Wat uw foto’s over u onthullen
De foto’s die u netjes in een album plakt of ergens in een doos bewaart, onthullen meer over u dan u denkt.
Inhoud:
- Het ogenblik vereeuwigen
- Als een identiteitskaart
- Ons eigen wereldje
- Alleen de blije momenten
- Ons beeld ontsnapt ons
- Virtuele albums
- Voedsel voor het geheugen
- Scrapbooking
De meeste mensen omringen zich met foto’s zonder te weten waarom. Ze laten foto’s waarop ze goed uitkomen of die verbonden zijn met een aantal belangrijke momenten van hun leven (een bruiloft, een communie...) vergroten en inlijsten. Ze hangen vakantiekiekjes op de deur van de koelkast. In hun portefeuille zitten portretten van hun ouders, hun kinderen en/of hun geliefde. Op een hoek van hun bureau zetten ze lijstjes met familiefoto’s of, een meer recente trend, ze verfraaien het bureaublad van hun computerscherm met dezelfde vertrouwde gezichten.
Het ogenblik vereeuwigen
De foto, die schitterende uitvinding, is zo sterk ingeburgerd geraakt dat ze al in onze eerste levensuren haar intrede doet. Wanneer een baby wordt geboren, is de eerste reflex van de ouders en de omgeving om de camera boven te halen en het gezicht van de nieuwkomer te vereeuwigen.
Later wordt elk stapje in het leven van het kind – zijn eerste tandje, zijn eerste stapjes, zijn eerste schooldag – door de camera vastgelegd. Verjaardagen, barbecues, bruiloften, danspartijtjes, reünies met oude klasgenoten... de meeste blije en feestelijke momenten doen ons naar de camera grijpen. Door die stukjes van ons leven vast te leggen, proberen wij er het spoor van te bewaren, waarbij het vooral belangrijk is dat we het geluk van het ogenblik zelf onthouden – ook al weten we dat de meeste foto’s die we in de loop van ons leven verzamelen vergeeld en vergeten in een schoenendoos zullen eindigen.
“Een foto is een manier om herinneringen stoffelijk te maken”, zegt professor klinische psychologie Christian Mormont. “Ze maakt een moment dat we niet willen verliezen, blijvend en stabiel. Wanneer we bijvoorbeeld een foto van een pasgeboren baby maken, leggen we een ogenblik vast dat van nature broos en vergankelijk is, want morgen zal het kind er al een beetje anders uitzien. De belangrijkste functie van de fotografie is dan ook het vereeuwigen van hét unieke ogenblik.”
Als een identiteitskaart
Een foto legt niet alleen een moment vast, maar geeft ons ook de kans om ons eigen wereldje overal mee te nemen. Dat doet iedereen die foto’s van beminde mensen in een portefeuille of een handtas bewaart. “Sommige mensen hebben een symbolische steun nodig”, zegt Christian Mormont. “Ze lopen rond met foto’s van hun dierbaren zoals ze hun identiteitskaart bij zich hebben ( ik ben de vrouw van x, de moeder van y, de dochter van z...). Dat is begrijpelijk, want de mensen die wij belangrijk vinden, maken ook deel uit van onze identiteit.”
De foto bezit bovendien het vermogen om een persoonlijke band te smeden tussen de fotograaf en zijn of haar onderwerp. Tijdens hun eerste reisje naar Parijs zijn de meeste toeristen bijvoorbeeld spontaan geneigd om de Eiffeltoren op foto vast te leggen. Maar wat is daar het nut van als je weet dat duizenden mensen het elke dag doen en dat er schitterende professionele foto’s van het beroemdste monument van Parijs bestaan? “Die foto is het spoor dat wij naar Parijs zijn geweest en dat we de Eiffeltoren zelf hebben gezien”, legt Christian Mormont uit. “Dat is wat wij het Ik ben daar echt geweest-fenomeen noemen . Het hoogtepunt daarvan hebben we gezien tijdens de tsunami in Azië. Het beeld schept een band tussen de zaak die we fotograferen en onszelf.”
