Waarom games verslavend werken

Ze staan standaard op je smartphone en tablet. En je kan er nog veel meer gratis downloaden. Daarom zijn ze ook zo verslavend. Al hoopt de producent toch vooral dat je in een later stadium je portemonnee bovenhaalt.

Betrapt! Toen in oktober de debatten over het Vlaamse regeerakkoord volop aan de gang waren, betrapten camera’s kersvers minister-president Jan Jambon op een ietwat onorthodoxe en voor dat moment ongepaste bezigheid: terwijl de ene na de andere spreker het woord nam, zat de sterke man van N-VA doodleuk een spelletje te spelen op zijn smartphone. Een akkefietje – en beslist geen politieke crisis waard -, maar wel veelzeggend in deze smartphonetijden. Want nu mobieltjes en tablets nergens meer weg te denken zijn, steken ook overal free-to-play-games de kop op, tot in het parlement toe.

Spelletjes zoals Candy Crush, Farmville, Angry Birds, Toy Blast – waar Jan Jambon zich aan bezondigde -, Clash of Clans enz. kan je gratis downloaden op je smartphone. De thema’s en genres zijn nagenoeg onuitputtelijk: van kleurenpuzzels over simulatiegames – een virtuele boerderij, voetbalclub of keizerrijk runnen – tot leuke hersenbrekers. Ze werken ontspannend en zijn dus uitermate geschikt om de verveling te verjagen in het parlement of de tijd te doden in de wachtzaal, aan de bushalte, op de trein... Maar evengoed om een hele avond zoet mee te zijn. Wie zich al eens aan dit soort spelletjes heeft gewaagd, weet waar we het over hebben: wanneer je even niets om handen hebt, is het moeilijk om aan hun lokroep te weerstaan. En al even moeilijk om ermee te stoppen!

Eerst de wortel, dan de stok

Maar kan je er écht verslaafd aan raken? “Verslaving is een term die te pas en te onpas wordt gebruikt als het over videogames gaat”, nuanceert Joël Billieux, professor psychologie aan de universiteit van Luxemburg en gastdocent aan de UCL. “Wanneer spelers zich verslaafd noemen, bedoelen ze meestal dat ze veel plezier beleven aan gamen en er ook veel tijd aan besteden. Van een tastbare negatieve impact op hun dagelijks leven is echter geen sprake. En dus kan je eigenlijk niet spreken van een verslaving in de medische betekenis van het woord. Maar het mechanisme achter deze spelletjes werkt wél verslavend. Ze zijn zo opgevat dat ze je aanzetten om almaar meer te spelen.”

Ontwikkelaars van deze spelletjes stellen alles in het werk om gamers maximaal spelplezier te bieden, zodat die geneigd zijn vaak naar het spel terug te grijpen. In essentie volgen free-to-play-games eenzelfde logische opbouw: als gamer moet je kleine opdrachten uitvoeren, die telkens iets moeilijker worden en weer iets nieuws van je vergen. Dergelijke spelletjes gaan dan ook eindeloos door en komen voortdurend met nieuwe challenges aanzetten. Daar komen dan na verloop van tijd beloningen bij voor wie geregeld inlogt (met enige kans op grote winst), tijdelijke events, wedstrijden tussen spelers (mét klassement) en updates die nieuwe spelmodi beloven.

Qua format zijn veel van deze games geïnspireerd op de gokautomaten – de ‘slots’ zoals je die tot voor kort in cafés aantrof: er zijn heel veel elementen om aan te klikken, felle kleuren, en elk succesje gaat gepaard met vuurwerk, een sterrenregen en/of een opzwepend deuntje. Meeslepend!

Al die kleine beloningen en leuke stimuli zorgen in je hersenen voor een opstoot van dopamine, een biochemisch stofje waardoor je je even on top of the world waant en gegarandeerd opnieuw wil spelen. “In se verschilt het plezier dat je aan deze spelletjes beleeft niet van het plezier dat je ervaart bij een andere activiteit die een beloning oplevert”, zegt de professor psychologie. “Een hobbyvisser voelt iets vergelijkbaars wanneer hij een grote vis bovenhaalt. Het enige verschil zit in het feit dat gratis spelletjes voor smartphones, door hun technologie, bulken van prettige stimuli en je er altijd en overal meteen toegang toe hebt. De dopaminebooster is dus zeer aanwezig en erg toegankelijk. Anders dan bij het vissen, om dat voorbeeld nog eens te gebruiken, moet je je niet verplaatsen of je materiaal bijeen zoeken.”

