© GETTY IMAGES

Wat je moet weten over vergeten

Met de jaren neemt je geheugen af. Door daar slim mee om te gaan, kan je dat verlies compenseren. Maar bewegen en een boeiend sociaal leven blijven de belangrijkste tools.

De naam van die onderkoelde, blonde schone die in de films van Alfred Hitchcock speelt? Hij ligt op het puntje van je tong! Dat vaatwas-middel dat je in geen geval mocht vergeten te kopen? Blijkt nu toch niet in je boodschappentas te zitten. De nieuwste verovering van je neefje? Die heb je onlangs aangesproken met de voornaam van zijn vorige vlam. En dus slaat de paniek toe: je denkt dat je verstand je in de steek laat en alzheimer je brein aan het inpalmen is. In werkelijkheid loopt het heus niet zo’n vaart. Naarmate je ouder wordt, heb je – zoals de meesten onder ons – niet meer zo’n feilloos geheugen als vroeger. Je vermogen om informatie te coderen, op te slaan en terug boven te halen wijzigt. Iets waar je je soms behoorlijk over opwindt. Maar dat hoeft zeker niet te betekenen dat je ziek bent of hulp nodig hebt.

Niet elk geheugen gaat achteruit

Volgens dokter Eric Salmon, neuroloog en geheugenspecialist, telt er slechts één criterium: luisteren naar jezelf én naar je entourage. Het is normaal dat je, als je ouder wordt, er langer over doet om bepaalde informatie op te diepen. De normen voor wie 70 of 80 is, zijn niet dezelfde als voor iemand van 20 of 30 jaar. Maar zolang je daarmee om kan gaan, er rekening mee houdt en alternatieve strategieën vindt, zijn die veranderingen fysiologisch en niet pathologisch. Je kent jezelf het best! Vergeet je echter zoveel dat dit voor problemen zorgt als je er niet in slaagt om oplossingen te vinden, kijkt ook je entourage vreemd op omdat je zoveel vergeet, en heeft het een impact op je dagelijks leven, dan is het tijd om erover te praten met de dokter.”

Hoe goed je geheugen is en hoe het evolueert, verschilt uiteraard enorm van persoon tot persoon. Bij sommigen blijft het geheugen ook op gevorderde leeftijd uitstekend functioneren, anderen raken gefrustreerd omdat ze zich de dingen niet meer zo goed kunnen herinneren als vroeger. Een van de criteria die de evolutie van je geheugen beïnvloedt, is je cognitieve reserve. Die wordt bepaald door alles wat je tijdens je leven hebt gedaan: je studies, je beroep, je hobby’s,... We weten ook dat het geheugen baat heeft bij lichaamsbeweging, omdat die de neurogenese – het ontstaan van nieuwe neuronen – en de angiogenese – de vorming van nieuwe bloedvaten – bevordert. Ook sociale contacten, de kwaliteit van je slaap en erfelijkheid spelen een rol.

Het goede nieuws is dat we allemaal meerdere vormen van geheugen bezitten en dat niet elke vorm achteruitgaat met de jaren. Grosso modo kan je vijf vormen van geheugen onderscheiden. Je werkgeheugen (1) is een instantgeheugen: het stelt je in staat om een optelsom te maken en je een zin te herinneren die je net hebt gehoord of een beeld dat je net hebt gezien. Het episodische geheugen (2) is dat van je persoonlijke herinneringen, van de gebeurtenissen die je in een bepaalde context hebt beleefd. Zo herinnert elk van ons zich bijvoorbeeld wat hij of zij aan het doen was op die fameuze 11 september 2001, terwijl een verwijzing naar de Eerste Wereldoorlog ons sowieso minder raakt. WO I is een gebeurtenis die eerder onder je semantische geheugen (3) valt, het geheugen voor verworven kennis, algemene cultuur, woordenschat. Het procedurele geheugen (4) is dan weer het geheugen van je lichaam, van je aangeleerde handelingen: met de auto rijden, danspasjes uitvoeren, een taart bakken... Tot slot is er nog je impliciete geheugen (5). Een van de manifestaties van dit geheugen is priming, het fenomeen waarbij je brein informatie waarmee het reeds eerder werd geconfronteerd sneller verwerkt. Dankzij je impliciete geheugen kan je bijvoorbeeld uit drie mogelijke antwoorden op een vraag het juiste kiezen, terwijl je dat antwoord nooit spontaan had kunnen geven.

Het ene compenseert het andere

“Met de leeftijd nemen je werkgeheugen en je episodische geheugen af. Je onthoudt minder contextuele details en je slaagt er ook minder goed in om verschillende dingen tegelijk te doen. Daar staat tegenover dat je semantische geheugen mettertijd toeneemt: je bent ouder en dus heb je al meer meegemaakt en meer algemene kennis opgeslagen. Ook je procedurele geheugen heeft de neiging om het met de jaren almaar beter te doen. Vandaar bijvoorbeeld de indruk dat niemand een bepaald gerecht beter kon bereiden dan oma: na al die jaren beheerste ze elke handeling tot in de puntjes. Om diezelfde reden wordt een musicus doorgaans ook beter naarmate zijn carrière vordert”, legt dokter Eric Salmon uit. Je impliciete geheugen wordt ook groter met de jaren. “We merken dat de technieken om bepaalde informatie op te diepen, veranderen met de jaren. Oudere mensen krijgen het moeilijk om de details van wat ze hebben gehoord spontaan te onthouden, maar wanneer we hun geheugen een handje helpen en een hint geven, vergemakkelijkt dat hun zoekproces. Misschien schiet de naam van de huidige Britse premier je niet meteen te binnen, maar als je hoort dat haar voornaam Theresa is of er wordt je gevraagd om te kiezen tussen Theresa May en Margaret Thatcher, zal je waarschijnlijk wél kunnen antwoorden.”

