© iStock

Waarom vroeger alles beter was

Vervuiling, werkloosheid, gebrek aan burgerzin... Vroeger was alles beter, veel beter dan nu! Of is die nostalgische kijk op de goeie ouwe tijd niet meer dan een psychologisch trucje?

Een open Facebookgroep, zoals er massa’s zijn: ‘La côte belge, c’était mieux avant’ telt duizenden leden, staat vol oude foto’s van de kust, beelden uit de belle époque, maar evengoed uit de jaren 60 tot 90, overduidelijk uit privéalbums. De teneur is nostalgisch: pistolets met gezouten boter op het strand, discotheken met schreeuwerige neons waar militairen zich uitleefden tijdens hun legerdienst... Maar sommige reacties zijn ook tamelijk bitter: de sfeer is niet meer wat ze is geweest, het is er niet meer gezellig druk, badsteden hebben veel van hun charme verloren.

Objectief bekeken klopt dit niet: vroeger stond de kunstlijn ook al vol betonnen flatgebouwen en vandaag weet de kust nog heel wat vakantiegangers te bekoren! Veel kans trouwens dat die over een paar decennia op hun beurt nostalgisch zullen terugblikken op de stranden van de jaren 2020.

De tijd legt niet zelden een laagje vernis over het verleden. Sommige mensen – lang niet allemaal – denken aan het verleden als een gouden tijd: alles ging veel vlotter, mensen waren hartelijker, respect en beleefdheid waren geen holle woorden... Wellicht is daar wel iets van aan, maar als je inzoomt, stel je vast dat de wereld toen ook niet perfect was.

Idealiseert ons geheugen het verleden? “Je geheugen is geen harde schijf waarop je je herinneringen voor eens en voor altijd onveranderlijk opslaat”, weet Philippe Peigneux, professor klinische neuropsychologie aan de ULB. “Het geheugen is een dynamisch mechanisme, dat aan vervormingen en vertekeningen onderhevig is. Wat je je herinnert, stemt niet per se overeen met wat er werkelijk gebeurd is, ook al denk je van wel. Een herinnering is een reconstructie die je maakt van een vroegere gebeurtenis. Een herinnering kan worden beïnvloed door je stemming, de omstandigheden waarin je ze oproept.”

Positiviteit blijft

Tenzij het gaat om een uiterst negatieve en traumatische gebeurtenis – een overlijden, een ongeval, oorlog, mishandeling... -, is je geheugen geneigd om op het positieve te focussen: het ophalen en delen van leuke, betekenisvolle herinneringen is nu eenmaal makkelijker. “Als ik vrienden terugzie uit mijn studententijd, halen we vooral herinneringen op aan onze kroegentochten en het bier dat rijkelijk vloeide”, geeft Pierre Missotten, doctor in de psychologie (Universiteit van Luik) toe. “Dat maakt die herinnering krachtiger, waardoor ze later vlotter toegankelijk wordt. Omdat ik die herinnering heb opgeroepen en versterkt, is het nadien makkelijker om erover te praten en ernaar te verwijzen. Een herinnering die nooit wordt opgehaald en ergens diep in je hersenen verborgen zit, kan verdwijnen. Je geheugen beschikt namelijk over een erg belangrijk vermogen: dingen vergeten!” Bij de herinneringen die je uitwist, zijn dus veel negatieve zaken. Je geheugen heeft geoordeeld dat ze niet relevant genoeg waren om te delen en te herbeleven.

Onze neiging om het verleden positief voor te stellen wordt met de jaren sterker.

Die neiging om het verleden positiever voor te stellen wordt met de jaren sterker. “De socio-emotionele selectiviteitstheorie van psychologe Laura Carstensen leert dat jouw perceptie van de dingen en de tijd mee evolueert met je gevoel van eindigheid”, legt Pierre Missotten uit. “Hoe meer jaren je op de teller hebt staan, hoe sterker het besef dat er je op deze aarde minder tijd rest dan je al achter de rug hebt. Dat gevoel van eindigheid heeft een invloed op een hele reeks parameters. Het maakt het makkelijker om te genieten van het moment en te focussen op wat positief is.” Ook herinneringen hebben last van die positieve vertekening: naarmate de tijd verstrijkt, wil je geheugen zich almaar meer vastklampen aan prettige herinneringen en voorbijgaan aan meer negatieve aspecten uit het verleden.

