Waarom diëten doen verdikken

Wie op dieet gaat, doet dat meestal in de hoop af te vallen. Terwijl we door te diëten vreemd genoeg net verkeerde eetgewoonten aanleren die ons met extra kilo’s opzadelen. We hebben de miskende gevaren van diëten voor u op een rij gezet.

De Franse psychoanalytica en psychologe Catherine Grangeard is niet mals voor de ‘handelaars in diëten’: “Pure commercie die kwetsbare mensen uitbuit en hen wijsmaakt dat ze kunnen afvallen zonder honger of trek. Oneerlijk en ronduit onaanvaardbaar!” En het slachtoffer dat zichzelf deze zomer al opnieuw in badpak ziet, is bereid zich alles te ontzeggen om dat doel te bereiken. “Een vrouw die op dieet gaat, is onbewust op zoek naar innerlijke veiligheid, naar iemand die zegt wat mag en wat niet. Het stelt haar gerust als ze duidelijke instructies krijgt want ze voelt zich zwak en onredelijk omdat ze, ondanks haar pogingen om af te slanken, toch dik blijft. En als ze voor een trendy dieet kiest, maakt ze zichzelf wijs dat het werkt omdat veel mensen het volgen.”

Verkopers van droomsilhouetten hoeven niet eens ingewikkelde beloften te doen om hun dieet te promoten: “Hoe eenvoudiger de boodschap, hoe sterker men erin gelooft. Wat deze diëten aantrekkelijk maakt, is dat ze tijdelijk en snel zijn. We hoeven niet een leven lang offers te brengen.”

Voedingsarts en psychiater Bernard Waysfeld merkt geamuseerd op dat dieetgoeroes elkaar in sneltempo opvolgen en op elkaar lijken... althans qua resultaten. “Om de vijf jaar duikt er een nieuw dieet op. Na Atkins was er het chronodieet, Montignac, Dukan... Diëten die uiteindelijk de mist ingaan en de baan ruimen voor... een nieuw, nog aantrekkelijker dieet. Vandaar dat 28% van de vrouwen en 14% van de mannen al meer dan vijf diëten hebben gevolgd!”

Meerderheid faalt

Diëten zijn altijd gebaseerd op de stelregel dat groenten oké zijn en taartjes slecht. “Terwijl het de portie is die voor problemen zorgt. Meer nog, een bepaald levensmiddel schrappen doen we niet ongestraft. We weten al 30 jaar dat het niet werkt! Bij een zeer restrictief dieet komt er altijd een moment waarop we, omdat we moe zijn of geconfronteerd worden met ?verboden? levensmiddelen, bezwijken en er dubbel zoveel van eten...”

Met het onvermijdelijke jojo-effect tot gevolg: “95% van de mensen die afvielen door een dieet te volgen, is 4 tot 10 jaar later opnieuw bij af. Als er al geen kilo?s zijn bijgekomen”, klinkt het bij Jean-Michel Lecerf, voedingsarts en endocrinoloog (Dienst Voeding van het Institut Pasteur in Rijsel).

Wetenschap versus geweten

Wat dan wél de oplossing is om de winterse rondingen kwijt te spelen tegen de zomer? Catherine Grangeard heeft geen mirakeloplossing. “Dieetscholen propageren nog altijd methodes die niet werken. Ze hebben het over de BMI en het gewicht maar nooit over levenskwaliteit, eetplezier, verzadiging. Voor de meest kwetsbaren onder ons volstaan rationele boodschappen als minder eten, minder calorieën opnemen en meer bewegen niet. Die boodschappen kunnen niet op tegen de stompzinnige diëten die wonderen beloven. Het is wetenschap versus geweten!”

Dat zogenaamde mirakeldiëten gedoemd zijn om te mislukken, komt omdat ze enkel mikken op gewichtsverlies, zonder rekening te houden met het individu, de voorgeschiedenis, laat staan de oorzaken. Die diëten zijn te weinig afgestemd op de persoon zelf, te restrictief, te zwaar om vol te houden, te stigmatiserend. Ze dwingen ons om onze radijsjes, caloriearme poedertjes of wit van ei in ons eentje te verorberen, ver weg van elke verleiding of vervelende vragen.

Gevoel van mislukking

En wat voelt iemand die na een dieet enkele kilo?s kwijtgespeelde wanneer de weegschaal plots weer de verkeerde kant uitgaat? “Een verschrikkelijk gevoel van mislukking”, benadrukt Catherine Grangeard. “We verwijten onszelf dat we andermaal hebben gefaald en voelen ons enorm schuldig. Want uiteraard zijn we ervan overtuigd dat enkel onszelf schuld treft.”

Grangeard is niet verwonderd dat men na een dieet opnieuw bijkomt: “We laten ons op aanraden van de ‘handelaar in diëten’ enkele weken of maanden een aantal beperkingen opleggen. Maar onze eetgewoonten als dusdanig veranderen niet. We vragen ons niet af waarom we te veel of verkeerde dingen eten. We leren niet om rekening te houden met ons hongergevoel of eetplezier. We leren onze scheefgetrokken relatie met voedsel niet aan te pakken en slagen er dus niet in opnieuw controle te krijgen over ons bord.”

