Zijn oude ziekten terug van weggeweest?

Een geval van cholera hier, wat tuberculose daar, het lijkt of sommige ziekten die we uitgestorven waanden, weer de kop opsteken. Moeten we ons opnieuw wapenen tegen al die ‘spoken uit het verleden’?

Zo’n twintig jaar geleden leek tuberculose een ver-van-ons-bedprobleem geworden. Sinds 1993 lijkt het echter alsof de ziekte opnieuw terrein wint. “Eigenlijk neemt het aantal gevallen niet spectaculair toe”, zegt prof. dr. Koen De Schrijver op de vooravond van de Wereldtuberculosedag (24 maart). “Ik zou het eerder een afzwakken van de dalende lijn noemen. Maar er zijn wel degelijk een aantal evoluties in onze samenleving waardoor de tbc-ziektekiemen een tweede adem gevonden hebben zoals de toegenomen mobiliteit van de hedendaagse mens. Daarnaast spelen hiv-besmettingen in de kaart van de tbc-bacillen want mensen met weerstands- problemen zijn een makkelijke prooi. En tbc teert natuurlijk op armoede: slechte woonomstandigheden, dichtbevolkte grootsteden,...”

“Infectieziekten zijn een never ending story. We zullen ze nooit volledig kunnen uitroeien. Altijd weer zullen oude ziekten van een zwakte gebruik maken om weer op te duiken of zullen er nieuwe ontstaan. Juist het feit dat we infectieziekten nu efficiënter kunnen aanpakken dan vroeger, zorgt ervoor dat we met meer zijn en dat speelt in de kaart van organismen die zich graag snel verspreiden.”

Kinkhoest

Vóór de jaren zestig kwam kinkhoest courant voor. Nadat algemeen gevaccineerd werd, was ze zo goed als verdwenen en toch kwam er een heropleving. “Het begon in het begin van de jaren 90 in Nederland”, vertelt dr. De Schrijver. “Eerst weten we dat aan het feit dat daar om religieuze redenen minder gevaccineerd werd dan bij ons, maar nu stellen we ook bij ons vast dat er weer meer gevallen opduiken.”

Omdat de ziekte vooral in de provincie Antwerpen gemeld werd, een po-pulaire woon- en uitgaansplek voor Nederlanders, bestaat het vermoeden dat de ziekte zo ons land weer binnensloop. “Maar dat verklaart niet alles. Blijkbaar is het vaccin niet krachtig genoeg om iemand een heel leven immuun te maken. Door het grotendeels wegvallen van de ziekte zijn die antistoffen ook niet meer geactiveerd geweest, zodat bijvoorbeeld oudere mensen weer vatbaar geworden zijn. Daarnaast is de ziekte nu ook weer opgedoken in kinderdagverblijven, waar de kleinste kinderen nog niet volledig beschermd zijn omdat ze nog niet alle spuitjes hebben gekregen.” Om kinkhoest weer zeldzaam te maken, raden deskundigen aan herhalingsvaccinaties in te voeren bij volwassenen.

Syfilis en gonorroe

In de middeleeuwen, en tot de uitvinding van de penicilline, veroorzaakte syfilis misvormingen en sterfte. In de jaren 90 was de ziekte teruggedrongen tot een dertigtal gevallen per jaar, nu tellen we er zo’n driehonderd per jaar. Dr. De Schrijver: “Het is typisch voor preventiegedrag dat daar na een tijd sleet op komt, en dat is waarschijnlijk een van de redenen waarom syfilis en gonorroe weer van zich laten horen. Het is ook zo dat die ziekten nog vrij courant voorkomen in het voormalige Oostblok en dat aandoeningen zich makkelijker verplaatsen langs klimaatgordels, in de breedte dus in plaats van in de lengte.”

Tyfus

Vlektyfus staat in groep 1 van de te melden infectieziekten. Dit betekent dat ze – net als bijvoorbeeld pest, polio en hondsdolheid – binnen de 24 uur aan de overheid moeten worden gemeld. “Maar die ziekte komt alleen in heel ellendige situaties voor”, stelt dr. De Schrijver. “Als mensen ondervoed en in vreselijke omstandigheden moeten leven. Het joodse meisje Anne Frank bijvoorbeeld, overleed na haar arrestatie door de Duitsers in het concentratiekamp Bergen-Belsen aan vlektyfus.”

Buiktyfus – in groep 2, binnen de 48 uur te melden – is zeldzaam. “Meestal wordt het meegebracht door reizigers die bij een familie in een exotisch land verbleven, in minder goede hygiënische omstandigheden.”

Hondsdolheid

Rabiës is een van de nachtmerries van de infectiebestrijders. Zodra de symptomen doorbreken, kan het slachtoffer – mens of dier – niet meer geholpen worden. Toen een dierenarts eind vorig jaar een hondsdolle hond diagnosticeerde in Beersel, in Vlaams-Brabant, werd dan ook snel ingegrepen. Gelukkig bleek niemand van de mensen met wie hij in contact geweest was, besmet en doken ook geen besmette wilde dieren op. De hond bleek geïmporteerd uit een land waar geen vaccinatieplicht bestaat. Sinds 2001 is België in principe vrij van hondsdolheid, maar dergelijke incidenten maken duidelijk dat veiligheid relatief en kwetsbaar is.

Polio

Polio is zo goed als uitgestorven, vandaar dat een uitbraak in Nigeria enkele jaren geleden opschudding verwekte. En angst , want in buurland Nederland zijn er zowel mensen van Nigeriaanse afkomst als dorpen zoals Staphorst, waar – om religieuze redenen – bijna niemand gevaccineerd wordt. Een heropflakkering bleef gelukkig uit. Bij ons dateert het laatste geval van polio uit 1958, maar nu gaat de ziekte de weg op van de pokken, waartegen al sinds 1760 gevaccineerd wordt en die vermoedelijk helemaal de wereld uit zijn.

Difterie en tetanus

Voor de routinevaccinaties van baby’s tegen difterie en tetanus van start gingen, kwamen er duizenden gevallen voor. Nu zijn ze zo goed als verdwenen.

Schurft

“In de middeleeuwen liep zowat iedereen met scabiës (schurft) rond, maar nu is de plaag beperkt tot ziekenhuizen en rusthuizen. Buiten gezinsverband zet de schurft zich voort via washandjes of dekens, of soms door verzorgers. Het vervelende is dat het vaak lang duurt voor een besmetting opgemerkt wordt, bijvoorbeeld omdat mensen in een rusthuis medicatie krijgen die de jeuk onderdrukt. En dan zit je natuurlijk met een tijdbom, die pas ontploft als blijkt dat bijna iedereen besmet is.”

Cholera

“Cholera is de ziekte met stip in gebieden waar de samenleving ontwricht is door een natuurramp of oorlog”, vertelt dr. De Schrijver. “Honderd jaar geleden was er nog een epidemie in Antwerpen maar nu komt de ziekte slechts heel uitzonderlijk voor. Anderhalf jaar geleden was er nog eens een groepje toeristen dat in Turkije besmet raakte.”