Ons eigen wereldje
Onze gehechtheid aan onze foto’s is zo groot dat sommige mensen vele uren besteden aan het samenstellen van prachtige albums. Sinds een jaar of tien is die alledaagse hobby zelfs een kunstvorm aan het worden, dankzij scrapbooking, een mode die uit de Verenigde Staten komt overgewaaid. Mensen maken verbazend creatieve kunstwerken (lijsten, albums) op basis van banale foto’s van het dagelijkse leven ( zie paragraaf Scrapbooking achteraan). Dat geduldige knutselen aan fotoalbums is trouwens niet zonder betekenis, want anders dan een schoenendoos vol foto’s, zijn albums gemaakt om te worden getoond, aangeraakt, bewonderd en besproken... In de jongste jaren zijn de beruchte projecties van vakantiedia’s die de vrienden ons elke zomer deden ondergaan in onbruik geraakt, maar we laten onze albums nog altijd graag aan een kring van bevoorrechte mensen zien. Waarom? “Omdat we onze bewondering met anderen willen delen”, verklaart Christian Mormont. “De foto’s zijn de afdruk van een reële ervaring. Door ze te tonen, zeggen wij: Hier ben ik geweest, op die plaats, het was daar leuk en ik vond het geweldig. Dat is altijd een beetje pronken, we willen de ander afgunstig maken of zijn of haar bewondering verdienen.”
Als we onze persoonlijke foto’s aan de kinderen of de kleinkinderen laten zien “vertellen we de familiegeschiedenis en zetten we de familiemythe verder”, legt Christian Mormont uit. “Want iedereen weet dat er in elke familie foto’s zijn die worden weggestopt, die men niet toont, die niet in de albums komen omdat ze taboe zijn. De geschiedenis die we doorgeven is altijd bijgekleurd.”
Alleen de blije momenten
Omdat ze momentopnamen van ons leven blijvend vastleggen, zijn foto’s beladen met emoties en herinneringen. En die zijn niet altijd even aangenaam. Wanneer we foto’s maken, vormen we in feite een soort persoonlijk museum, een schat die we zullen kunnen bekijken, later, als we oud zijn. Maar soms zijn er gezichten en plaatsen die we liever nooit meer willen zien! Dat verklaart de vreemde gewoonte die sommige mensen hebben om uit foto’s het gezicht weg te knippen van mensen die hun hebben ontgoocheld of mishaagd: een ex-partner, een ex-vriendin, een kind met wie het niet meer botert... “Dat vijandige gebaar is een uiting van lijden”, zegt Christian Mormont. “We knippen een pijnlijke of beschamende herinnering weg.” De paradox is natuurlijk dat we de aanwezigheid van de persoon die ons pijn heeft gedaan in werkelijkheid nog concreter maken door hem of haar van de foto te verwijderen. Het lege gat herinnert er ons voortdurend aan.
Die bedenking brengt ons tot de vaststelling dat we vooral de blije momenten van ons leven willen bewaren. Wanneer we op vakantie ontspannen op de foto komen of ons op een bruiloft in een chique avondjurk laten fotograferen, kiezen we in zekere zin het beeld van onszelf dat we willen vereeuwigen. We ensceneren ons leven en onze realiteit. Dat besef verklaart ook waarom sterren vaak woedend reageren als ze op momenten van verdriet of boosheid door paparazzi onder vuur worden genomen. Niemand komt graag in tranen op de foto!
Ons beeld ontsnapt ons
Blij of verdrietig, veel mensen vinden het vervelend om zichzelf op de foto te zien. Ze zijn nooit tevreden: ze vinden zichzelf te lelijk, te dik, te mager, te stijf, te gerimpeld... Christian Mormont heeft er een uitleg voor: “Ons portret op een foto zien, is hetzelfde als onze stem op band horen. Het is altijd een verrassing, want we herkennen ons niet. We weten weliswaar dat wij die persoon op de foto zijn, maar krijgen niet het beeld te zien dat we verwachten. Ons zelfbeeld wordt immers in ons binnenste gemaakt en de foto’s tonen ons door de ogen van een ander.”
Zo bekeken, is de popularisering van de digitale fotografie onze verhouding tot het beeld aan het veranderen: “Omdat er steeds meer gsm’s komen waarmee je foto’s kunt maken, dreigen we niet meer te kunnen kiezen wat we willen vereeuwigen”, zegt Christian Mormont. “Vandaag kunnen we op elk moment, gelijk waar worden gefotografeerd, in situaties of met een uitdrukking die niet altijd flatteren. Het gevolg van die inbreuk op onze privacy is dat de controle over ons beeld ons ontsnapt. De mensen die ons fotograferen, hebben de macht om ons te tonen op een ogenblik waarop wij liever niet willen gezien worden.”
