Vasectomie, anticonceptie voor mannen
De vasectomie is in opmars. Het is dan ook de beste en meest toegepaste anticonceptiemethode voor mannen die geen kinderen (meer) willen.
Tot nu toe was anticonceptie vooral een vrouwenzaak. Daar komt stilaan verandering nu almaar meer mannen in ons land kiezen voor een vasectomie, een operatieve ingreep die onvruchtbaarheid garandeert. Volgens cijfers van het Riziv werden in 2021 liefst 21.569 ingrepen uitgevoerd. Ter vergelijking, in 2007 ondergingen circa 8.000 mannen een vasectomie. De mediane leeftijd ligt vandaag op 39 jaar, maar het aandeel 45-plussers in dit verhaal valt niet te verwaarlozen. In 2021 waren het er ruim 4.600.
Meestal gaat het om mannen die al kinderen hebben, maar er geen meer wensen en van wie de partner nog niet in de menopauze zit. Voor koppels die uitkijken naar een definitieve anticonceptiemethode is een vasectomie vaak de eenvoudigste oplossing. De ingreep is makkelijker uitvoerbaar, minder invasief, minder lastig en minder risicovol dan het afbinden van de eileiders bij de vrouw. “Veel patiënten die langskomen voor een vasectomie, doen dat trouwens op aanraden en verzoek van hun partner”, stelt dr. François Triffaux (uroloog, UZ Sart-Tilman, Luik) vast. “De vrouw heeft jarenlang ingestaan voor de anticonceptie en vraagt haar partner op een bepaald moment om dit van haar over te nemen.”
De ingreep verandert niets aan je seksleven.
Alles blijft bij het oude
Op papier heeft een vasectomie alleen maar voordelen: het is een weinig ingrijpende en veilige ingreep, die niet lang duurt en – wellicht het belangrijkste argument – niet de minste impact heeft op het seksleven. “Bij zo’n ingreep onderbreken we de zaadleider, het kanaal dat de teelbal verbindt met de rest van de zaadafvoerwegen”, verduidelijkt François Triffaux. “Daardoor belanden er geen spermacellen meer in het door de prostaat afgescheiden zaadvocht en kan het geëjaculeerde sperma geen eicel meer bevruchten.” Na de ingreep kan een man gewoon ejaculeren zoals tevoren, vermits 90% van het zaadvocht wordt aangemaakt door de prostaat en niet door de teelballen.
“Dat is dan ook een van de eerste dingen die ik zeg wanneer ik een patiënt ontmoet. De andere boodschap is dat de teelbal nog altijd testosteron produceert. Dat komt niet in het lichaam terecht via de zaadleider, maar via de bloedvaten. En aan die bloedvaten raken we niet. De ingreep verandert dus absoluut niets aan het seksleven of de seksualiteit van de man.” De man wordt niet impotent, boet niet aan viriliteit in en ervaart niet minder genot. Integendeel zelfs: nogal wat mannen geven aan dat zij en hun partner na de ingreep net meer zin hebben in seks, wellicht omdat ze ervan kunnen genieten zonder risico op een zwangerschap.
Geen wettelijk kader
Er bestaat in België vooralsnog geen enkele wet m.b.t. de vasectomie. Hoogstens een wetsvoorstel, ingediend in 2003 en sterk geïnspireerd op de Franse wetgeving. Omdat een specifiek wettelijk kader ontbreekt, zijn de regels aangaande heelkundige ingrepen van toepassing. De meeste ziekenhuizen voorzien een intakegesprek, een klinisch onderzoek, bedenktijd én de ondertekening van een toestemmingsformulier vóór de ingreep. Een vasectomie wordt wel terugbetaald door de sociale zekerheid.
Snel en (nagenoeg) pijnloos
Concreet duurt de operatie slechts enkele tientallen minuten. De patiënt is in de meeste gevallen plaatselijk verdoofd via een injectie in de huid van de balzak. “Vervolgens maken we langs weerszijden van het scrotum een klein sneetje in de huid of één enkele incisie in het midden van het scrotum”, licht de uroloog toe. “De zaadleider, die wat weg heeft van een gekookt spaghettisliertje, loopt net onder de huid en is vrij makkelijk te vinden. We brengen de zaadleider een beetje naar buiten om eraan te kunnen werken.” Afhankelijk van de chirurg wordt de zaadleider doorgeknipt, afgebonden, dichtgeschroeid... Er zijn een vijftiental mogelijke technieken. “Het maken van de incisie doet geen pijn. Het werk aan de zaadleider, het dichtschroeien... valt enigszins te vergelijken met het gevoel dat je hebt wanneer de tandarts aan je tanden werkt. Niet prettig, maar de ingreep veroorzaakt geen ondraaglijke pijn.” Daarna wordt de huid opnieuw gesloten met een of twee oplosbare hechtingen. Missie volbracht!
