Na een operatie, pijn hoeft niet!

Naarmate de medische wereld meer inzicht krijgt in het fenomeen postoperatieve pijn, wordt het beter aanvaard en ernstiger genomen. Hoe sneller een patiënt de draad van het leven waar kan oppikken, hoe beter.

Een van de belangrijkste problemen na een operatie, is dat de patiënt zo snel mogelijk in staat moet zijn, zijn normale leven te hernemen. Dit gaat uiteraard makkelijker als de gevolgen van de operatie beperkt worden in de tijd. De behandeling van postoperatieve pijn is dus zeer belangrijk.

Het psychologische aspect

Moeten de artsen de patiënt op voorhand verwittigen dat hij pijn zal lijden? Jazeker! Want hier is niet alleen de lichamelijke pijn van belang. Ook het psychologische aspect speelt een belangrijke rol en dit wordt steeds meer erkend, ook door de medische wereld. De patiënt iets wijsmaken heeft geen zin. “Er werd hierover al heel wat onderzoek verricht”, zegt pijnverpleegkundige Martine Lecocq. “Hieruit blijkt dat een goed ingelichte patiënt minder pijn lijdt. Bovendien is het belangrijk uit te leggen dat je begrip hebt voor zijn situatie.”

Door de patiënt eerlijk in te lichten, verminderen de angst en de stress die een intenser gevoel van pijn veroorzaken. “Door deze stress te controleren, kunnen we de pijn en de manier waarop de patiënt zijn operatie ervaart, veranderen. Zo kunnen we al vóór de operatie kleine dingen doen, zoals muziek laten horen, gedempt licht laten branden of een rustige werksfeer creëren.”

Na de operatie is het belangrijk, voldoende tijd te nemen om naar de patiënt te luisteren. “Daardoor kunnen we de pijn beperken nog voor de patiënt zijn geneesmiddelen krijgt. Daarom heeft het geen zin, de pijn te minimaliseren of te zeggen dat het allemaal normaal is. Iemand laten vertellen over wat hij voelt en vreest, is zeer belangrijk. ”

Een ander fenomeen is dat pijn andere pijn kan opwekken. “Er zijn mechanismen in ons lichaam die pijn onthouden”, legt Martine Lecocq uit. “Als de patiënt slecht omgaat met deze pijn, registreren de hersenen dit. Jaren later kan zelfs een banale operatieve handeling deze vroegere pijn opnieuw aanwakkeren. Hoe langer de intense pijn duurt, hoe meer deze psychologische componenten zich manifesteren.”

Neveneffecten vermijden

Pijn verminderen heeft niet alleen met welbehagen te maken aangezien pijn tal van neveneffecten veroorzaakt. “Hoe sneller u de pijn behandelt, hoe minder neveneffecten er zullen optreden”, benadrukt Martine Lecocq. “Zo kan een postoperatieve pijn, een intense pijn dus die optreedt net na een operatie, chronisch worden als ze niet correct behandeld wordt. En chronische pijn kan maanden tot zelfs jaren duren zonder dat traditionele behandelingen ze kunnen verzachten. Maar dat is niet het enige gevolg. De revalidatie duurt langer wanneer de patiënt na zijn operatie pijn lijdt. Hij heeft meer tijd nodig om zijn mobiliteit en autonomie te herwinnen en hij eet en slaapt slechter. De pijn mat hem af. Dat is een sneeuwbaleffect.”

Bovendien heeft pijn soms niet te verwaarlozen lichamelijke gevolgen. “Ze kan darmverlamming veroorzaken, de wondgenezing vertragen, het risico op longembolie verhogen en zelfs leiden tot een hartaanval”, zegt de anesthesist dr. Vincent Brouillard.

Alarmsignaal

Is pijn nuttig? Ja, pijn brengt een boodschap over, het is een alarmsignaal. “Postoperatieve pijn die maar blijft duren, wijst erop dat er iets niet klopt”, zegt Martine Lecocq. “Er is dan ongetwijfeld iets aan de hand: een bloeding, een infectie,... We gaan de patiënt dan onderzoeken en aan tests onderwerpen om een diagnose te kunnen stellen. Maar eens we gevonden hebben wat we zochten, heeft de pijn geen reden meer om te bestaan en moet ze zo snel mogelijk behandeld worden.”

