Mijn karakter is veranderd!

Tot nu toe dachten we dat ons karakter zo rond ons twintigste of dertigste levensjaar vastlag. Mis. Een uitgebreid Duits onderzoek bewijst dat onze persoonlijkheid ook op latere leeftijd nog sterk kan veranderen.

“Twee jaar geleden is een goede vriend van mij zijn werk verloren ten gevolge van de crisis”, vertelt Hugo (57). “De eerste maanden was hij stuurloos, maar nadien is zijn karakter heel snel gaan veranderen. Vroeger was hij een levensgenieter van het slag ‘god schept de dag en ik vlieg erdoor’. Het stak allemaal niet zo nauw. Vandaag is hij een pietje precies geworden. Als we om 9 uur ergens afspreken om te fietsen, zal hij geen minuut te laat zijn. Boodschappen doet hij aan de hand van een zeer gedetailleerd lijstje. Als hij kookt, weegt hij alles af op de gram.”

“Mijn dochter zegt dat ik sinds de geboorte van mijn eerste kleinkind veel hartelijker ben geworden”, horen we van Eline (55). “En ik denk dat ze gelijk heeft. Vroeger was ik nogal gestresseerd en gesloten. Knuffelen zou ik nooit gedaan hebben. Maar de geboorte van dat kind heeft mijn ogen opengetrokken. Je hebt op de wereld maar één familie en die moet je koesteren. Wanneer ik nu mijn dochter en schoonzoon zie, zal ik ze eens goed vastpakken. En voor dat kleinkind heb ik alles over!”

Ons karakter is nooit af!

Twee voorbeelden van mensen van wie de persoonlijkheid na hun vijftigste sterk is veranderd. Kan dat? Staat ons karakter niet eens en voor altijd vast? Eens schuchter of extravert, altijd schuchter of extravert?

Hele bibliotheken zijn volgeschreven over de vraag hoe ons karakter gevormd wordt. En het besluit kwam tot nog toe vrijwel altijd neer op hetzelfde: eens we volwassen zijn (zeg maar tussen ons twintigste en dertigste levensjaar), is ons karakter min of meer definitief geboetseerd. De ene wetenschappelijke school zweert erbij dat onze persoonlijkheid al vastligt bij de geboorte, vooral dan onder invloed van onze genen. Anderen menen dat de peuter- of kleutertijd of de puberteit bepalend is. Nog anderen zeggen dat de hele opvoeding tussen 3 en 16 jaar ons karakter in haar definitieve plooi legt.

Het onderzoek van een groep Duitse wetenschappers onder leiding van psychologe Julie Specht (universiteit Leipzig) zet al deze vastgeroeste ideeën op losse schroeven. Hun conclusie: het karakter van een mens is nooit af. Wanneer zich in ons leven een ingrijpende gebeurtenis voordoet, kan dat onze persoonlijkheid grondig veranderen.

15.000 proefkonijnen

Voor het onderzoek hebben wetenschappers van meerdere Duitse universiteiten samengewerkt. Daarbij hebben ze gedurende vier jaar 15.000 volwassenen in alle leeftijdsgroepen gevolgd.

Aan het begin en daarna aan het einde van deze periode onderzochten de wetenschappers de persoonlijkheidskenmerken van elke proefpersoon. Het ging om vijf hoofdkenmerken die bij elk individu anders zijn: emotionele stabiliteit (emoties en het beheersen ervan), altruïsme (zoals vertrouwen in anderen), extraversie (hartelijkheid, inlevingsvermogen), openheid voor ervaringen en consciëntieusheid (zoals betrouwbaarheid).

Diezelfde mensen moesten elk jaar melden of er een betekenisvolle verandering in hun leven had plaatsgevonden zoals een huwelijk, een echtscheiding of een overlijden in de familie.

Het besluit was verrassend: van de meeste proefpersonen die in die vier jaar een belangrijke gebeurtenis in hun persoonlijk leven hadden meegemaakt, was het karakter sterk en blijvend veranderd. Bij mensen van vijftig jaar en ouder was die verandering vaak nog sterker dan bij de jongere deelnemers aan het onderzoek.

Zeven veranderingen

Wat zijn dan die gebeurtenissen die ons karakter kunnen wijzigen? Het Duitse onderzoek wijst op een sterke impact van zeven veranderingen in onze persoonlijke situatie. En die veranderingen blijken bij mannen en vrouwen niet altijd dezelfde te zijn.

• Huwelijk: zowel mannen als vrouwen worden dan vaak wat minder hartelijk en minder open voor nieuwe ervaringen, maar emotioneel stabieler.
• Echtscheiding: heel wat mannen ontwikkelen na een echtscheiding een meer open en fantasierijke persoonlijkheid, vrouwen gaan meer gesloten, maar tegelijk ook meer betrouwbaar worden.
• Een nieuwe job: levensgenieters worden vaak zorgvuldiger en principiëler.
• Ontslag: het feit dat we het financieel met veel minder moeten stellen, maakt ons preciezer, meer berekenend en minder open voor de buitenwereld.
• Pensioen: in heel wat gevallen wordt onze persoonlijkheid losser en minder zorgvuldig, maar ook minder betrouwbaar.
• Geboorte van een kind of kleinkind: dit heeft dikwijls een zeer positieve invloed op onze hartelijkheid en empathie. Onze persoonlijkheid wordt warmer en opener en we gaan familiebewuster leven.
• Overlijden van een levenspartner: ook dat kan ons karakter ingrijpend veranderen. Bij iets jongere weduwen en weduwnaars stelde het onderzoek vast dat vrouwen minder zorgvuldig en mannen juist veel preciezer werden. Dat laatste kan te maken hebben met het feit dat zij ineens alleen het huishouden moeten doen. Bij wat oudere weduwen en weduwnaars kan het karakter soms snel omslaan van hartelijk naar verzuurd, vaak tot verbijstering van hun omgeving.