Virtuele albums
Dit is niet de enige revolutie die de digitale fotografie heeft veroorzaakt. De fans van de traditionele foto houden vooral van het object, van de foto die ze kunnen aanraken, omdraaien, aan de wand hangen. De digitale foto heeft dat materiële niet, hij is zuiver virtueel. Digitale foto’s kunnen natuurlijk altijd worden afgedrukt en worden dan klassieke foto’s, maar dat is de trend niet. De meeste foto’s – en dus de herinneringen – blijven tegenwoordig in het geheugen van de computer opgeslagen: we kunnen ze bekijken, naar vrienden mailen of op onze website publiceren. Het web telt al miljoenen sites waar jan en alleman foto’s van reizen, bruiloften en baby’s laat zien. Dankzij die technische vooruitgang kreeg een journalist van Plus Magazine wiens zoon in Finland woont, de dag na de geboorte van zijn kleinzoon alle foto’s van de baby via e-mail toegestuurd. De combinatie van de digitale foto en het internet heeft ons een heel nieuwe manier gegeven om de familiale banden aan te halen.
Voedsel voor het geheugen
Technologische revolutie of niet, foto’s naar je omgeving sturen blijft een diep gewortelde gewoonte. Tijdens de Eerste Wereldoorlog benadrukte Kodak in zijn reclame dat het heel belangrijk was om de soldaten aan het front kiekjes van de familie te sturen: die beelden van het normale leven waren een troost voor de troepen. Vandaag is dat niet veranderd, want veel families zijn naar alle windstreken verspreid. De foto’s die zij via het internet (of met de post) versturen, brengen meer liefde over en doen meer voor de onderlinge banden dan woorden zouden kunnen. Dat is nu eenmaal de macht van het beeld!
Sinds enkele jaren wordt het evocatieve vermogen van foto’s ook in therapieën gebruikt. Een Britse psychotherapeute, Pamela Schweitzer, is namelijk op het idee gekomen foto’s te gebruiken om het geheugen van Alzheimerpatiënten te stimuleren. Sabine Henry, ondervoorzitter van de Alzheimerliga, vertelt dat die techniek ook in België wordt toegepast: “Wij laten persoonlijke of algemene foto’s aan de patiënten zien. Ze wekken bijna altijd herinneringen op. Wanneer het oude persoonlijke foto’s zijn, zoals huwelijks- of communiefoto’s, is de herinnering vaak heel precies, omdat het oude geheugen sterker is dan het kortetermijngeheugen. Door mensen die aan de ziekte van Alzheimer lijden op foto’s te laten reageren, proberen wij hun de mogelijkheid te geven om zich te valoriseren. Ze worden weer actieve mensen die dingen weten, in plaats van patiënten vol gebreken, handicaps en incompetenties.” Doodgewone foto’s kunnen dus heel wat meer bereiken dan u zou denken...
Scrapbooking
Scrapbooking, een verschijnsel dat een jaar of tien geleden in de Verenigde Staten is ontstaan, heeft nu ook België bereikt. Het is een creatieve vrijetijdsbesteding waarbij mensen de fotografische erfenis van hun familie gebruiken om albums, lijsten, dozen of wenskaarten te maken. Marie Dusart, die bezeten is door foto’s en door creatieve hobby’s in het algemeen, geeft in Brussel stages in scrapbooking: “Het is een handwerk dat door patchwork geïnspireerd is. Je vertelt een verhaal of schept een bepaalde sfeer rond een huwelijk, een verjaardag, een geboorte, een vakantie... Eerst sorteer je de foto’s, een groot en soms moeilijk werk. Daarna gebruiken we verschillende kniptechnieken om de foto’s tot hun recht te brengen en de personen of elementen te verwijderen die niets te maken hebben met het verhaal of de sfeer die we willen scheppen. Omdat albums gemaakt zijn om lang mee te gaan, gebruiken we geen producten die de foto’s kunnen doen verkleuren of beschadigen. Voor veel mensen is het album een verslag van hun leven dat zij koesteren en als een erfenis aan de kinderen of de kleinkinderen zullen doorgeven.” Een boeiende en zeer betaalbare manier om het collectieve geheugen van de familie te bewaren of te herstellen!
Info over scrapbooking: http://scrapbooking.verzamelgids.nl
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier