Op seksueel geweld staat geen leeftijd

In 2016 ratificeerde ons land het Verdrag van Istanbul inzake het voorkomen en bestrijden van geweld tegen vrouwen en van huiselijk geweld. Op voorstel van toenmalig staatssecretaris Zuhal Demir werden vervolgens drie zorgcentra voor slachtoffers van seksueel geweld (ZSG) geopend, respectievelijk in het UZ Gent, in het UMC Sint-Pieter in Brussel en in het universitaire ziekenhuis van Luik.In die centra kunnen slachtoffers terecht voor medische en psychologische bijstand en kunnen ze desgewenst ook klacht indienen bij een zedeninspecteur die naar het centrum komt. Bedoeling? De drempel naar deskundige zorg verlagen en alle zorg op één plaats aanbieden.Vroeger werden slachtoffers van seksueel geweld nogal eens van hot naar her gestuurd, met het risico dat ze ergens onderweg de moed lieten zakken. "Het is de bedoeling om het slachtoffer in het centrum op te vangen in een veilige cocon en haar of hem de mogelijkheid te bieden om volledige en correcte stappen te zetten. De kans dat het tot een rechtszaak en tot een veroordeling van de daders komt, is dan groot", zegt Virginie Baÿ, hoofdverpleegster in het Zorgcentrum na Seksueel Geweld in Luik.Een jaar na de lancering blijkt uit de cijfers dat dit proefproject tegemoetkomt aan een behoefte die echt leeft: het aantal slachtoffers dat tot nog toe in de centra werd verzorgd, bedraagt haast het dubbele van wat initieel was vooropgesteld. Het zorgcentrum van Luik alleen al ving circa 200 mensen op."De daders veroordeeld krijgen is niet alleen vanuit gerechtelijk, maar ook vanuit medisch oogpunt een doelstelling. We weten namelijk dat de hoop op veroordeling van de daders een rol speelt in het genezingsproces van het slachtoffer", aldus nog Virginie Baÿ. Betrouwbaar DNA-bewijs verzamelen is enkel mogelijk als je binnen de 72 uur stalen kan nemen bij het slachtoffer. "De meeste mensen - ongeveer 75% - die wij opvangen, kiezen ervoor om klacht in te dienen. Het voordeel is dat ze dat niet meteen hoeven te doen. We nemen stalen en houden die bij zodat ze ook later nog kunnen beslissen om klacht in te dienen en stappen te ondernemen."Een jaar na de Harvey Weinstein-affaire en de #MeToo-beweging blijkt uit de bevindingen op het terrein dat lang niet enkel jonge en mooie vrouwen het slachtoffer worden van seksueel geweld. Het is een plaag die zich niets aantrekt van leeftijd, uiterlijk of sociale klasse. "Er zijn geen twee identieke verhalen. Seksueel geweld treft niet enkel sexy geklede jongedames die worden lastiggevallen tijdens een feestje dat uit de hand loopt. Dergelijke dingen gebeuren, maar het gaat lang niet om het merendeel van de gevallen! We stellen veeleer vast dat het om het even wie, om het even wanneer en om het even waar, kan overkomen", analyseert Virginie Baÿ.Nu er almaar openlijker over wordt gesproken, beseffen sommige vrouwen trouwens dat ook zij ooit het slachtoffer zijn geweest van seksueel geweld, zonder dat ze daar destijds echt woorden op konden plakken. "Bij de generatie vijftigers en zestigers speelt de vraag of er al dan niet sprake was van instemming heel erg. Er zijn vrouwen die zich er vandaag rekenschap van geven dat ze seks met iemand hebben gehad, terwijl ze daar eigenlijk niet mee hadden ingestemd. Het is voor die vrouwen best moeilijk om hun verleden onder de loep te nemen en te beseffen: ja, ik ben naar dat festival gegaan en ja, ik had twee of drie glazen gedronken en ja, ik ben meegegaan naar de tent van die jongen, maar ik wilde geen seks, er was wel degelijk enige dwang mee gemoeid", klinkt het bij Mireille Monville, psychotherapeute op de afdeling traumapsychologie en victimologie van de Luikse universiteit.Bovendien tonen alle studies aan dat de meeste gevallen van seksueel geweld worden gepleegd door een gezins- of familielid, een gegeven dat meteen een fundamentele waarde van die oudere generatie onderuithaalt. "Dit verklaart ook waarom veel slachtoffers destijds liever zwegen, kwestie van hun familie te beschermen. En velen schamen zich ook om erover te praten", aldus nog de specialiste.Hoewel lange tijd onderschat, ligt seksueel geweld aan de basis van tal van mentale problemen (angst, depressie, slaapstoornissen...) en diverse lichamelijke klachten. "Wanneer het slachtoffer niet wordt opgevangen, kristalliseert het leed jarenlang in psyche en lichaam. In het ziekenhuis waar ik werk, krijgen we mensen over de vloer die 20 jaar na datum op consult komen omdat ze als kind seksueel werden misbruikt of tijdens hun jeugd werden verkracht. Al die tijd hebben die mensen geleden zonder dat ze daarom altijd de link konden leggen tussen hun lichamelijke problemen, hun relationele problemen, hun zelfbeeld en die verkrachting die ze enigszins hadden verdrongen. Eigenlijk waren ze eerder aan het overleven dan aan het leven... Als mens beschikken wij over zeer krachtige verdedigingsmechanismen. En alhoewel die natuurlijk nuttig zijn, berokkenen ze ons ook veel leed.""Huisartsen moeten seksueel geweld vandaag zien als een mogelijke oorzaak van bepaalde klachten", bevestigt dokter Pierre Litt, zelf huisarts. "Met dien verstande dat het slachtoffer bereid moet zijn om erover te praten. Bij al wat oudere mensen komen de dingen vaak tijdens langere gesprekken aan het licht. Als arts moet je de deur openzetten voor dialoog, maar je mag ook niet te snel willen gaan, want dan dreig je een nieuw trauma te veroorzaken."Litt wijst er tevens op dat ook oudere en zelfs hoogbejaarde mensen het slachtoffer kunnen worden van seksueel geweld, een realiteit waar een enorm taboe op rust. "Vooral mensen met een verstandelijke beperking of een neurologische aandoening zoals we die soms zien bij bejaarden, zijn kwetsbaar", verduidelijkt hij.Vandaag komt uit een aantal gegevens ook naar voren dat seksueel geweld soms dementie kan veroorzaken of verergeren. "We weten dat dergelijke psychotrauma's tot cognitieve problemen leiden. Vooral de werking van het geheugen lijdt eronder. Je kan dementie dus lezen als het symptoom van een psychotrauma", bevestigt Mireille Monville. Vermoed je dat een familielid het slachtoffer is geweest van seksueel geweld, dan moet je zeker de deur openlaten voor een gesprek, zonder evenwel een dergelijke interpretatie van het probleem op te dringen: omdat er vaak twijfel blijft bestaan, maar ook omdat een gesprek pas bevrijdend werkt wanneer de persoon klaar is om erover te praten."Een hoogbejaarde dame kwam bij mij op consult omdat ze werd verkracht toen ze in de oorlog op de vlucht was. Pas toen ze op televisie een reportage zag over vluchtelingen van nu die met die problematiek worden geconfronteerd, dacht ze aan het voorval terug en besloot ze iemand te raadplegen." Het is dus nooit te laat. Want gelukkig zijn de tijden aan het veranderen.