Waarom geeuwen wij en is dat zo aanstekelijk?

Geeuwen is een heel banale reflex waaraan we uiteindelijk moéten toegeven en waar in de loop der eeuwen tal van theorieën aan werden gewijd. Maar wat weten we er echt over? En hoe komt het dat geeuwen zo aanstekelijk werkt?

U voelt dat u moet geeuwen? Dat mag nog zo vreselijk ongelegen komen, u zult het niet kunnen onderdrukken. In het beste geval slaagt u erin uw mond min of meer dicht te houden en het incidentje op die manier onopvallend te laten verlopen. “Maar een geeuw zet talloze spieren aan het werk, mondspieren uiteraard, maar ook spieren van de hals, het ademhalingsstelsel en het gelaat. En eens de geeuw opkomt, valt hij niet meer te bedwingen.

Geeuwen verloopt altijd in drie fases: eerst ademen we diep in met de mond wijd open, vervolgens blokkeren we onze ademhaling en tot slot ademen we langzaam uit... Dat gebeurt allemaal in 3 tot 5 seconden. We ontspannen ons en voelen ons goed: bij het gapen komt er namelijk endorfine vrij, ook wel gelukshormoon genoemd.

Niet enkel mensen gapen: het is een oerreflex die de mens gemeen heeft met de meeste gewervelde dieren.

Wanneer geeuwen we?

Over het nut van geeuwen bestaan er allerhande theorieën. Lange tijd ging men ervan uit dat we onze hersens op die manier van een extra dosis zuurstof voorzien. Maar inmiddels heeft de wetenschap aangetoond dat dit niet klopt. Gapen zou een soort van antislaapsignaal zijn. Geeuwen is een mechanisme dat de spierspanning doet toenemen. Het countert het fenomeen van de dalende spierspanning (hypotonie) dat zich in diverse omstandigheden voordoet. Slaperigheid is de uitgelezen toestand om te geeuwen. Beeld u in dat u na een lekkere maaltijd in een verduisterde en oververhitte zaal een lezing bijwoont met dia’s die elkaar in een regelmatig tempo opvolgen... Het zal niet lang duren voor uw spieren zich ontspannen en u gaat geeuwen. Idem dito in de wagen: de monotonie van de witte lijnen op de weg, geen prikkels, een iets te hoge temperatuur, eventueel ook wat te weinig licht en... u begint te geeuwen. In dit geval is het een alarmsignaal: u bent minder waakzaam! De hoogste tijd om u te herpakken, want anders dommelt u gegarandeerd in. Geeuwen we uit verveling? Jazeker en ook dan is het een signaal dat onze waakzaamheid afneemt.

Voor het overige is er ondanks heel veel wetenschappelijk onderzoek nog steeds geen absolute duidelijkheid over de precieze functie van gapen.

Allemaal samen!

Geeuwen is geen virus en toch is het ongelooflijk besmettelijk. Dat hebben we allemaal al ervaren, maar waarom is dat zo?

Omdat we elkaars gedrag zo graag kopiëren: specialisten noemen dit imitatiegedrag. Elkaar nabootsen doen we even automatisch en onopzettelijk als het geeuwen zelf. Niet alleen wie iemand ziét geeuwen krijgt zin om het te doen, maar ook wie iemand hoort gapen. En nog subtieler: ook geeuwen ter sprake brengen, kan hetzelfde effect hebben. Deze tekst lezen, kan in principe al volstaan! Uiteraard moet uw waakzaamheid dan wel dermate afgenomen zijn dat u vatbaar bent voor geeuwen. Wie op scherp staat, zal wellicht ongevoelig zijn voor het fenomeen.

Geeuwen kan dus wel degelijk besmettelijk zijn. Empathie blijkt daarbij ook een rol te spelen. Een Italiaanse studie, uitgevoerd door de Universiteit van Pisa, wees danook uit dat de ‘besmettelijkheid’ groter is wanneer je een vriend of familielid ziet geeuwen, dan wanneer een wildvreemde geeuwt. Niet iedereen blijkt overigens even gevoelig voor de besmettelijkheid van geeuwen. Amerikaanse onderzoekers hebben ontdekt dat er een verband is tussen de aanstelijkheid van gapen en de leeftijd. De kans om mee te gaan geeuwen is het allergrootst bij jonge mensen.

Geen imitatie

Maar doen alsof we geeuwen, kunnen we niet. Een geeuw activeert spieren met een tegenovergestelde werking: de ene opent de mond, de andere doet hem opnieuw dicht. Alleen bij een echte geeuw kunnen we die elkaar tegenwerkende spieren spannen. De opeenvolgende fases van de geeuwreflex bewust nabootsen blijkt daarom niet te kunnen.