Verklaart het oma-effect waarom vrouwen in de menopauze belanden ?

Kleinkinderen doen het beter met een oma in de buurt die een handje toesteekt bij het grootbrengen. Dat fenomeen stelden biologen vast bij orka’s en eerder al bij mensen. Dit zou wel een van dé grote raadsels van de biologie kunnen verklaren: de overgang!

Het zijn de orkapopulaties voor de westkust van Noord-Amerika die aan de basis liggen van dit bijzonder stukje evolutionaire geschiedenis. Biologen bestudeerden de statistieken die gedurende een 40 -tal jaar werden bijgehouden over het wel en wee van deze orkapopulaties en stelden daarbij een opvallend effect vast. Zo bleken de jonge orka’s het opmerkelijk goed te stellen wanneer ze naast hun moeder ook een oma in de buurt hadden. Vooral in perioden wanneer er weinig vis voorhanden was, bleek de aanwezigheid van een grootmoeder bepalend voor de overleving van haar kleinkinderen- orka’s. Omgekeerd bleken de overlevingskansen van de nakomelingen te slinken na het overlijden van die oma.

Concurrentie

Dat effect koppelden de wetenschappers aan een ander fenomeen dat ze eerder zagen opduiken. Doordat die oma- orka in de overgang is en dus zelf onvruchtbaar, kan ze zich niet langer voortplanten en komt ze niet in concurrentie met haar eigen kind. Vanuit evolutionair standpunt bekeken kan zij haar genen op dat moment het best verspreiden door haar nakomelingen te steunen.

Biologen geloven dat ze hiermee wel eens dichtbij de oplossing zitten voor het raadsel van de overgang. Want waarom zou de natuur het zo voorzien hebben dat vrouwen in tegenstelling tot mannen onvruchtbaar worden, terwijl ze nadien nog jarenlang verder leven? Niet langer om zelf kinderen op de wereld te zetten maar om haar familieleden te helpen met het grootbrengen van hun nakomelingen.

Anders dan bij de mens is de menopauze in de dierenwereld niet algemeen verspreid. Bovendien blijven de meeste dieren na de overgang niet lang in leven. Uitzondering daarop zijn enkele walvisachtigen zoals de orka. Ook vrouwtjesorka’s belanden in de overgang rond hun 45ste waarna ze gemiddeld nog 15 tot 20 jaar verder leven.

Kerkregisters

Het grootmoedereffect dat biologen nu bij deze orka’s vaststellen, bevestigt wat eerder ook al werd aangetroffen bij de mens. Vroegere onderzoeken onder meer in de gegevens van eeuwenoude kerkregisters en statistieken van groepen katholieken die eeuwen terug vanuit Frankrijk naar Canada emigreerden, brachten al aan het licht dat de vrouwen significant meer kinderen baarden en konden grootbrengen wanneer hun eigen moeder in de buurt woonde en meehielp. Dat oma-effect was het sterkst als de grootmoeder om en bij de 60 jaar oud was- omdat dan allicht de meeste kleinkinderen geboren worden – en is over zijn hoogtepunt heen wanneer ze ouder dan 70 wordt.