Wie hulp zoekt voor overgewicht verdient vooreerst een luisterend oor. “Overgewicht kan een symptoom zijn. En achter elk symptoom zit een verklaring. Klagen dat we er maar niet in slagen 6 kilo te vermageren is vaak een uiting van een dieperliggend trauma. Denken dat we geen partner of job vinden omdat we aan de mollige kant zijn, is makkelijker dan op zoek te gaan naar meer intieme oorzaken. Instantbevrediging via de koelkast is eenvoudiger dan toegeven dat ons leven niet echt is wat we ervan hadden verwacht.”

Opvolging op lange termijn

De psychologe wijst ook op een typisch kenmerk van voeding. “Wie wil stoppen met roken of drinken, doet er goed aan de sigaret of alcohol volledig af te zweren in plaats van minder te roken of te drinken. Maar zonder eten kunnen we niet! En dus moet er meer in de diepte worden gewerkt.” Grangeard staat ook sceptisch tegenover een eventuele genetische aanleg voor overgewicht. “Na een paar raadplegingen geven zwaarlijvigen meestal toe dat ze gewoon te grote porties naar binnen werken.”

Welke oplossing rest er dan nog voor wie al evenveel verschillende diëten heeft uitgeprobeerd als repen chocolade? “We moeten bereid zijn om op zoek te gaan naar de echte oorzaken van onze zwaarlijvigheid.” Daarvoor moet op meerdere fronten tegelijk worden gewerkt. “Het zou niet eerlijk zijn om te beweren dat we gewicht kunnen verliezen en dat streefgewicht vasthouden zonder grote inspanningen. Zoiets vraagt een blijven- de gezonde levensstijl. Een multidisciplinaire aanpak met aandacht voor lichaam én geest is een must. Een voedingsdeskundige én een psycholoog of psychiater moeten samen aan het welbevinden van de patiënt werken.”

Vermageren kan uw gezondheid schaden

Vandaag weet iedereen dat obesitas gevaarlijk is en in onze geïndustrialiseerde wereld epidemische vormen aanneemt. Tegen die achtergrond lijkt het rapport van het Franse agentschap voor de voedselveiligheid (www.anses.fr) dat stelt dat diëten gevaarlijk zijn, verrassend, zelfs tegenstrijdig. “Toch niet”, vindt dokter Jean-Michel Lecerf, die aan het verslag meewerkte. “Toegegeven dat de middelen om kilo’s te verliezen niet altijd de juiste zijn. Dat er – zoals bij elke behandeling – bijwerkingen zijn. Ook diëten ontsnappen niet aan die realiteit. Bij niet-obese mensen kan een dieet de stofwisseling, het beendergestel en zelfs het gedrag ernstig verstoren.”

Een te restrictief dieet heeft tot gevolg dat we onvoldoende voedingsstoffen, vezels, vitamines, mineralen, koolhydraten en vetten opnemen. Dat vergroot niet alleen de kans op het jojo-effect maar ook op hart- en vaatziekten en aandoeningen van het beendergestel waarbij bijna systematisch bot- en spiermassa verloren gaan. Teveel eiwitten en zout opnemen verhoogt het risico op hart-, nier- en leverproblemen, mogelijk zelfs op kanker.

Het pad effenen voor obesitas

“Die gevaren zijn natuurlijk moeilijk te bewijzen. Meer nog, wie slechts gedurende een korte periode de richtlijnen van zo’n dieet volgt, hoeft zich niet meteen zorgen te maken. Alleen worden deze diëten vaak te lang gevolgd waardoor we hervallen en telkens opnieuw beginnen diëten... een heel leven lang.”

Uiteraard is niet het dieet op zich de boosdoener. Wel het dieet dat verkeerd wordt voorgeschreven, verkeerd toegepast, verkeerd begrepen, dat te restrictief is of te zwaar om lang vol te houden. Zo’n dieet is gedoemd om te mislukken en dan volgt een ander, nog strikter dieet. En dat zet de deur naar obesitas wijd open, zeker wanneer er bij aanvang geen medische reden is om te vermageren.

“Vooral na folklorediëten volgt vaak een gewichtstoename. Dat alleen al bewijst dat ze zinloos zijn. Erger nog, de beperkingen doen op termijn de vetmassa toenemen. Een recente studie uit 2011 toont aan dat het verlies van één kilo vet gepaard gaat met het verlies van 260 gram spiermassa. Ongeacht het dieet. Per kilo vetmassa die er nadien weer bijkomt, herwinnen we slechts 120 gram spiermassa. En hoe langer men jojoot, hoe meer de spiermassa wegsmelt. We spreken dan van sarcopene obesitas.”

Om te vermijden we dat we opnieuw aankomen, bestaan er volgens Lecerf eenvoudige oplossingen. “Wij opteren voor een voorzichtige aanpak en adviseren om op uw gewicht te letten zonder in de val van restrictieve diëten te belanden. En vooral niet geleidelijk aan kilootjes op te stapelen. Vandaag weten we dat we bij obesitas rekening moeten houden met verschillende oorzaken en met het individu zelf. Daarbij laten we ons nog altijd leiden door de wijze woorden van Hippocrates: primum non nocere. Geen schade berokkenen, want ook als het over rondingen gaat, heiligt het doel niet altijd de middelen.”