Een geheugen vergt training

We vinden het allemaal belangrijk om ons geheugen fit te houden: die enorme voorraad aan informatie en herinneringen is nu eenmaal een deel van onze identiteit. Je geheugen is echter geen kluis waarvan de inhoud onveranderd blijft. “Je timmert voortdurend aan je geheugen. Telkens je je iets herinnert, leg je het accent op een bepaald stukje van die herinnering. De positieve aspecten zal je onthouden, wat minder goed ging, laat je vallen. Dat is typisch menselijk. Iemand die een depressie doormaakt, zal zich daarentegen alle ellendige periodes tot in het kleinste detail herinneren”, licht de specialist toe. Naarmate we de ervaringen en de jaren opstapelen, sleutelen we dus voortdurend aan ons geheugen.

“Je geheugen is ook een fragiel en subjectief iets. Daardoor is getuigen voor een rechtbank bijvoorbeeld erg moeilijk.” Vergeten hoort overigens bij het geheugen: door dingen te vergeten, komt er plaats vrij voor nieuwe informatie. “Als je voor je bankkaart een nieuwe geheime code moet kiezen, heb je er alle belang bij om de vorige te vergeten”, zegt dokter Eric Salmon. Vergeten is ook een verdedigingsmechanisme van je geest: als iemand zich weinig of niets kan herinneren van zijn/haar kindertijd, dan is dat doorgaans omdat de emotionele context destijds te pijnlijk was.

Gezelschap opzoeken

Om de verschillende vormen van je geheugen zo intensief mogelijk te blijven gebruiken, is het vooral van belang dat je het gezelschap van anderen opzoekt. “Denksport is nuttig. Als je een kruiswoordpuzzel oplost, train je bijvoorbeeld je semantische geheugen. Maar dat betekent nog niet dat je beter sommen zal kunnen maken. Je moet doen wat je prettig vindt, maar je mag niet verwachten dat die specifieke activiteiten een impact hebben op de andere vormen van je geheugen.” Een dagboek bijhouden, een lijst opstellen met films die je hebt gezien of boeken die je hebt gelezen, de datum van bepaalde gebeurtenissen noteren: het kan allemaal nuttig zijn om je geheugen te oefenen. Maar de meest doeltreffende aanpak blijft praten met anderen. “De beste manier om je geheugen aan het werk te zetten, is anderen opzoeken, mensen die anders te werk gaan of anders denken. Vandaar dat het essentieel is dat je, ongeacht je leeftijd of achtergrond, activiteiten blijft ondernemen en een boeiend sociaal leven hebt, om je geheugen in staat te stellen zich voortdurend aan te passen”, geeft dokter Eric Salmon nog mee.

Vooruitblikken

Tot slot is er ook een fundamentele link tussen je geheugen en de mate waarin je toekomstgericht kan denken. “Wanneer je zoon aan je moeder vertelt hoe leuk het was om te surfen voor een Californisch strand, zal oma zich waarschijnlijk niet kunnen inleven in deze situatie. Ze zal het relaas van haar kleinzoon dus wellicht minder aandachtig volgen en de details minder goed onthouden. Vertelt een buurvrouw haar daarentegen dat ze vlakbij een zwembad heeft gevonden waar het niet te druk is en het water lekker warm is, dan bestaat de kans dat die boodschap wel goed blijft hangen.” Anders gezegd: belangstelling is cruciaal voor een intact concentratievermogen en een goed functionerend geheugen!

Vaak hoor je vijftigers klagen dat hun bejaarde ouders niet naar hen luisteren. Dat is voorbijgaan aan het feit dat we ons allemaal moeten kunnen inleven in de verhalen die anderen vertellen, ongeacht de genegenheid die we voor hen voelen. “In een bepaald stadium van je leven heb je er meer nood aan om in je herinneringen te duiken, dan om plannen te maken voor de toekomst. Dat is normaal. Als je met oude mensen babbelt, doe je er dus goed aan rustig de tijd te nemen en niet te veel informatie in één keer te geven.” Dat is de prijs die je moet betalen om oudere mensen zover te krijgen dat ze echt blijven luisteren en aldus hun geheugen trainen.

Geheugensteuntjes

  • Onderhoud je sociaal leven. Door de interactie met anderen stimuleer je verschillende hersenfuncties. Dit helpt ook je geheugen om zich te blijven aanpassen en nieuwe herinneringen te vormen.
  • Blijf bewegen. Onderzoek toont aan dat geregeld een stevige wandeling maken je leervermogen en je geheugen in stand helpt te houden.
  • Bestrijd stress en angstgevoelens, want die beïnvloeden je concentratie en zo ook je geheugen. Ademhalingsoefeningen en yoga kunnen helpen.
  • Doe niet aan multitasken, maar concentreer je op één actie tegelijk. Dat helpt om beter te onthouden.
  • Hou een notaboekje bij de hand waarin je noteert wat je te binnen schiet wat niet meteen een prioriteit is. Dat geeft rust in je hoofd en zo komt er geheugen vrij voor belangrijke zaken.

Partner Content