Wat als een superhoge cholesterol in de familie zit?

Torenhoge cholesterolwaarden kunnen het gevolg zijn van familiale hypercholesterolemie, een erfelijke aandoening die in heel wat families voorkomt en nog te vaak onder de radar blijft. Nochtans bestaat er wel een efficiënte behandeling.

De link tussen te hoge cholesterolwaarden en slagaderverkalking is al lang gekend. In combinatie met andere risicofactoren zoals suikerziekte, hoge bloeddruk en roken, verhogen deze hoge waarden de kans op hart- en vaataandoeningen. Bij familiale hypercholesterolemie gaat het echter niet meer om licht of matig verhoogde cholesterolwaarden, maar is er echt sprake van een verdubbeling tot zelfs verviervoudiging van de normaalwaarden. Bovendien kan dit fenomeen zich al manifesteren op vrije jonge leeftijd. “Bij mensen met familiale hypercholesterolemie (FH) is er sprake van een soort genetische mutatie. Een foutje in hun erfelijk materiaal zorgt ervoor dat de LDL-cholesterol (slechte cholesterol ) onvoldoende wordt afgebroken door de LDL-receptoren ter hoogte van de lever. Als deze receptoren normaal functioneren zorgen zij ervoor dat LDL-cholesterolpartikels worden opgepikt en vervolgens uitgescheiden via de gal”, schetst prof. dr. Bart Van der Schueren (UZ Leuven).

“Mensen met familiale hypercholesterolemie beschikken echter over veel te weinig LDL-receptoren of die receptoren zelf worden door het lichaam onvoldoende gerecycleerd. Met continu een abnormaal hoge hoeveelheid LDL-cholesterol in de bloedbaan tot gevolg. Het gaat dan om waarden van 290 mg/dl tot zelfs 500 mg/dl, terwijl de streefwaarde bij gezonde mensen 115 mg/dl bedraagt. Dat kan al op vrij jonge leeftijd voor een aanhoudende plaquevorming in de slagaders zorgen, wat zich vaak vertaalt in een vroegtijdige beroerte of hartinfarct.”

Geen klachten

Familiale hypercholesterolemie komt naar schatting voor bij één op de 250 tot één op de 500 mensen. In ons land zouden zo’n 25.000 mensen met FH af te rekenen hebben, maar een aanzienlijk deel is zich daar niet van bewust. Een verhoogde LDL geeft immers geen symptomen of klachten.

Zoals bij de meeste erfelijke aandoeningen wordt de ziekte doorgegeven van ouder op kind. “Het gaat om een dominante aandoening. Als je zelf drager bent, heb je 50% kans dat je dit doorgeeft aan je kind. De meeste mensen zijn heterozygoot, wat betekent dat ze de afwijking van vader of moeder hebben doorgekregen. Een kleine minderheid is dubbel belast (homozygoot) indien beide ouders dezelfde mutatie doorgeven. Zij halen quasi geen LDL-cholesterol meer uit hun bloed.”

Behandelen kan

Ook familiale hypercholesterolemie is al lang gekend, maar kan pas recent op een bredere belangstelling rekenen. Dat is mee te danken aan de nieuwe superefficiënte behandeling die vandaag beschikbaar is. “Tot voor kort bestond de behandeling van FH uit een combinatie van statines en ezitimibe. Maar de nieuwe medicatie, de zogeheten PCSK9-remmers, werkt volgens een ander procédé en blijkt dubbel zo krachtig in het bestrijden van LDL-cholesterol. Ze geeft ook niet de bijwerkingen die bij statines soms opduiken”, aldus prof. Van der Schueren.

PCSK9 is een eiwit dat zich bindt op de LDL-receptor van de lever. Daardoor breekt die receptor af en kan hij geen LDL-cholesterolpartikels meer uit het bloed halen. De nieuwe behandeling blokkeert deze PCSK9-eiwitten, waardoor er veel meer LDL-receptoren actief kunnen blijven. “Het resultaat van deze behandeling is spectaculair: ze laat de LDL-cholesterol tot maar liefst 60% dalen. Recente studies bevestigen ook dat ze erg goed beschermt tegen hart- en vaatziekten.”

Deze behandeling behoort tot de klasse van de biologicals en moet om de twee weken via een injectie worden toegediend. “Keerzijde van de medaille is de hoge kostprijs. Ons land heeft dan ook beslist om deze medicatie voor te behouden aan mensen met FH bij wie een behandeling met statines en ezetimibe onvoldoende aanslaat. Daarnaast blijft het natuurlijk belangrijk om ook je levensstijl en voeding aan te passen, al volstaat dat alleen zeker niet.”

Cascadescreening

De nood aan een betere opsporing en screening van familiale hypercholesterolemie is groot. “Voor een succesvolle behandeling moet dat zo vroeg mogelijk gebeuren”, benadrukt cardioloog prof. Ernst Rietzschel (UZ Gent). “Hoe sneller je start met een behandeling, hoe beter je de normale cholesterolwaarden kan bereiken. Dat voorkomt vroegtijdige plaquevorming in de slagaders en voortijdige hart- en vaatziekten. Door de prima behandelingen is het voor de meeste mensen met FH perfect mogelijk om dezelfde levenskwaliteit en levensverwachting te hebben als mensen zonder de aandoening. Maar vandaag komt de ziekte te vaak nog toevallig aan het licht bij een bloedonderzoek met cholesterolbepaling.”

Specialisten pleiten daarom voor een zogeheten waterval- of cascadescreening. “Zodra iemand op jongere leeftijd getroffen wordt door een hart- of vaatziekte of wanneer er abnormaal hoge LDL-waarden worden opgetekend, zou automatisch ook de cholesterolstatus van zijn/haar kinderen, broers en zussen en ouders moeten worden gecheckt. Bij wie positief test, moeten vervolgens ook de kinderen verder worden onderzocht. Wie het zelf niet heeft, kan het ook niet doorgeven: daar hoeft de volgende generatie dus niet te worden getest.”

In Nederland, dat op dat vlak al jaren koploper is, hebben ze ruime ervaring met dit cascademodel en zijn ze erin geslaagd ruim 70% van de mensen met FH op te sporen en preventief te behandelen. Bij onze noorderburen wordt deze opsporing centraal aangestuurd door verpleegkundigen. “Wanneer er een vermoeden is van FH bij een patiënt, stelt de verpleegkundige vervolgens samen met de patiënt zijn familiestamboom en bijhorende medische voorgeschiedenis op. De verpleegkundige vraagt ook de gegevens van de familieleden, zodat ze kunnen worden gecontacteerd om zich te laten testen. In ons land ontbreekt de structuur om dat te doen, maar we hopen daar snel verandering in te krijgen. De winst bij vroegtijdige opsporing is enorm”, besluit professor Rietzschel.