige osteoporose en altijd opnieuw breuken, dan dringt een anabole therapie zich op, die nieuwe botaanmaak stimuleert. “Dan krijg je gedurende 18 maanden elke dag een injectie. Voorlopig is er nog maar één middel beschikbaar en zijn de voorwaarden om het toe te dienen erg strikt. Maar we hopen dat in ons land binnenkort ook een nieuwe botopbouwende therapie ter beschikking komt voor mensen met ernstige osteoporose.”

Hormonen

Krijg je hormoonsubstitutietherapie om je menopauzeklachten te bestrijden, dan ben je ook voldoende beschermd tegen botafbraak. Dan is bijkomende medicatie niet nodig. “Maar het is niet zo dat we deze hormonen voorschrijven als specifieke behandeling tegen botafbraak. Bij vrouwen jonger dan 65 met osteoporose, die geen hormoontherapie behoeven, kan wel afgeleide medicatie worden ingezet (SERM) die inwerkt op de oestrogeenreceptoren. Dat vermindert de kans op wervelfracturen, zonder de nadelige gevolgen van hormoontherapie.”