Volgens de Franse psycholoog Serge Ciccotti is onze perceptie van het heden daarentegen vertekend in negatieve zin, waardoor we meer belang hechten aan slecht nieuws dan aan opbeurende berichten. Dat versterkt de idee dat alles naar de haaien gaat, dat het vroeger allemaal beter was. Een fenomeen dat in de hand wordt gewerkt door de onaflatende stroom van angstwekkende en niet altijd even relevante informatie die je over je heen krijgt via sociale media en 24/7-nieuwskanalen (het internet, de sensatiepers, tv, radio...). Deze vertekening verklaart trouwens ook waarom nieuwe stromingen op het vlak van cultuur, muziek en film van mindere kwaliteit lijken dan die uit je jonge jaren.

Herinneringen evolueren

Je geheugen mag dan al een boontje hebben voor leuke herinneringen, het wijzigt ook de manier waarop je je gebeurtenissen voor de geest haalt. Mettertijd vervagen veel emotionele herinneringen tot tamelijk neutrale feiten. “Wanneer je je verhaal reconstrueert, raken de emoties waarmee veel herinneringen gepaard gaan afgevlakt: je herbeleeft de gebeurtenissen met minder intense gevoelens”, licht Philippe Peigneux toe. “Wat uiteindelijk een goede zaak is, want het zou anders telkens bijzonder heftig zijn!”

Net omdat herinneringen emotio-neel neutraal worden, kan je ze ook makkelijker positief inkleuren. Een voorbeeld? Denk terug aan een grote stommiteit die je als kind hebt begaan. Misschien heb je de hond wel ooit groen geverfd... “Destijds heeft die stommiteit je vast een pak rammel opgeleverd, een allesbehalve vrolijk moment. Maar dat negatieve gevoel is inmiddels verdwenen. Het feit dat de mensen die je toen hebben gestraft dit voorval jaren later, vaak lachend, opnieuw hebben verteld aan tafel, plaatst de dingen in een ander perspectief. Er is aan je herinnering gesleuteld: ze is nu positiever, grappig zelfs. Herinneringen aan de legerdienst zijn een typisch voorbeeld van dit mechanisme. Ik durf te betwijfelen of alle mannen die ooit in het leger zaten, daar destijds veel pret aan hebben beleefd. Maar als je hen nu over hun legerdienst hoort vertellen...”

Valse herinneringen als bouwstenen van je ware identiteit

Veel van je herinneringen zijn dus flink opgepoetst. Andere zijn ronduit nep, maar daarom niet minder noodzakelijk voor een evenwichtige persoonlijkheid. “Van sommige gebeurtenissen weet je zeker dat je ze hebt meegemaakt, terwijl dat toch niet het geval is. Dat noemen we valse herinneringen of pseudoherinneringen. Daarnaast zijn er gebeurtenissen die je je niet rechtstreeks herinnert, maar die toch in je geheugen zijn opgeslagen, bijvoorbeeld omdat je ouders je hebben verteld dat je als kind zo schattig was. Al die herinneringen aan het verleden, echte en valse, al dan niet aangedragen door anderen, houden nauw verband met je autobiografische geheugen, een essentiële bouwsteen van je identiteit. Dankzij die herinneringen kan je je eigen levensverhaal construeren en op basis daarvan kan je je positioneren als iemand die bijvoorbeeld aardig, assertief of eerder verlegen is.”

Neen, vroeger was alles dus niet per se beter. Je neemt je herinneringen aan vroeger maar beter met een korrel zout, want ze zijn beslist niet de exacte weergave van het verleden. Het zijn hooguit bouwstenen van een verhaal dat wel degelijk geïnspireerd is op echte feiten, maar een beetje werd opgesmukt. Wat niet wegneemt dat het een heel mooi verhaal is, het jouwe!

Muziek als bruggenhoofd

Artistieke stromingen hebben weinig met leeftijd te maken: vijftigplussers zijn perfect mee met de nieuwste trends. Toch blijven velen een zwak hebben voor de muziek en de films uit hun jeugd. “Tijdens je jeugdjaren worden veel van je smaken gevormd”, legt Philippe Peigneux uit. “Het zijn de films en de muziek uit de tijd dat je als tiener rebelleerde en op de drempel van de volwassenheid stond. Het feit dat die films en die muziek verband houden met elementen die cruciaal waren voor de opbouw van je identiteit en een brug slaan met je verleden, verklaart zeker ten dele je smaken en voorkeuren. Ikzelf ben al sinds mijn 16de fan van Neil Young. Dat neemt niet weg dat ik vandaag ook naar Muse luister, maar ik zal altijd de voorkeur blijven geven aan Neil Young!”

Partner Content