Agressieve marketing

Blijft de vraag waarom ontwikkelaars er alles aan doen om gamers te verleiden. Het antwoord is simpel: om je, naarmate je meer en meer in het spel opgaat, zover te krijgen dat je je portefeuille trekt. De overgrote meerderheid van de free-to-play-games pakken namelijk uit met online microtransacties en/of een virtuele shop. Die geven je als gamer de kans om exclusieve content te kopen of loodsen je tegen betaling naar een hoger level (‘pay to win’). “Die aankopen worden gepromoot via zeer agressieve commerciële technieken, zoals je die in andere sectoren maar zelden tegenkomt”, waarschuwt Joël Billieux, die trouwens meeschreef aan een studie over dit onderwerp. “De gameontwikkelaars maken handig gebruik van het huidige juridische vacuüm: de wetgever is totaal nog niet mee met deze nieuwe betaalmethodes.”

Je spelgedrag wordt grondig geanalyseerd om je passende en dynamische koopopportuniteiten voor te stellen. “Je manier van spelen wordt gemonitord en vergeleken met die van spelers met een gelijkaardig profiel, van jouw leeftijd en jouw geslacht. Vervolgens krijg je de items voorgesteld die je wellicht het meest geneigd bent te kopen, tegen een prijs die je je kan veroorloven.” Ga je de eerste keer niet op het aanbod in, dan komt het spel er later weer mee op de proppen, maar dan met een tijdelijke korting of de melding dat het item binnenkort niet meer voorhanden zal zijn. Zelfs de beloningen die je in de loop van het spel geregeld kan verdienen (geldkoffers, goudstaven, e.d.), zijn afgestemd op je profiel. Zo blijf je voortdurend op je honger zitten en word je gepusht om te betalen voor een beloning die je nóg meer voldoening geeft.

Apart bekeken gaat het om belachelijke bedragen. En de transacties worden uit de betaalsfeer gehouden: je krediet wordt metaforisch voorgesteld (diamanten, medailles...) en één klik volstaat om een item binnen te halen. Daardoor ben je je er niet altijd van bewust dat je geld aan het uitgeven bent, laat staan dat je nog precies weet hoeveel je in totaal al verspeeld hebt.

Frustreren is een kunst

Hoe sterker je opgaat in het spel, hoe meer je geneigd bent om geld uit te geven zodat je sneller vooruitgang boekt of vlotter toegang krijgt tot een hoger level. Gameontwikkelaars beheersen de kunst van het frustreren dan ook tot in de perfectie: het spel wordt geregeld onderbroken omdat je energiepeil tot nul is gezakt of je levens op zijn. En je moet minuten tot een paar uur wachten voor je opnieuw verder kan. Maar gelukkig kan je extra energie tanken of het wachten verkorten... tegen betaling!

Lang niet alle gamers laten zich aan dergelijke agressieve marketingtechnieken vangen: de meesten weten eraan te weerstaan of trakteren zichzelf hooguit en weldoordacht nu en dan op een klein extraatje. Maar een minderheid van de gamers verliest uiteindelijk de controle en jaagt er aanzienlijke bedragen door. “Net dat groepje gamers doet de kassa rinkelen. Vergelijk het met de Nationale Loterij, waar een aanzienlijk deel van de opbrengst afkomstig is van de 0,05% problematische gokkers.” Van de 270 miljoen Candy-Crushspelers wereldwijd is slechts 3,4% daar meer dan drie uur per dag mee bezig. Al zijn dat natuurlijk wel ruim 9 miljoen gamers, waarvan een deel dat ooit al meer dan 1.000 euro op één dag uitgaf.

“Tien jaar geleden kregen we hier ook al mensen met een gameverslaving over de vloer, maar toen was er van een financiële problematiek nog geen sprake”, herinnert Joël Billieux zich. “Vandaag lijkt een wetgevend initiatief mij noodzakelijk voor de volksgezondheid. Zolang er geen wetgeving is die gameontwikkelaars grenzen oplegt, blijft mijn kijk op free-to-play-games behoorlijk zwart-wit: de meeste spelers worden, al dan niet bewust, gemanipuleerd.”