Niet bij elke man even pijnloos
Na de ingreep voelt circa 60% van de patiënten niet de minste pijn. De overige 40% kan de eerste weken postoperatieve hinder ondervinden, gaande van wat last tot pijn met tamelijk veel impact. Dergelijke pijn is meestal te wijten aan een bloeduitstorting in de vorm van een zwelling of een blauwe plek. “Bij een hoestbui, niesbui of fysieke inspanning kan er een korstje loskomen, waardoor er wat bloed in de zaadleider stroomt. We hebben het dan niet over grote hoeveelheden, maar omdat die zone uitermate zenuwrijk is, kan de minste volumewijziging pijn veroorzaken.” Verder is er een gering risico op een infectie en een ontsteking. Om dat te beperken, krijgt de patiënt de raad intense fysieke inspanningen te mijden en een tiental dagen geen bad te nemen. Douchen mag wel.
Sinds kort maakt de wetenschappelijke literatuur ook gewag van post-vasectomiepijn (PVP), een syndroom dat naar verluidt ongeveer 5% van de mannen treft en tot ruim drie maanden na de vasectomie kan aanhouden. “Meestal gaat het eerder om hinder dan om pijn”, stelt François Triffaux gerust. “Al heeft de pijn bij 1% van de patiënten wel degelijk een ernstige impact op het dagelijks leven. Zulke pijn kan het gevolg zijn van een zeer grote productie van zaadcellen: na de operatie blijven de teelballen nog heel lang zaadcellen produceren. Misschien wordt de stuwing in het eindje zaadleider dat uit de teelbal vertrekt dan te sterk. De zaadleider aan die kant openlaten in plaats van dichtschroeien kan het risico beperken.”
In principe definitief
Na een vasectomie ben je niet meteen onvruchtbaar: in het circuit van de onderbuik bevinden zich nog levende zaadcellen. Vandaar de noodzaak om na drie maanden en een dertigtal zaadlozingen een spermamonster in te leveren ter controle, om objectief te laten vaststellen dat het sperma geen levende zaadcellen meer bevat. “99,5% van de ingrepen slaagt. Daarmee is de vasectomie, naast het condoom, de enige betrouwbare en gangbare anticonceptiemethode voor mannen. Er zijn nog wel andere oplossingen (coitus interruptus, verwarmde slip, hormonale methode...), maar die zijn minder doeltreffend en/of een heel gedoe.”
Wat als de patiënt spijt heeft en vroeg of laat toch weer kinderen wil? Theoretisch is het mogelijk om een zaadleider opnieuw aan elkaar te zetten en doorgankelijk te maken, maar die ingreep is niet altijd succesvol. En al blijven de teelballen na de operatie nog een hele tijd zaadcellen produceren, toch neemt die productie geleidelijk af, om na een paar jaar volledig stil te vallen. Bij een hersteloperatie moeten beide uiteinden van de zaadleider onder de operatie- microscoop aan elkaar worden gezet met uiterst dunne hechtingen, wat vaak ingewikkeld blijkt. “Het slaagpercentage is nog geen 50%, reden waarom je er moet vanuit gaan dat een vasectomie onomkeerbaar is.” Goed nadenken vooraf is dus een must. Bij wijze van voorzorg kan je voor de operatie ook sperma laten invriezen.
Geen echte contra-indicaties
Elke meerderjarige man kan kiezen voor een vasectomie. Een varicocele – spatader ter hoogte van de zaadstreng – of hydrocele – vochtophoping in een vlies rond de teelbal – kan de ingreep evenwel bemoeilijken. Ook wordt er rekening gehouden met sommige chirurgische antecedenten, zoals de behandeling van cryptorchisme – een teelbal die vóór de geboorte niet naar de balzak is ingedaald.
Van echte contra-indicaties is echter geen sprake. “In moeilijkere omstandigheden, bij buitensporige stress of in geval van felle pijn tijdens het klinische onderzoek, kunnen we de plaatselijke verdoving vervangen door een diepere vorm van sedatie. Geen volledige narcose, maar veeleer een stevige shot waardoor de patiënt van de wereld is voor de duur van de ingreep.”