Niet afwachten

“Wachten tot de pijn ondraaglijk wordt, heeft geen zin”, verzekert Martine Lecocq. “In sommige gevallen beginnen we trouwens al voor de ingreep, door een angstwerend middel toe te dienen zodat de patiënt ontspannen op de operatietafel terechtkomt, bijvoorbeeld. Tijdens de ingreep kunnen we een ontstekingswerend middel geven om de omvang van de pijnzone te beperken, wat de problemen nadien aanzienlijk kan beperken. En als we weten dat de ingreep vrij pijnlijk zal worden, leggen we onmiddellijk de nodige geneesmiddelen klaar.”

De postoperatieve verzorging dekt voor een deel de zogenaamde nociceptieve pijn (in geval van weefselletsels) en neuropathische pijn (letsels van het zenuwstelsel). “De behandeling met geneesmiddelen is niet dezelfde maar na een ingreep zijn deze twee soorten pijn gewoonlijk aanwezig. We combineren dus ook de twee soorten geneesmiddelen.”

Almaar efficiëntere technieken

Uiteraard verschillen de protocollen van de ene ingreep tot de andere en zijn voor één probleem meestal verschillende oplossingen mogelijk. Bij de bekendste geneesmiddelen is morfine volgens de classificatie van de Wereldgezondheidsorganisatie (WGO) een pijnstiller van trap 3, de hoogste categorie. Morfine wordt gebruikt voor intense nociceptieve pijn. “Morfine is efficiënt tegen rustpijn, wanneer u in bed ligt zonder te bewegen”, zegt dr. Brouillard. “Het wordt wegens de neveneffecten tegenwoordig iets minder gebruikt maar helpt nog altijd heel veel zieken. Het meest voorkomende neveneffect is misselijkheid. Soms kan morfine de vertering vertragen en, vooral bij oudere mensen, een hallucinerend effect hebben. In sommige gevallen kan dit gevaarlijk zijn, bijvoorbeeld wanneer de patiënt rechtop gaat zitten in zijn bed terwijl hij zou moeten blijven liggen.”

– De PCA-pomp: een van de manieren om de morfinetoevoer te regelen, is de PCA-pomp die bediend wordt door de patiënt zelf. Dit systeem laat toe dat de morfine constant wordt toegediend. Als de pijn te groot wordt, drukt de patiënt op een knop die de dosis verhoogt. “Hij hoeft dus geen verpleegster meer te roepen en te wachten tot ze de tijd vindt om de morfine klaar te maken en de injectie toe te dienen. De hoeveelheid morfine is ook stabieler dan met injecties. Je vermijdt immers zowel het piekeffect dat zich net na een injectie voordoet (met misselijkheid tot gevolg), en het daleffect wanneer de morfine uitgewerkt is en de pijn opnieuw optreedt. Er is geen gevaar voor een overdosis aangezien de machine ontworpen is om dat te voorkomen. Bovendien bevat de PCA-pomp ook geneesmiddelen tegen misselijkheid.”

Om de morfinedosis én de neveneffecten ervan te beperken, maken anesthesisten soms gebruik van wat ze een evenwichtige analgesie noemen, een combinatie van verschillende verdovingsmiddelen. “Als de pijn bestreden wordt met verschillende middelen, zal de morfine bij een lagere dosis efficiënt zijn”, zegt dr. Brouillard.

– Locoregionale anesthesie: een andere techniek bij bewegingspijn is de zogenaamde locoregionale anesthesie die voortduurt na de operatie en een deel van het lichaam verdooft. Deze techniek kan toegepast worden in de epidurale anesthesie voor ingrepen in bijvoorbeeld de buik of borst of in de orthopedie met behulp van katheters in de buurt van een zenuw. “Op die manier kunnen we de sensibele vezels die de pijn overbrengen blokkeren zonder een motorische stoornis te veroorzaken. De zieke kan dan bijvoorbeeld zijn geopereerde been bewegen zonder pijn te lijden. Dat kan belangrijk zijn. Een patiënt die bijvoorbeeld zijn knieprothese 12 uur na de ingreep beweegt, heeft veel minder kans op problemen dan wanneer hij de prothese pas na 4 of 5 dagen beweegt. Deze katheters zijn dus een zeer belangrijke evolutie in de pijnbehandeling.”